ICRICH

#olimgapirsin
#bolalarfolklori

Maʼmura Zohidova:

— Boychechagim boylandi.

Chaqaloq beshikka bogʻlandi.

Qozon toʻla ayrondi.

Bunda bolaning rizqi, onaning sutiga ishora qilinayotir.

Ayroningdan bermasang,
Qozon-tovogʻing vayrondi.

Odatda, ilk bor beshikka bogʻlangan goʻdak hamma yoqni ostin-ustun qilib, chinqirib yigʻlaydi. Beshikka hozirgina bogʻlangan chaqaloqqa onasi darhol sut berishi kerak. Yuqoridagi satrlarda shunga ishora bor.

Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak.

Bu satrlarda insonning dunyoga keltirilishiga ishora qilinadi. Ona tanasida qattiq suyaklar bor, lekin bola tugʻilishda qataloqlab (oʻqaloqlab) chiqadi. “Qatalab” soʻzining mazmuniga eʼtibor qilamiz: Bu soʻz aslida hayvon terisidagi soʻnaning qurt chiqarishini anglatadi. Qataloqlash – bu oʻqaloqlash, yaʼni qurt chiqarish deganidir (“Oʻzbek tilining izohli lugʻati”, T., 2008. 5-qism. 188-bet). Qataloqlash – oʻqaloqlash demakdir (“Oʻzbek tilining izohli lugʻati”, T., 2008. 5-qism. 259-bet).

Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.

Bunda bolaning ona qornida bir marta yumalab olib, keyin dunyoga kelishiga ishora qilinadi.

Boychechakni tutdilar.

Momolarimiz bolani beshikka belashdan oldin uning kuragi yopishib qolmasligi uchun bilagi aralash yelkasidan tutib, bir necha marta silkib oladilar.

Tut yogʻochga osdilar.

Bolani tut yogʻochidan yasalgan beshikka yotqizilishiga ishora qilinadi.

Qilich bilan chopdilar.

Bunda esa bolaning qoʻl-oyogʻini mahkam ushlab turish uchun maxsus tikilgan qoʻlpech va oyoqpechlari bilan bogʻlanganida bola tepadan qaraganda boʻlingan kabi (qilich bilan chopilgan kabi) koʻrinishiga ishora.

Baxmal bilan yopdilar.

Beshik ustiga yopiladigan maxsus yopqichning baxmaldan tikilishiga ishora.

Boychechagim hulloli.

Hulla soʻzi nozik, nafis mato hamda shu matodan tikilgan kiyim (“Oʻzbek tilining izohli lugʻati” T., 2008 5-qism. 561-bet), toʻsiq, parda va shu kabilarni anglatadi. Bola xalqimizda alohida, oʻzgacha eʼzozda. Beshikning yopqichi ustidan harir matodan bezama tikilgan. Bu ustlik yoki yoz fasllarida yopqich vazifasini ham bajargan.

Hamyon-hamyon tilloli.

Bu misraning soʻzlari esa hammasidan ham oʻtadigan ajoyib topilma. Bilamizki, beshikda bolaning bezovtalanmay, quruq yotishi uchun maxsus yogʻoch moslama va sopol tuvak ishlatiladi. Xalqimiz bu oʻrinda oʻzining buyuk kashfiyoti boʻlmish beshikning oddiy soʻzda aytilavermaydigan, lekin barchaga birdek maʼqul boʻlgan xususiyatlariga ishora qiladi. Yaʼni hamyon – bu beshikdagi tuvakdir. Xalqimizda yoshlar kattalar oldida oʻz farzandlarini oʻta suyib, erkalab, “oʻgʻlim” yo “qizim” deyishdan ham tiyiladilar. Bunday qilish katta yoshlilarga nisbatan hurmatsizlik sanalgan.

Hamma bozor – bir bozor,

Bozor soʻzi beshikning oʻzidir. Qoʻshiq soʻzlarida hech bir timsol oʻz nomi bilan kelmagan. Bu esa xalqimizning nozik didi, hayoyu imonidan darak beradi.

Atroflari lolazor.

Bu satrda esa beshikning yogʻochlari, qabzasi gul va lolalar tasviri bilan bezatilishini anglatadi.

Xulosa:
“Boychechak” folklor namunasining mavsum qoʻshigʻi emas, marosim qoʻshigʻi.

Ulaning va ulashing❗️

Telegram | Instagram | Facebook

#olimgapirsin
#bolalarfolklori

Maʼmura Zohidova:

— Boychechakning paydo boʻlishi yangi hayotning tugʻilishi, xalqimizning farzand bilan bogʻliq udumlarini ifodalagani bois, mavsum qoʻshigʻi emas, marosim qoʻshigʻi sifatida tadqiq etilishi lozim.

Boychechagim boylandi,
Qozon toʻla ayrondi,
Ayroningdan bermasang,
Qozon-tovogʻing vayrondi.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
Boychechakni tutdilar,
Tut yogʻochga osdilar.
Qilich bilan chopdilar,
Baxmal bilan yopdilar.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.
Boychechagim hulloli,
Hamyon-hamyon tilloli.
Hamma bozor – bir bozor,
Atroflari lolazor.
Qattiq yerdan qatalab chiqqan boychechak,
Yumshoq yerdan yumalab chiqqan boychechak.

Har qanday ilmiy tadqiqotdan maqsad fan, tarixga oid haqiqatlarni tahqiq etishdir. Koʻpgina adabiyotlarda bu qoʻshiqning bolalar bahorda kuylaydigan qoʻshiq ekani eʼtirof etiladi. Bahorda kuylanishini boychechakning yangilanish faslidagi birinchi gul ekanligi bilan izohlanadi. Bunday tushunchaning paydo boʻlishiga qoʻshiqning naqarotidagi boychechakning qattiq va yumshoq yerdan chiqishi toʻgʻrisidagi satrlar sabab boʻlgan. Keyinchalik bu ohangdor, oʻynoqi qoʻshiq koʻpchilik tomonidan bahorda kuylangani yoki kuylanmasa ham, uning boychechak nomli gul haqida ekani toʻgʻrisidagi fikrdan nariga oʻtmaslik ham asl mohiyatdan kishining chalgʻishiga olib kelgan.

Bizningcha “Boychechak” qoʻshigʻida boychechak soʻzi gul maʼnosida emas, farzand, yangi tugʻilgan goʻdak maʼnosida kelayotir. Bu haqda keksalar suhbatida ular hali yosh kelin ekanida bu qoʻshiqni bahorda emas, yangi tugʻilgan chaqaloqni birinchi bor beshikka bogʻlash marosimida aytilganini eshitgan edik. (Ergasheva Ravzajon – 1918-2011; Niyozbadalova Rizvonbu – 1908-2004. Namangan viloyati Chust tumani Gʻova qishlogʻi).

Zukko xalqimiz boychechak soʻzining tub maʼnosiga yondashib, uni boyning bolasi, yaʼni chaqaloq sifatida eʼtirof qilgan. Qoʻshiqning biror satri shunchaki, qofiya uchun emas. Undagi biror soʻz vazn uchun, sheʼrning oʻynoqiligini taʼminlash uchun qoʻllanmagan. Boychechak soʻzida insonning bor boyligi farzand ekani, farzand dunyoga kelishi bilan ota-onasiga bebaho davlat ato etishi mujassam boʻlgan. Xalqimiz toʻy-marosimlarda shu marosim ruhiga munosib ohang va soʻzlardan foydalanib, betakror qoʻshiqlar yaratgan. Yana taʼkidlash lozimki, bizning andishali xalqimiz har qanday soʻzni, fikrni ochiq soʻzlashdan, baʼzi holatlar toʻgʻrisida ochiq-oydin gapirishdan hayo qiladi. Biroq inson fikratida, ayniqsa, bizning bolajon xalqimiz nazarida, insonni dunyoga keltirish insoniylikni ado etishdagi eng ulugʻ burch, shunday burchki, uning ichida mehr, olijanoblik, zurriyot qoldirish istagi va yana nomlarini keltirish mushkul boʻlgan koʻp tushunchalar mujassam.

Ulaning va ulashing❗️

Telegram | Instagram | Facebook

#bolalarfolklori

Oʻzbek folklorshunosligining asoschisi Hodi Zarifov bilan bir kuni ilmiy suhbatda nima uchun bolalar folklori haqida maqola yozmaganlarini soʻradik. Shunda ustoz bu ogʻzaki ijod namunalari oʻta sirli va murakkab ekanini aytdilar va mazkur asarlar haqida maqola yozishga jurʼat etmasliklarini tushuntirdilar. Ularning fikricha, ayrim qoʻshiqlardagi sirli ifodani izohlash juda mushkul ekan. Masalan:

Chori chambar
Bori anbar.
Ona qiz qayda?
Ola-bula togʻda! –

qoʻshigʻining mohiyat mazmuni aza bilan bogʻliqqa oʻxshaydi. Birinchi va ikkinchi misrada tobut tasviri bordek. “Chambar” doira maʼnosini beradi. Ammo chori chambar deganda, toʻrt burchak holda chegaralanish tushuniladi. Bu esa tobutga aloqador boʻlishi mumkin. Endi “anbar”ni olaylik. Anbar “Erkaklar tobutining toʻrt burchagida tik qoqilgan tayoqlarga oʻralgan gazlama, surp; shuningdek, ayollar tobutining tepasiga ishkom tarzida egib oʻrnatilgan tol yogʻochlari ustiga yopilgan malla boʻz” . Qoʻshiqning 3 va 4-misralarida “Ona qizi” soʻralyapti va “Ola-bula togʻ” tilga olinmoqda. Bu esa ustoz izohiga koʻra goʻrni eslatadi. “Xoʻsh, - degan edilar ustoz, - bu qoʻshiq harakat bilan aytiladi. Ohangi shoʻx. Unda odamni koʻmish bilan bogʻliq mazmun nima qilib yuribdi. Buni izohlash oʻta mushkul”. Zero, bolalar folklori yuzasidan fikr yuritganda, juda ehtiyotkorlik bilan har bir soʻz, har bir ifodaning mohiyatini hisobga olish lozim.

Manba

Ulaning va ulashing❗️

Telegram | Instagram | Facebook