مركز مشاوره ملل نيرو

شاخص G :
گرچه اشخاص H به دلیل عدم تاثیر پذیری آن از مقالات کم استناد و یا بدون استناد و معدود مقالات پر استناد تمجید می شود اما این شاخص تداوم استناد به مقالات و تعداد استناد به مقالات را مدنظر نمی گیرد . شاخص G در سال 2006 برای تکمیل عملکرد شاخص H توسط دانشمندی بلژیکی "لئو اگه " معرفی گردید . در واقع شاخص G هرقدر تعداد استناد به مقالات پر استناد یک محقق بیشتر باشد ، شاخص G منتسب به وی هم بزرگتر است . شاخص G عبارت است از G عدد از مقالات که مجموع استنادات به هریک کوچکتر یا مساوی G ، تقریبا مساوی G2 باشد . چنانچه مقالات را به ترتیب میزان از زیاد به کم (نزولی)مرتب کنیم ، جایی که تعداد مجموع استنادات تقریبا مساوی مجذور تعداد مقالات باشد ، در آن ردیف ، تعداد مقاله بیانگر شاخص G خواهد بود . با توجه و دقت در نحوه محاسبه G-index در می یابیم که میزان G-index هیچ وقت کمتر از H-index نخواهد بود .

شاخص H :
h-index یک از شاخص های جدید علم سنجی است که علاوه بر اندازه گیری تولیدات علمی افراد میزان تاثیر (impact) علمی افراد را نیز مشخص می کند . این شاخص در سال 2005 نیلادی توسط پروفسور Hirsch، فیزیکدان دانشگاه کالیفرنیا ارایه شد . h-index براساس توزیع استنادات (citations) اسناد (document) منتشر شده یک محقق تعیین می شود . این شاخص برای گروهی از محققان مانند یک دپارتمان ، مرکز یا دانشگاه نیز قابل محاسبه است . بنا به تعریف ، چانچه h مقاله از Np مقاله یک محقق هرکدام دارای حداقل h استناد باشند و مابقی مقالات وی یعنی Np-h مقاله وی هرکدام کمتر از h بار استناد شده باشند ، محق دارای نمایه ای معادل h است .برای مثال چانچه h-index محققی 5 باشد ، مفهوم این است که این محقق حداقل 5 مقاله منتشر شده دارد که هرکدام حداقل 5 استناد دارند . به عبارت دیگر سایر مقالات این محقق کمتر از 5 استناد دارند . بنابراین h-index نتیجه تعادل بین تعداد انتشارات و تعداد استنادات به ازای هر مقاله است . این شاخص به منظور ارتقای سایر شاخص های اندازه گیری علم مانند تعداد کل مقالات و تعداد کل استنادات طراحی شده است تا محققان تاثیر گذار را از آنهایی که صرفا تعداد زیادی مقاله منتشر می کنند ، متمایز کند . این شاخص برای مقایسه محققان با حیطه کاری یکسان کاربرد دارد . امروزه این شاخص معادل Impact Factor برای محققین محسوب می شود . پایگاه های اطلاعاتی استنادی تحت وب برای محاسبه شاخص اچ عبارتند از : Web Of Science ,Google Scholar ,Scopus. شکل (2 – 2 ) نحوه محاسبه شاخص H را نشان می دهد .

کیفیت ارجاعات :
این شاخص با بررسی کیفیت استناد ها به یک اثر به تاثیر گذاری و راه گشایی کیفی یک اثر در تولید وتوسعه علم تاکید می کند .

تعداد ارجاعات :
شاخصی است که صرفا مرتبط با خود مقاله و مستقل ار نوع مجله . این شاخص نشان دهنده میزان تاثیر گذاری یک اثر در کارهای علمی منتظر شده پس از آن است . شهرت این شاخص به این سبب است که تعداد ارجاعات به یک اثر می تواند به طور موثری نقص موجود در تکیه بر شاخص تعداد مقالات علمی را جبران کرده و معیار کمی این شاخص را تکمیل و آنرا کیفی نماید . اگر یک اثر علمی پس از انتشار سالانه بین 5 تا 10 ارجاع داشته باشد به احتمال زیاد آن اثر در بدنه معرفتی حوزه علمی مرتبط با آن رشته قرار خواهد گرفت . سوالی که همچنان باقی است این است که یک اثر چه تاثیری در کیفیت کارهای منشعب شده خود دارد .

ضریب تاثیر جمعی (Agrregate Impact Factor )
اگر بخواهیم ضریب اثر تمام مجلات یک رشته علمی را با رشته ای دیگر مقایسه کنیم از این ضریب تاثیر استفاده می کنیم ، یعنی ضریب اثر مجلات یک رشته جمع شده و با رشته ای دیگر مورد مقایسه قرار می گیرد . البته با توجه به انتقادی که به خود ضریب تاثیر وارد است و اینکه نمی توان رشته های مختلف را به دلیل ماهیت آن ها با هم مقایسه کرد از این شاخص استفاده چندانی نمی شود .

3- ضریب تاثیر پنج ساله :
این ضریب تاثیر بیشتر برای رشته هایی کاربرد دارد که سرعت رشد علم کمتر است و یک مقاله یا نظریه در طول زمان جایگاه خود را می یابد . از ضریب تاثیر 5 ساله بیشتر در حوزه علوم انسانی استفاده می شود . نحوه محاسبه این عامل به این صورت است : تعداد مرتبه هایی که در سال جاری به مقالات 5 سال قبل آن مجله استناد داده شده است تقسیم بر تعداد مقالات چاپ شده در آن پنج سال در آن مجله .

2- شاخص تاثیر گذاری یک مجله (Impact Factor )
شاخصی است که تاثیر گذاری مجلات را بر اساس نسبت بین استناد های دریافتی به مقالات انتشار یافته در طول یک دوره زمانی معمولاً یک دوره دوساله تعیین می نماید . بدیهی است که هر اثری که در مجله ای با IF بیشتر انتشار باید به طور متوسط دارای کیفیت علمی بالا تری است . این شاخص مشهور ترین شاخص تحلیل استنادی است که در سال 1955 توسط گارفیلد پیشنهاد شد ، و شاخصی کاملا کمی است . ایمپکت فاکتور مجلات هرساله برای مجلاتی که در لیست مجلات تامسون رویترز قرار دارند تعیین می شود . در پایان هر سال ، مجله های تحت پوشش فهرست نویسی ISI که در فهرست وبگاه(Web Of Science – WOS ) قرار گرفته اند ، ارزیابی می شوند . این موسسه هر سال در ماه ژوئن (ماه 6 میلادی ) ایمپکت فاکتور های مجلات در سال قبل را در گزارشات ارجاع مجله یا (Journal Citation Report JCR ) منتشر می کند . این ضریب ، نه برای مقاله یا نوبسنده بلکه برای مجله محاسبه می شود . شاخص Impact Factor به شما کمک می کند که ارزیابی مناسبی از ژورنال بویژه هنگامی که با ژورنال هایی در زمینه یا رشته مشابه مقایسه می شود داشته باشید .
Impact Factor فقط در مورد نشریات نمایه شده در بانک اطلاعاتی Web Of Science و توسط موسسه ISI برای بیش از 11000 مجله محاسبه و منتشر می شود . به این ترتیب فقط مجلات ISI دراای Impact Factor واقعی هستند . مجاسبه بر مبنای یک دوره سه ساله صورت می گیرد . به عبارت دیگر برای هرسال معین ، ضریب تأثیر یک مجله متوسط تعداد ارجاعات داده شده به هر مقاله ی منتشر در آن مجله در طی دو سال متوالی قبلی می باشد . برای مثال اگر در سال 2011 جمعاً 105 ارجاع به مقاله های سال های 2010 و 2009 آن مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال 2010 تعداد 9 مقاله و درسال 2009 تعداد 34 مقاله چاپ شده باشد ، ضریب ارجاع آن مجله از تقسیم 105 بر (6+9=15 ) به دست می آید که 7 است ؛ یعنی به طور متوسط هر مقاله آن نشریه 7 مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است . در شکل 2 – 1 نحوه محاسبه ضریب تاثیر را نشان می دهد .

مهم ترین شاخص های علم سنجی
1- تعداد مقالات ، اختراعات :
تعداد مقالات علمی معتبر و اختراعات ثبت شده از جمله اولین مؤلفه های اساسی علم سنجی می باشند و میتوانند مبنای مقایسه بین مراکز مختلف علمی و کشور ها قرار گیرند . بدیهی است که این مولفه ها نمی توانند به تنهایی قابلیت و توانایی های علمی یک محقق و یا یک کشور را نشان دهند . میزان تاثیر پذیری یک اثر یا یک مجله مورد تواجه قرار گیرد

علم سنجی و تاریخچه آن :
علم سنجی یکی از رایج ترین روشهای ارزیابی فعالیت های علمی می باشد . این روش در روسیه شوروی پدید آمد و در کشور های اروپای شرقی بویژه مجارستان برای اندازه گیری علوم در سطح ملی و بین المللی استفاده شد . اولین کسانی که واژه علم سنجی را ابداع کردند دوبروف و کازانو بودند . آن ها علم سنجی را به عنوان اندازه گیری فرآیند انفورماتیک تعریف کردند .انفورماتیک از نظر میخالیاف عبارت است از اصول علمی که به بررسی ساختار و ویژگی های اطلاعات علمی می پردازد و قوانین و فرآیند های دیگری از جمله ارتباطات مورد بحث قرار می دهد . به دنبال مطرح شدن این علم ، دانشمندان برجسته دیگری از جمله کول ، ایلز و هولم نیز از مقالات علمی به عنوان ملاکی برای مقایسه تولید علمی کشور های مختلف استفاده کردند . آن ها از این طریق تولیدات علمی کشور های مختلف را از لحاظ کمی و کیفی با یکدیگر مورد مقایسه قرار داده و وضعیت کشور های مختلف را در تولید اطلاعات علمی مشخص نمودند . انتشار مداوم شاخص های علم سنجی که توصیف کننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمی است می تواند عنصری مفید و کارآمد برای مدیریت تحقیق و سیاستگذاری و چگونگی تخصیص بودجه و امکانات در علوم باشد . در تأیید این امر بک عقیده دارد علم سنجی می تواند به توازن بودجه و هزینه های اقتصادی تا حدی کمک کند و از این طریق کارایی تحقیقات را افزایش دهد . ارزشیابی کمی علوم که منجر به باروری و توسعه می شود می تواند کمک بزرگی برای مسئولان و برنامه ریزان باشد تا آن ها بتوانند با هزینه کمتر بیشترین استفاده را از منابع مالی و انسانی برده و در بهینه سازی ساختار اقتصادی – اجتماعی کشور مؤثر باشند . علم سنجی علاوه بر آنکه به دنبال جنبه های کمی علوم و تحقیقات است اقدام به اندازه گیری و تعیین معیار های جنبه های مختلف مدیریتی و سازمانی علوم نیز می نماید . در سطحی وسیعتر علم سنجی را می توان از عوامل مؤثر گردش مستمر فعالیت های تحقیقاتی در هر زمینه علمی دانست که مستقیماً با ارزشیابی کمی علم سر و کار دارد . اساس کار علم سنجی بر بررسی چهار متغیر اساسی شامل مولفان ، انتشارات علمی ، مراجع و ارجاعات می باشد . علم سنجی بر آن است با استفاده ار بررسی جداگانه این متغیر ها با ترکیبی مناسب از شاخصهای مبتنی بر این متغیر ها خصایص علم و پژوهش علمی را نمایان سازد . تعداد مؤلفان به عنوان یکی از شاخصهای فعالیت علمی در کشور های مختلف می باشد که می تواند مبنایی برای مقایسه آن ها محسوب گردد . انتشارات علمی تمامی مکاتبات و ارتباطات علمی چاپ شده را بر حسب زمان ، مکان ، نوع یا مجرای انتشار و سایر ویژگیها مورد بررسی قرار داد . تعداد انتشارات به عنوان عنصری اساسی در علم سنجی می باشد که می تواند مبنای مقایسه های بین اجتماعات مختلف علمی و کشور ها قرار گیرد . امروزه اکثر انتشارات علمی تبلور تلاشهای گروهی تعدادی از مولفین می باشند . از آنجا که منتشر کردن تولید علمی دانشمندان به صورت فردی برای ترسیم نتایج مهم آماری به تنهایی کفایت نمی کند . ارزشیابیهای علم سنجی معمولاً بر سودمندی انتشار توسط اجتماعات علمی تاکید می کنند . علم سنجی دانش اندازه گیری علم تعریف شده است که با بررسی و کشف نظام و ساختار یک حوزه علمی به روش کمی ، دستاورد های یک قلمرو فکری را معین کرده و حتی خطوط احتمالی برای پیشرفت های بعدی را پیش بینی می کند . علم سنجی سعی دارد با استفاده از داده های کمی مربوط به تولید ، توزیع و استفاده از متون علمی ، علم و پژوهش علمی را توصیف و ویژگیهای آن را مشخص کند . در زیر به مهم ترین شاخص های علم سنجی اشاره می شود .