#САОДАТ
Миллатмизда одоб-аҳлоқ, яхшилик ва ёмонлик каби тушунчалар бузилиб кетаётгани ҳақида юқорида ёзган эдим.
Миллатнинг шаклланишида одоб-аҳлоқ тушунчаси марказий ўринни тутар экан, унинг қоидаларини илм-фан нуқтаи назаридан қандай белгилаймиз, деган савол бўлиши турган гап.
Жамиятда яхши ва ёмон амалларни аниқ кўрсатиб берувчи қоидалар миллий ғоя ва миллий мақсад тушунчасидан келиб чиқади.
Одамларнинг жамият бўлиб бирлашишига ва ўзаро кўмаклашишига ягона мақсад сабаб бўлади. Булар турлича бўлиши мумкин. Масалан, мустақилликка эришиш, фаровон жамиятни барпо этиш, илм-фанни ривожлантириш каби.
Жамият ўзи учун бахт деб билган ана шундай мақсадлардан бирини танлаб, унга эришиш йўлида ҳаракат қилади.
Ижтимоий одоб-аҳлоқ тушунчаси мана шу мақсад ва ғоя устида барпо бўлади. Форобийнинг фикрича, инсоннинг ўз мақсадига элтувчи қобилиятлари уч хил бўлиб, булар жисмоний ҳаракатлар, руҳий ҳолат ва ақлий фаолият ҳисобланади.
Инсон, ва табиийки инсонлардан таркиб топган жамият ҳам, ўз мақсадига эришиш учун мана шу қобилиятлардан унумли фойдаланади.
Одоб-аҳлоқ ва этика олимларининг фикрича, инсон ва жамиятни ўз мақсадига эришишига ёрдам берувчи амаллар фазилатли ва яхши амаллар, уни бу мақсаддан чалғитувчи амаллар жоҳилона ёки ёмон амаллар ҳисобланади.
Демак, бизни миллий мақсадимизга етакловчи ҳаракатлар, руҳий ва маънавий ҳолатлар ва ақлий фаолиятлар миллатимизга хос фазилатли амаллар ҳисобланади.
Бизни миллий мақсаддан чалғитувчи ҳатти-ҳаракатлар, маънавий ва ақлий фаолиятлар ёмон ва аҳлоқсиз амаллар ҳисобланади.
Форобий ва Ибн Сино каби мутафаккирларнинг миллий мақсади жамиятни энг олий бахт-саодатга етишуви бўлиб, бундай юксак саодат кейинги дунёда бўлишини таъкидлаганлар.
Шунинг учун ҳам, улуғ мутафаккирлар наздида жамиятни кейинги ҳаётдаги абадий бахтга етакловчи ҳаракат, руҳий ҳолат ва ақлий фаолиятлар фазилатлар ҳисобланиб, одобдан саналган. Ибн Сино, ҳатто, инсон фақатгина руҳий ҳолатини поклаган ва камолотга етиштиргандагина олий бахт-саодатга эришуви мумкинлигига алоҳида урғу берган.
Ибн Холдун эса, бу дунёга ўринбосар (халифа) бўлиб уни обод қилиш ҳам инсон зотининг маънавий вазифаси эканлигини таъкидлаб, жамият мана шу улуғ мақсад йўлида ҳаракатланиши зарурлигини уқтирган.
Шунинг учун ҳам, Ибн Сино, бу дунёни обод қилишдек улуғвор мақсадга хизмат қилмайдиган дангасалик ва боқимандаликни ёмон амаллардан санаб, давлат бундай одамларни меҳнатга мажбурлаши зарурлигини билдирган.
Ер юзининг обод бўлиши ижтимоий вазифа бўлгани ва инсон зотининг кўпчилик бўлиб ҳаракатланишини талаб этгани учун ҳам, Ибн Сино, соғлом оила қуришга бефарқ бўлган (латта) эркакларни маломат қилиб, уларга беписанд бўлган.
Энг олий саодат деганда шуни назарда тутишимиз керакки, мантиқан унинг ўзи инсонларга энг улкан бахтни келтириши керак. Баъзи бахт деб билган нарсаларимиз аслида бахт бўлмай, бахтга элтувчи воситалар ҳисобланади. Масалан, моддий бойликни олайлик, унинг ўзи инсонга ҳеч нима бермайди, балки инсон у орқали ўзига манфаатли нарсаларни сотиб олиши мумкин бўлгани учун ҳам уларнинг қиймати мавжуд.
Шу тариқа, миллий мақсадимизга ойдинлик киритсак, миллий одоб-аҳлоқ қоидаларимиз ҳам ўз-ўзидан аён бўлади.
Миллий мақсадимиз нима? Биз ягона жамият сифатида интилаётган олий бахт нима?
"Янги Ўзбекистон" ғоясими? Йўқ. Бу ғоянинг ўзи бахт эмас, балки бахтга олиб борувчи воситадир. Бахт масалан Янги Ўзбекистонда кутилаётган фаровон ҳаётдир?
Ушбу фаровон ҳаётнинг таърифи қандай?! Унда инсоннинг ўрни қандай?
Мана шу саволга жавоблар жамиятимиздаги барча ижтимоий муносабатларнинг одоб-аҳлоқ мезонларини белгилаб беради.
Муҳим савол эса энди келади.
Биз кўзлаган мана шу фаровон ҳаётга ўзимиз эмас, зурриёдларимиз етишадиган бўлса, фалсафий жиҳатдан олий саодатга улар етишган бўлади.
Бизнинг насл унда бахтга қандай эришади ёки бахтга эришмай ўлиб кетадими?!
Шунда, беихтиёр Форобий ва Ибн Синонинг энг олий бахт-саодат ҳақидаги тушунчаси ёдга келади.
Демак, Форобий ва Ибн Сино миллатидаги одоб-аҳлоқ қоидалари айнан шу онда яшаб турган бизни энг олий саодатга эриштириши мумкин бўлган реал қоидалар эканлиги маълум бўлади.
