L A

Haligi yil yakunida kanaldi dinamikasni qayttan ko'rardi?
Bir ko'relkchi

Glavnilaring nimanidir hal qilatta-a?

Yemayapti xullas

Qizlaga shuna kompliment qilaman:

Unga bo'lgan tuyg'uyim sevgidan ustun
Onggimda mavjud u har bir kun-u tun
Humorim bosolmas hech qanday tutun
Ehtimol bo'larman u birla butun

Shuna narsaladan yozishm kk o'zi
I tam pul va mental health haqidayam expertman, how to think clearly debam kurs ochishm kk mi deymanda

Kelajakda hayotti zoya ketkazish bo'yica ekspert bo'p ketb intervyu bersam kanalni va silani eslab o'taman aniq

L A Kanaldan o'zizga yoqqan nimadirni silkini tashab keting
Yoki nimadir qidirib ko'ring
Hullas shuna qib ko'reli

Rosta u qizzi o'rnida bo'ganimda o'zimam mendaqa bola bn gaplashmasdim
Naxx kk waste of time

Gaplashadigan mavzu yo'qolishi bn qiz boladan, bola qizdan zerikadi, o'rtacha 1-3 oydan 4-10 oygacha cho'zilishi mumkin bo'lgan bu jarayonni biz lyooo'xkiy Sevgi deb ateymiz

Bu — yer. Bu — uy. Bu — biz. Unda siz sevgan har bir inson, tanigan har bir kishingiz, eshitgan har bir insoningiz, har bir insoniyat vakili va avval yashab o'tgan barchasi o‘z hayotini shu yerda yashagan.

Quvonch, azob-uqubatlarimizning yig‘indisi, minglab ishonchli dinlar, mafkuralar va iqtisodiy ta’limotlar, har bir ovchi va o‘rmonchi, har bir qahramon va qo‘rqoq, har bir tsivilizatsiya yaratuvchisi va buzg‘unchisi, har bir podshoh va dehqon, sevishgan yosh juftliklar, har bir ona va ota, umidli bola, ixtirochi va kashfiyotchi, axloq ustozlari, korrupsion siyosatchilar, "super yulduzlar", "buyuk yetakchilar", insoniyat tarixidagi har bir avliyo va gunohkor mana shu chang zarrasida — quyosh nuri ichida muallaq turgan kichik nuqtada(yerda) yashagan.

Yer ulkan koinot maydonidagi juda kichik bir sahna. O‘ylab ko‘ring, qancha-qancha qo‘mondonlar va imperatorlar shon-shuhrat va g‘alaba uchun va bu nuqtaning bir qismini vaqtincha egallash maqsadida qancha qon daryolarini oqizishgan. Bu kichik yerning bir burchagida yashovchilar boshqa burchakdagilarga qanday cheksiz shafqatsizliklar qilganini eslab ko'ring, ularning bir-birlarini o‘ldirishga qanchalik shoshilishini, nafratlarining naqadar jo‘shqinligini sababi shu kichik yer uchunligi haqida o'ylab ko'ring.

Bizning o‘zimizni oliynasab deb o'ylashimiz, xayoliy jixatdan o‘zimizni muhim sanashimiz va Koinotda alohida mavqega ega ekanimiz haqidagi illuziyalar mana shu oqarib turgan nuqta tomonidan shubha ostiga olinadi. Sayyoramiz buyuk kosmik qorong‘ulik ichida yolg‘iz bir nuqta. Bizning mavhumligimizda, bu cheksiz kengliklarda, o‘zimizni o‘zimizdan qutqarish uchun yordam boshqa joydan keladi degan hech qanday ishora yo‘q.

Yer — hayotni saqlab qolgan yagona ma’lum dunyo. Ya’ni, yaqin kelajakda insoniyat ko‘chib o‘tishi mumkin bo‘lgan joy yo‘q. Tashrif buyurish mumkin, lekin doimiy yashash uchun hali yo‘q. Xohlaymizmii, yo‘qmi, ayni paytda Yer bizning yagona tayanchimiz.

Aytilishicha, astronomiya insonni kamtar va ma’naviy jihatdan tarbiyalovchi fan ekan. Insoniy manmanlikning befoyda ekanligini bu uzoqdan olingan kichik dunyomizning tasviri kabi hech narsa yaxshiroq ko‘rsata olmaydi. Men uchun bu tasvir bizning bir-birimizga yaxshiroq munosabatda bo‘lish, va bu ko‘kimtir nuqtani — biz bilgan yagona uyimizni — asrab-avaylash va qadrlash mas’uliyatimizni eslatib turadi.

— Karl Sagan, Pale Blue Dot, 1994

Biz millionlab yillar avval, bir-biriga yaqin kichik jamoalarda, keng yaylovlarda yashardik; hayvonlarni ovlab, farzandlar dunyoga keltirib, boy ijtimoiy, jinsiy va intellektual hayotga ega edik. Ammo atrofimizdagi dunyo haqida deyarli hech narsa bilmas edik. Shunga qaramay, tushunishga bo‘lgan ehtiyoj bizni dunyoning qanday tuzilganligi haqida afsonalar yaratishga undadi. Albatta, bu afsonalar o‘zimiz va biz kuzatgan hayvonlarga asoslangan edi. Shuning uchun dunyo kosmik tuxumdan chiqqan, xudolarning juftligi tufayli yoki qudratli bir mavjudotning irodasi bilan yaratilgan deb o‘yladik. Ammo bu hikoyalar bizni to‘liq qoniqtirmadi, shuning uchun biz tasavvurimizni yanada kengaytirib, yangi afsonalar yaratishda davom etdik.

Vaqtlar o'tib esa biz dunyoning qanday tuzilganligi va narsalarning kelib chiqishi haqidagi tushunchamizni butunlay o‘zgartiruvchi boshqa bir yondashuvni kashf etdik. Bugungi kunda biz hanuz qadimgi afsonalarning og‘ir yukini ko‘tarib yuramiz va ular ba’zida bizni noqulay ahvolga soladi. Ammo ularga ilmiy bilishga bo‘lgan birinchi intilish sifatida hurmat bilan qaraymiz. Endilikda bizda koinotning haqiqiy tabiati qanday ekanligini o‘rganish imkoniyati bor — biz uni qanday bo‘lishini xohlasak, unday emas, balki u qanday mavjud bo‘lsa, shundaydir. Bu insoniyat tarixidagi muhim davrdir. Biz koinotning vakillarimiz, kosmik evolyutsiyaning 15 (13.8 oxirgi manba) milliard yil davomida vodorod atomlari nimaga erisha olishini ko‘rsatadigan namunamiz.

Bu savollar bizni doim o‘ziga tortib kelgan: har bir insonning kelib chiqishi, jamiyatimiz va xalqimizning tarixi, insoniyatning paydo bo‘lishi, ajdodlarimiz kim bo‘lgani va hayotning kelib chiqishi haqidagi jumboqlar. Keyingi savollar yanada chuqur: Yer va Quyosh tizimi qayerdan paydo bo‘lgan? Galaktikalar qanday shakllangan? Ushbu savollar har bir insoniyat madaniyatida afsona, xurofot va din mavzusi bo‘lgan. Lekin ilk bor biz bu savollarga aniq javob topish arafasidamiz.

Bu bilan barcha savollarga oxirgi javobni topdik demoqchi emasman. Biz hali ko‘p narsalarda sir va chalkashlik ichida qolamiz, va bu abadiy taqdirimiz bo‘lib qoladi, deb o‘ylayman. Chunki koinot har doim bizning tushunish qobiliyatimizdan kengroq va boyroq bo‘lib qoladi.

Misol uchun, Yupiterning katta yo‘ldoshlaridan biri Io, XVII asrgacha kashf etilmagan edi. 1979-yilgacha Io oddiy odamlar ko‘zi uchun yorqin bir nuqta edi. Faqatgina juda katta teleskoplardan foydalangan astronomlargina uning yuzasida juda xira dog‘larni ko‘ra olishardi. Bugungi kunda esa bizda Io' ning bir kilometr kattalikdagi mayda xususiyatlarigacha ko‘rsatib beruvchi minglab batafsil suratlar mavjud. Biz bu dunyo haqida bilmaslikdan bilishga o‘tdik. Ammo Io faqat bitta dunyo. Keyingi yillarda biz yana yigirma sayyora va yo‘ldoshlarning suratlarini oldik. Yigirma yangi dunyo va yangi jumboqlar.

(c) Conversations With Carl Sagan.

L A: @lutfullohabduganiyev

1598-yilda Harvey Paduya universitetiga yo‘l oldi. U yerda Uilyam Garvey mashhur anatom olim Fabritsio Akvapendentening ma'ruzalarini tinglaydi. Bu anatom olim, vena tomirlarida o‘ziga xos klapanlar mavjudligini aniqlagan edi. Biroq u mazkur klapanlarning ahamiyatini to‘liq tushunmagan.

Garvey bu klapanlarning ahamiyati haqida o‘ylay boshladi. Garvey tajribani o‘zining tanasida boshladi. Qo‘lini mato bilan qattiq siqib bog‘lab, u qo‘lining bog‘lamdan pastdagi qismida venalar shishib, bo‘rtib chiqib qolgani, teri esa qoramtir - qo‘ng‘ir tusga kirganini ko‘rdi. Keyin Garvey tajribani itda takrorladi. U arqon bilan itning har ikkala oyoqlarini bog‘lab qo‘ydi. Unda ham bog‘lamdan quyi qismdagi joylar shishib, venalar bo‘rtib chiqib qoldi. Itning bir oyog‘idagi bo‘rtib chiqib turgan vena kesilganda, kesilgan joydan qo‘yiq, to‘q rangli qon oqib chiqa boshladi. Keyin u boshqa oyoqdagi venani ham kesib ko‘rdi. Bu safar u bog‘lamdan yuqoriroqdan kesdi. Kesilgan joydan bir tomchi ham qon chiqmadi. Demak, bog‘lamdan quyida vena qon bilan to‘lgan, unda yuqorida esa qon yo‘q. Bu nimani anglatadi? Javob o‘zini-o‘zi aytib turibdi, lekin Garvey bu borada shoshilmaslikni ma'qul ko‘rdi. U ehtiyotkor tadqiqotchi edi va kuzatuvlarini qayta-qayta takrorladi.

1617- yili esa Garvey o‘zining odam tanasida qon aylanishi tizimi haqidagi qarashlari haqida ma'ruzasini o‘qidi. Ma'ruza davomida Garvey shunday dedi: odam organizmida qon beto‘xtov aylanib turadi - sirkulyatsiyalanadi, qon aylanishining markaziy harakatlantiruvchi nuqtasi esa - yurak bo‘ladi. Shunday qilib Garvey, Galenning qon aylanishining markaziy nuqtasi - jigar ekanligi haqidagi ta'limotini ilmiy inkor etdi.

Garvey, yurak bu - kuchli mushaklardan tashkil topgan va bir necha kameralarga bo‘lingan "qopcha" deb ta'limot berdi. Uning fikriga ko‘ra, yurak xuddi nasos singari qonni tomirlarga (arteriyalarga) haydaydi. Yurak urishlari esa, uning bo‘lmalarining navbatma-navbat qisqarishidir dedi.

Qon doira bo‘ylab harakatlanadi va har doim yurakka qaytib keladi. Bunday qon aylanish doiralari ikkita: katta qon aylanish doirasida qon yurakdan chiqib, boshga, tana yuza qismlariga va tananing boshqa barcha organlariga tomon harakatlanadi. Kichik qon aylanish doirasida esa qon yurak va o‘pkalar o‘rtasida aylanadi. Tomirlarda havo yo‘q. Ular qon bilan to‘ladi. Qonning umumiy yo‘nalishi: yurakning o‘ng qorinchasidan chiqib borib, o‘pkalarga, undan qaytib esa chap bo‘lmachaga keladi. Kichik qon aylanish doirasi shunday. Uni marhum Servet allaqachon kashf etgan edi. Lekin Garvey bu haqida bilmagan - Servetning kitoblari o‘zi bilan yoqib yuborilgan edi...

Chap qorinchadan chiqib qon, katta doira bo‘ylab oqa boshlaydi. U avvaliga yirik tomirlardan, keyin esa borgan sari kichik arteriyalardan oqib, tanining butun a'zolariga yetib boradi. Qaytishda esa qon yurakning o‘ng bo‘lmachasiga venalar orqali yo‘l oladi. Tomirlarda ham. Yurakda ham qon faqat bitta yo‘nalishda oqadi: yurakning maxsus klapanlari qonning orqaga oqishga yo‘l qo‘ymaydi. Venalardagi klapanlar ham qonni faqat bir yo‘nalishda o‘tkazadi.

Qonning arteriyadan venaga qanday qilib o‘tishin Garvey bilmagan. Mikroskopsiz qonning kapilyarlar bo‘ylab harakatini aniqlab bo‘lmaydi. Kapilyarlarni esa italyan olimi Malpigi 1661-yilda, ya'ni Garvey vafot etganidan 4 yil o‘tib aniqladi. Lekin Garvey, qonning arteriyadan venaga o‘tish joyini, ularning o‘ta kichik tarmoqlanishga uchragan joylaridan qidirish kerakligini ta'kidlardi.

Garvey shuningdek o‘pkalarning ahamiyati haqida ham bilmagan. Uning zamonida gaz almashinuvi haqida ham, atmosfera havosi tarkibi haqida ham hech kim bilmas edi. Garvey, qon o‘pkalarga borib soviydi va tarkibini o‘zgartirib qaytadi degan mulohazada edi.

L A