49014: احکام عید و آداب و سنت‌های روز عید
✉️ سوال:
می‌خواهم با سنت‌ها و احکامی که در روز عید انجام می‌شود آشنا شوم.
📝 پاسخ:
الحمدلله
الله متعال احکام متعددی در روز عید قرار داده، از جمله:
اولا: استحباب گفتن تکبیر در شب عید، از غروب خورشید آخرین روز رمضان تا آمدن امام برای برگزاری نماز عید. صیغه‌ی تکبیر به این صورت است: «الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله، الله أكبر، الله أكبر ولله الحمد» یا سه بار تکبیر گوید به این صورت: «الله أكبر، الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلا الله، الله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد» و همه‌ی این‌ها جایز است.
شایسته است که صدایش را برای گفتن این ذکر در بازارها و مساجد و خانه‌ها بلند کند اما زنان با صدای بلند تکبیر نمی‌گویند.
دوم: پیش از خارج شدن به نماز عید چند دانه خرما به تعداد فرد می‌خورد، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ روز عید فطر از خانه بیرون نمی‌رفت تا آنکه به تعداد فرد خرما بخورد. بنابراین مانند پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ انجام می‌دهد.
سوم: بهترین لباس‌هایش را می‌پوشد، و این برای مردان است. اما زنان هنگام خروج به سمت مصلی لباس زیبا و جالب توجه نمی‌پوشند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرموده است: «بدون زینت و عطر بیرون روند» یعنی در لباسی عادی که لباس خودنمایی و تبرج نیست و بیرون رفتن زن در حالی که عطر زده و آرایش کرده جایز نیست.
چهارم: برخی از علما غسل برای نماز عید را مستحب دانسته‌اند؛ زیرا این از برخی از سلف نقل شده و غسل برای عید مستحب است همانطور که برای نماز جمعه مشروع شده زیرا مردم در آن یکجا می‌شوند و اگر انسان غسل نماید بهتر است.
پنجم: نماز عید. مسلمانان بر مشروعیت نماز عید اجماع کرده‌اند. برخی آن را سنت دانسته و گروهی فرض کفایه‌اش دانسته‌اند. گروهی دیگر آن را فرض عین می‌دانند و ترک کننده‌اش را گناهکار. آنان به این حدیث پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ استدلال کرده‌اند که دختران پرده نشین و دخترکان تازه بالغ را که عادت به بیرون آمدن از خانه ندارند امر نمود تا به مصلای عید بیایند، جز آنکه صاحبان عذر شرعی از مصلی دور می‌مانند زیرا برای زنی که در عادت ماهیانه است ماندن در مسجد جایز نیست اگر چه عبور از مسجد بدون ماندن اشکالی ندارد.
بر اساس ادله آنچه به نظر من صحیح‌تر می‌آید این است که نماز عید فرض عین است و برای همه جز صاحبان عذر واجب است در آن حاضر شوند و این انتخاب شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله است.
امام در رکعت اول این نماز سوره‌ی «سبح اسم ربك الأعلی» و در رکعت دوم «هل أتاك حدیث الغاشیة»، یا در رکعت اول سوره‌ی «ق» و در رکعت دوم سوره‌ی «قمر» را می‌خواند و هر دو مورد در حدیث صحیح از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ وارد شده است.
ششم: اگر جمعه و عید در یک روز بود نماز عید و همچنین نماز جمعه برگزار می‌شود، چنانکه از ظاهر حدیث نعمان بن بشیر در صحیح مسلم برمی‌آید، اما کسی که در نماز عید حاضر شده می‌تواند در نماز جمعه حضور یابد یا آنکه حضور نیابد و نماز ظهر بخواند.
هفتم: از دیگر احکام عید نزد بسیاری از علما این است که اگر انسان پیش از حضور امام به مصلی آمد می‌نشیند و دو رکعت [تحیة المسجد] نمی‌خواند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ دو رکعت نماز عید خواندند و قبل و بعد از آن نماز نخواندند.
برخی از علما بر این هستند که وقتی به مصلی آمد نمی‌نشیند مگر آنکه دو رکعت بخواند، زیرا مصلای عید مسجد است، به دلیل آنکه زنانی که در عادت ماهیانه هستند از نزدیک شدن به آن منع شده‌اند، پس حکم مسجد برای مصلی ثابت می‌شود و این دال بر مسجد بودن مصلی است. بنابراین در عموم قول پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ وارد می‌گردد که فرموده‌اند: «هرگاه کسی از شما وارد مسجد شد پس تا وقتی دو رکعت نخوانده ننشیند». اما عدم نماز ایشان ـ صلی الله علیه وسلم ـ قبل و بعد از نماز برای این بوده که با حضور ایشان نماز برپا می‌شده.
بنابراین برای کسی که به نماز عید حاضر شده نماز تحیت المسجد ثابت است چنانکه برای دیگر مساجد، و اگر بخواهیم از این حدیث چنین برداشت کنیم که مسجد عید نماز تحیت المسجد ندارد باید بگوییم مسجد جمعه نیز تحیت المسجد ندارد؛ زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ هر گاه برای نماز جمعه به مسجد می‌آمد خطبه می‌خواند و سپس دو رکعت نماز جمعه می‌خواند و سپس می‌رفت و راتبه‌ی جمعه را در خانه‌شان به جای می‌آورد، بنابراین قبل و بعد از جمعه [در مسجد] نمازی نمی‌خواند.
آنچه نزد من راجح است این است که در مسجد عید دو رکعت تحیت المسجد خوانده می‌شود، اما با این وجود در این مساله کار یکدیگر را انکار نمی‌کنیم زیرا مساله‌ای اختلافی است و انکار در مسائل مورد اختلاف شایسته نیست مگر آنکه نص در مورد آن واضح باشد. پس نه به کسی که دو رکعت می‌خواند ایراد می‌گیرم نه به کسی که می‌نشیند و نماز نمی‌خواند.
✉️ سوال:
می‌خواهم با سنت‌ها و احکامی که در روز عید انجام می‌شود آشنا شوم.
📝 پاسخ:
الحمدلله
الله متعال احکام متعددی در روز عید قرار داده، از جمله:
اولا: استحباب گفتن تکبیر در شب عید، از غروب خورشید آخرین روز رمضان تا آمدن امام برای برگزاری نماز عید. صیغه‌ی تکبیر به این صورت است: «الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله، الله أكبر، الله أكبر ولله الحمد» یا سه بار تکبیر گوید به این صورت: «الله أكبر، الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلا الله، الله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد» و همه‌ی این‌ها جایز است.
شایسته است که صدایش را برای گفتن این ذکر در بازارها و مساجد و خانه‌ها بلند کند اما زنان با صدای بلند تکبیر نمی‌گویند.
دوم: پیش از خارج شدن به نماز عید چند دانه خرما به تعداد فرد می‌خورد، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ روز عید فطر از خانه بیرون نمی‌رفت تا آنکه به تعداد فرد خرما بخورد. بنابراین مانند پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ انجام می‌دهد.
سوم: بهترین لباس‌هایش را می‌پوشد، و این برای مردان است. اما زنان هنگام خروج به سمت مصلی لباس زیبا و جالب توجه نمی‌پوشند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرموده است: «بدون زینت و عطر بیرون روند» یعنی در لباسی عادی که لباس خودنمایی و تبرج نیست و بیرون رفتن زن در حالی که عطر زده و آرایش کرده جایز نیست.
چهارم: برخی از علما غسل برای نماز عید را مستحب دانسته‌اند؛ زیرا این از برخی از سلف نقل شده و غسل برای عید مستحب است همانطور که برای نماز جمعه مشروع شده زیرا مردم در آن یکجا می‌شوند و اگر انسان غسل نماید بهتر است.
پنجم: نماز عید. مسلمانان بر مشروعیت نماز عید اجماع کرده‌اند. برخی آن را سنت دانسته و گروهی فرض کفایه‌اش دانسته‌اند. گروهی دیگر آن را فرض عین می‌دانند و ترک کننده‌اش را گناهکار. آنان به این حدیث پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ استدلال کرده‌اند که دختران پرده نشین و دخترکان تازه بالغ را که عادت به بیرون آمدن از خانه ندارند امر نمود تا به مصلای عید بیایند، جز آنکه صاحبان عذر شرعی از مصلی دور می‌مانند زیرا برای زنی که در عادت ماهیانه است ماندن در مسجد جایز نیست اگر چه عبور از مسجد بدون ماندن اشکالی ندارد.
بر اساس ادله آنچه به نظر من صحیح‌تر می‌آید این است که نماز عید فرض عین است و برای همه جز صاحبان عذر واجب است در آن حاضر شوند و این انتخاب شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله است.
امام در رکعت اول این نماز سوره‌ی «سبح اسم ربك الأعلی» و در رکعت دوم «هل أتاك حدیث الغاشیة»، یا در رکعت اول سوره‌ی «ق» و در رکعت دوم سوره‌ی «قمر» را می‌خواند و هر دو مورد در حدیث صحیح از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ وارد شده است.
ششم: اگر جمعه و عید در یک روز بود نماز عید و همچنین نماز جمعه برگزار می‌شود، چنانکه از ظاهر حدیث نعمان بن بشیر در صحیح مسلم برمی‌آید، اما کسی که در نماز عید حاضر شده می‌تواند در نماز جمعه حضور یابد یا آنکه حضور نیابد و نماز ظهر بخواند.
هفتم: از دیگر احکام عید نزد بسیاری از علما این است که اگر انسان پیش از حضور امام به مصلی آمد می‌نشیند و دو رکعت [تحیة المسجد] نمی‌خواند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ دو رکعت نماز عید خواندند و قبل و بعد از آن نماز نخواندند.
برخی از علما بر این هستند که وقتی به مصلی آمد نمی‌نشیند مگر آنکه دو رکعت بخواند، زیرا مصلای عید مسجد است، به دلیل آنکه زنانی که در عادت ماهیانه هستند از نزدیک شدن به آن منع شده‌اند، پس حکم مسجد برای مصلی ثابت می‌شود و این دال بر مسجد بودن مصلی است. بنابراین در عموم قول پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ وارد می‌گردد که فرموده‌اند: «هرگاه کسی از شما وارد مسجد شد پس تا وقتی دو رکعت نخوانده ننشیند». اما عدم نماز ایشان ـ صلی الله علیه وسلم ـ قبل و بعد از نماز برای این بوده که با حضور ایشان نماز برپا می‌شده.
بنابراین برای کسی که به نماز عید حاضر شده نماز تحیت المسجد ثابت است چنانکه برای دیگر مساجد، و اگر بخواهیم از این حدیث چنین برداشت کنیم که مسجد عید نماز تحیت المسجد ندارد باید بگوییم مسجد جمعه نیز تحیت المسجد ندارد؛ زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ هر گاه برای نماز جمعه به مسجد می‌آمد خطبه می‌خواند و سپس دو رکعت نماز جمعه می‌خواند و سپس می‌رفت و راتبه‌ی جمعه را در خانه‌شان به جای می‌آورد، بنابراین قبل و بعد از جمعه [در مسجد] نمازی نمی‌خواند.
آنچه نزد من راجح است این است که در مسجد عید دو رکعت تحیت المسجد خوانده می‌شود، اما با این وجود در این مساله کار یکدیگر را انکار نمی‌کنیم زیرا مساله‌ای اختلافی است و انکار در مسائل مورد اختلاف شایسته نیست مگر آنکه نص در مورد آن واضح باشد. پس نه به کسی که دو رکعت می‌خواند ایراد می‌گیرم نه به کسی که می‌نشیند و نماز نمی‌خواند.