🔷 محض، کاربردی، نظری، تجربی
▪️رابرت شریفر یکی از پدیدآورندگان نظریهٔ BCS ابررسانایی است. این نظریه رفتار ابررساناهای دمای پایین را به‌خوبی توضیح می‌دهد. باردین، کوپر و شریفر¹ جایزهٔ نوبل فیزیک سال ۱۹۷۲ را برای این نظریه از آن خود کردند.
شریفر در گفت‌وگویی دربارهٔ این نظریه خاطرهٔ زیر را نقل می‌کند:
... چند روز بعد پدیدهٔ غیرمنتظره‌ای همزمان در معادلات ما و در آزمایشگاهی در همان ساختمان ظاهر شد. دو طبقه بالاتر از ما همکاران ما داشتند آهنگ واهلش NMR را در ابررساناها اندازه‌گیری می‌کردند. توی راه‌پله‌ها بود که با آن‌ها مواجه شدیم. داشتند نتایج آزمایش‌‌شان را به اتاق کار ما می‌آوردند که بگویند «ما یک برآمدگی عجیب در منحنی آهنگ واهلش زیر Tc پیدا کرده‌ایم که نمی‌دانیم معنی‌اش چیست». و ما داشتیم نتایج محاسبات‌مان را به آزمایشگاه آن‌ها می‌بردیم که بگوییم «از این معادلات یک برآمدگی عجیب در آهنگ واهلش زیر Tc پیش‌بینی می‌شود. آیا شماها چیزی از این قبیل در آزمایش‌تان مشاهده کرده‌اید؟»
طبیعی است که همه‌ٔ ما از این مشاهدات خیلی به وجد آمدیم. دو هفته بیشتر طول نکشید که مقاله‌ای برای Physical Review Letters فرستادیم [1].
▪️این البته فقط یک مثال از موارد متعددی است که همکاری میان بخش‌های مختلف و استفاده از روش‌ها و دیدگاه‌های متفاوت به دستاوردهای عظیم در علم و فناوری می‌انجامد. متأسفانه محیط‌های علمی ما تا حد زیادی با این فرهنگ و حتی واژگان آن بیگانه‌اند. گاهی به اشتباه «نظری²» را با «محض³» و «تجربی⁴» را با «کاربردی⁵» یکی می‌گیرند. و شگفت آنکه گاهی همین برداشت اشتباه عاملی می‌شود برای اولویت‌بندی نادرست فعالیت‌های پژوهشی.
پژوهش‌های محض معمولاً با هدف گسترش و پیشبرد مرزهای دانش و کشف و درک نادانسته‌های طبیعت انجام میشوند. در این پژوهش‌ها می‌توان هم از ابزارها و روش‌های نظری استفاده کرد، هم از امکانات و روش‌های تجربی و آزمایشگاهی.
از طرف دیگر پژوهش‌های کاربردی هم، که معمولاً با هدف کاربرد خاصی در جامعه یا صنعت انجام میشوند و از قبل برای دستیابی به آن هدف طراحی میشوند، می‌توانند شامل بخش‌های نظری یا تجربی باشند [2].
▪️کارل یاسپرس در کتاب ایدهٔ دانشگاه می‌گوید:
راه‌حل‌های «ساده» روابط پیچیده را حل نمی‌کنند بلکه نابود می‌کنند. متمایز ساختن مؤسسات پژوهشی از مؤسسات آموزشی، علوم محض از علوم کاربردی، آموزش و پرورش آزاد از آموزش و پرورش تخصصی، آموزش خواص از آموزش عموم از جملهٔ این راه‌حل‌های ساده‌انگارانه هستند. زندگی فکری اصیل تنها در جایی اتفاق می‌افتد که آموزش و پژوهش صرفاً به موازات هم انجام نشوند، بلکه با هم انجام شوند [3].
◽محیط علمی پویا هم به پژوهش‌های نظری نیاز دارد، هم به پژوهش‌های تجربی؛ هم به پژوهش‌های محض، هم به پژوهش‌های کاربردی. ارتباط و همکاری اندام‌وار همه‌ٔ این‌ها لازمه‌ٔ وجود و پویایی یک «اکوسیستم علمی» است.
به‌قول سایه:
گر تو چشم او شوی، او گوش تو
پس پدید آید چه دریاهای نو
1. John Bardeen, Leon Cooper, John Robert Schrieffer
2. Theoretical
3. Pure
4. Experimental
5. Applied
[1] گفتگو با رابرت شریفر، مجله‌ٔ فیزیک، سال ۱۰، شمارهٔ ۲، تابستان ۱۳۷۱.
[2] از دکتر شاهین روحانی برای این توضیح سپاسگزارم.
[3]
ایدهٔ دانشگاه، کارل یاسپرس، ترجمهٔ مهدی پارسا، مهرداد پارسا، انتشارات ققنوس، ۱۳۹۴.
@k1samani_channel
