Proteksionizmga oid mashhur miflar haqida
Oxirgi bir necha kunlarda o’zbek media maydonida shov-shuv ko’targan taniqli blogerlarning chiqishlari keng muhokama qilinyapti.
Milliondan oshiq auditoriyaga ega bo’lgan ushbu blogerlar taxminan quyidagicha argumentni oldinga surishyapti:
Bu azaldan proteksionizmni qo’llab quvvatlash uchun ishlatilgan safsata gaplar hech qanday iqtisodiy mantiqqa ega emas, albatta. Lekin, keling, quyidagi o’zbek mediasida mashhur bo’lgan ikkita iqtisodiy mifga barham bersak.
Mif No. 1: Import hajmining eksport hajmiga nisbatan oshib ketishi xorijiy valyutani chiqib ketishiga olib kelib, hammamizni kambag’allashtiradi.
Javob: Xorijiy valyuta - mamlakatlarning boylik manbasi emas va, shuning uchun, uni yig’ib o’tirish iqtisodiy rivojlanishga olib kelmaydi.
Jahon Bankining 1960-2022 yillardagi butun dunyo mamlakatlarining ma’lumotlari asosida quyidagi grafikni tuzdim. Ko’rishingiz mumkin-ki, iqtisodiy o’sish bilan savdo balansi orasidagi munosabat deyarli mavjud emas (korrelyatsiya koeffitsienti bor yo’g’i 0.04ga teng). Ya’ni, mamlakatning import hajmi eksport hajmidan ancha baland bo’ladimi yoki ancha pastmi (y’ani, valyuta chiqib ketadimi yoki kiradimi) - bu iqtisodiy o’sishni belgilab beradigan omil emas.
Xorijiy valyuta bizga faqat chet eldan tovar va xizmatlarni sotib olish qobiliyatini taqdim qilishi uchungina qadrli. U chet elga chiqib ketmasligi uchun importni cheklash esa iste’molchilarga, va shu bilan birga, butun iqtisodiyotga katta va real zarar keltiradi.
Mif No. 2: Importni bugun cheklasak, ozgina vaqt o’tib, bizning mahalliy ishlab chiqaruvchilarimiz raqobatbardosh bo’la olishadi va eksport gigantlariga aylanib qolishadi.
Javob: Import cheklovlari mahalliy ishlab chiqaruvchilarga ko’proq foyda olib keladi, mahalliy iste’molchilar uchun esa katta yo’qotishlarni anglatadi. Muhimi shu-ki, iste’molchilarning yalpi yo’qotishlari ishlab chiqaruvchilarning foydasiga qaraganda doimo karrasiga balandroq bo’ladi. Demak, butun iqtisodiyot (iste’molchilar + ishlab chiqaruvchilar) umumiy hisobda zarar ko’radi.
Har bir import cheklovlari qo’llanilgan yilda biz zararda bo’lishimizani bilsak, qachondir shu umumiqtisodiy yo’qotishlarning yig’indisi oqlanishi kerak-ku, to’g’rimi? Proteksionistlarning gapi to’g’ri bo’lib chiqsa ham va bizning ishlab chiqaruvchilar, aytaylik, 50 yilda katta eksportchilarga aylangan taqdirida ham, shu 50 yillik yoqotishlarni tiklab olish uchun yana 50 yil talab qilinishi mumkin. Ya’ni, biz faqat 100 yildan keyin “minusdan” 0ga chiqib olamiz.
Aslida esa, import bojlari bilan himoyalangan ishlab chiqaruvchilar deyarli hech qachon raqobatbardosh bo’la olishmaydi. Ularning asosiy maqsadi har xil qo’rqitishlar va va’dalar orqali importga mavjud cheklovlarni saqlab qolish bo’ladi. Bugun chet ellik korxonalar bilan O’zbekistonda raqobatlasha olmayotgan mahalliy ishlab chiqaruvchilar, 50 yildan keyin ham, 150 yildan keyin ham xorijiy bozorlarda ular bilan raqobatlasha olishmaydi. Buning sababi - texnologik rivojlanish. Import cheklansa, mamlakatga yangi texnologiyalarning oqimi sezilarli pasayadi, va, natijada, ochiq muhitda ish olib boradigan xorijiy korxonalar o’z gegemoniyasini saqlab qolaveradi.
Oxirgi bir necha kunlarda o’zbek media maydonida shov-shuv ko’targan taniqli blogerlarning chiqishlari keng muhokama qilinyapti.
Milliondan oshiq auditoriyaga ega bo’lgan ushbu blogerlar taxminan quyidagicha argumentni oldinga surishyapti:
“elektr mashinalarning bojsiz importi xalq uchun zo’r bo’ldi, ammo valyutaning xorijga chiqib ketishi va shu bilan mahalliy avtosanoatning noni yarimta bo’lishi kelajakda iqtisodiyotimizga katta ziyon yetkazadi”
Bu azaldan proteksionizmni qo’llab quvvatlash uchun ishlatilgan safsata gaplar hech qanday iqtisodiy mantiqqa ega emas, albatta. Lekin, keling, quyidagi o’zbek mediasida mashhur bo’lgan ikkita iqtisodiy mifga barham bersak.
Mif No. 1: Import hajmining eksport hajmiga nisbatan oshib ketishi xorijiy valyutani chiqib ketishiga olib kelib, hammamizni kambag’allashtiradi.
Javob: Xorijiy valyuta - mamlakatlarning boylik manbasi emas va, shuning uchun, uni yig’ib o’tirish iqtisodiy rivojlanishga olib kelmaydi.
Jahon Bankining 1960-2022 yillardagi butun dunyo mamlakatlarining ma’lumotlari asosida quyidagi grafikni tuzdim. Ko’rishingiz mumkin-ki, iqtisodiy o’sish bilan savdo balansi orasidagi munosabat deyarli mavjud emas (korrelyatsiya koeffitsienti bor yo’g’i 0.04ga teng). Ya’ni, mamlakatning import hajmi eksport hajmidan ancha baland bo’ladimi yoki ancha pastmi (y’ani, valyuta chiqib ketadimi yoki kiradimi) - bu iqtisodiy o’sishni belgilab beradigan omil emas.
Xorijiy valyuta bizga faqat chet eldan tovar va xizmatlarni sotib olish qobiliyatini taqdim qilishi uchungina qadrli. U chet elga chiqib ketmasligi uchun importni cheklash esa iste’molchilarga, va shu bilan birga, butun iqtisodiyotga katta va real zarar keltiradi.
Mif No. 2: Importni bugun cheklasak, ozgina vaqt o’tib, bizning mahalliy ishlab chiqaruvchilarimiz raqobatbardosh bo’la olishadi va eksport gigantlariga aylanib qolishadi.
Javob: Import cheklovlari mahalliy ishlab chiqaruvchilarga ko’proq foyda olib keladi, mahalliy iste’molchilar uchun esa katta yo’qotishlarni anglatadi. Muhimi shu-ki, iste’molchilarning yalpi yo’qotishlari ishlab chiqaruvchilarning foydasiga qaraganda doimo karrasiga balandroq bo’ladi. Demak, butun iqtisodiyot (iste’molchilar + ishlab chiqaruvchilar) umumiy hisobda zarar ko’radi.
Har bir import cheklovlari qo’llanilgan yilda biz zararda bo’lishimizani bilsak, qachondir shu umumiqtisodiy yo’qotishlarning yig’indisi oqlanishi kerak-ku, to’g’rimi? Proteksionistlarning gapi to’g’ri bo’lib chiqsa ham va bizning ishlab chiqaruvchilar, aytaylik, 50 yilda katta eksportchilarga aylangan taqdirida ham, shu 50 yillik yoqotishlarni tiklab olish uchun yana 50 yil talab qilinishi mumkin. Ya’ni, biz faqat 100 yildan keyin “minusdan” 0ga chiqib olamiz.
Aslida esa, import bojlari bilan himoyalangan ishlab chiqaruvchilar deyarli hech qachon raqobatbardosh bo’la olishmaydi. Ularning asosiy maqsadi har xil qo’rqitishlar va va’dalar orqali importga mavjud cheklovlarni saqlab qolish bo’ladi. Bugun chet ellik korxonalar bilan O’zbekistonda raqobatlasha olmayotgan mahalliy ishlab chiqaruvchilar, 50 yildan keyin ham, 150 yildan keyin ham xorijiy bozorlarda ular bilan raqobatlasha olishmaydi. Buning sababi - texnologik rivojlanish. Import cheklansa, mamlakatga yangi texnologiyalarning oqimi sezilarli pasayadi, va, natijada, ochiq muhitda ish olib boradigan xorijiy korxonalar o’z gegemoniyasini saqlab qolaveradi.