Muhammadsaid - Blog


Гео и язык канала: не указан, не указан
Категория: не указана


Dasturchilik, sun’iy intellekt va tilshunoslik haqida.
Tahrirchi loyihasining asoschisi
@tahrirchi_uz

Связанные каналы  |  Похожие каналы

Гео и язык канала
не указан, не указан
Категория
не указана
Статистика
Фильтр публикаций


Til qanday rivojlanadi? Biz buni seza olamizmi?

Til jonli mavjudot deyishadi. Tabiat va muhitga bo‘ysungan holda bu mavjudot ko‘nikadi, rivojlanadi va barqarorlashadi. Lekin ushbu o‘zgarishlarga til sohiblari sababdor bo‘lsalar ham, bu o‘zgarishlar qandayligini sezishmaydi.

Misol uchun, kundalik gaplarning birini olaylik:

Ishdaligimda meni bezovta qilma.

Nimadir g‘alati ko‘rindimi? Nega buni aytgan odam ikki marta "-da" qo‘shimchasini ishlatdi?

ish+da+lik+im+da

Oddiyroq qilib "ishda" desa bo‘lmasmidi? Agar taqqoslab ko‘rsak, ikki gapning orasida bir nozik farq bor. Birinchisida aynan joyga urg‘u berilyapti, ikkinchisida esa jarayonga.

Boshqa misol:

Bunisini ko‘rmagandim.

Nega oddiy qilib "buni" desa bo‘lmasdi? "-ni" qo‘shimchasini ikki marta ishlatishga sabab bormi?

Ushbu lingvistik jarayon pleonazm (yun. pleonasmos — ortiqchalik) deb ataladi. Til doimo aniqlikka intiladi, lekin ma’noviy jihatdan uning imkoniyatlari bizni qondirmasa, biz uni g‘ayriixtiyoriy yo‘llar bilan boyitishga harakat qilamiz. Bizning ijodkorligimiz natijasida hatto tilning grammatikasi ham o‘zgarishi mumkin.

Ko‘z bilan ko‘rmoq, maxfiy sir, bepul sovg‘a, lahm go‘sht va hokazo...

Yana qanday pleonazmlar bilan duch kelgansiz?

@muhammadsaid_dev


Midas shohi va super sun’iy idrok

Qadimgi Yunonistonda bir Midas degan shoh yashab o‘tgan ekan. Kunlardan birida u bir xudoning mushkulini yengillatib berib, evaziga undan bitta tilak yutib olibdi. "Har qanday teggan narsam oltinga aylansin!", deb tilabdi va shu onda tilagani ro‘yobga chiqibdi. Natijada nimaga barmog‘ini tegkizmasin, u buyum shu zahoti oltinga aylanib qolarkan. Kumush bo‘ladimi, stul, piyola, ovqat va hatto qizi ham zar bilan qoplangan 3D modellarga aylanib qolibdi...

Super sun’iy idrokning (Super AI) xavfi ham shu afsonada namoyon etilgan. Garchi biz modellarni o‘zimiz dasturlab ularni boshqarsak ham, ular ko‘r-ko‘rona o‘z vazifalarini bajarib, harakatlari kutilmagan natijalarga olib kelishi mumkin. Deylik, shaxmat o‘ynaydigan mexanik robot bor. Uning vazifasi har qanday yo‘llar bilan o‘yinni yutish — masalaning yechimi dasturchi tomonidan shunday qo‘yilgan. Qanday yutadi, dasturchiga qiziqmas, faqatgina bor vositalardan foydalanolishi mumkin. Bir payt bu robot odamga qarab musht tushirib qolsa nima deysiz? Aslida olganda u vazifasini bajarib o‘yinni yutdi, lekin uni dasturlagan inson Midas shohi kabi buni xohlaganmidi?

Muammoni negizi esa o‘zimizda yotibdi. Agarda biz qachonlardir Super AI yaratsak, biz unga o‘zimizning axloqiy va odamiy qadriyatlarimizni aniq va to‘liq tarzda tushuntirishimiz kerak. Ungacha esa faqat ongsiz, bir masalaga yo‘naltirilgan modellar bilan cheklanib qolamiz.

@muhammadsaid_dev


O‘zbek tili lotin alifbosi yoxud qanday qilib tilshunoslarning qarorlari savodsizlikni orttirishi mumkin

G'alaba, ko'z va san'at — nechta imlo xatolarni topdingiz? Ekranga yaqinlashib yaxshilab qarang. Topmagan bo‘lsangiz, sizni tabriklayman. Siz tilshunoslar va tahrirchilar nazdida savodsizsiz. Bunga sabab esa hozirgi O‘zbek tili lotin alifbosi.

O‘ va G‘ harflari rasman digraf deyiladi, ya’ni bir tovushni ikkita belgi bilan ifodalaydigan harf. Ulardagi apostrof 6-shaklida bo‘ladi va Unicodeda ‘ (U+02BB) va ‘ (U+2018) orqali ifodalanadi. Qaysi birini ishlatish kerakligi bo‘yicha rasman qaror yo‘q. Spoiler: ularni klaviaturadan topolmaysiz. Boshqasining nomi esa tutuq belgisi, u arabcha so'zlarda ishlatilib, 9-shaklida yoziladi: ’ (U+02BC) va ’ (U+2019). Buniyam klaviaturada topish mushkullik tug‘diradi.

Nega? Men ham o‘zimga shu savolni berdim. Nega Ö va Ğ emas? Ushbu harflar deyarli barcha turkiy tillarda ishlatilinib kelyapti. Foydalanuvchilar bitta harfni ikki belgi bilan terishlari bunday shoshqaloq zamonga umuman to‘g‘ri kelmaydi-ku!

Natijada mana shunday sun’iy ravishda yaratilgan imlo xatoliklarga duch kelamiz:

Keca kocada oynagandim, wunga ozgina carcab qoldim.

Rasman — 7 ta xato! 7 ta so‘zda 7 ta xato, Karl! Aslida esa, muallif savodsiz emas, u o‘z vaqtini qadrlaydigan O‘zbek tili jonkuyari. U faqatgina ikkita belgining o‘rniga bitta belgi yozdi va asosiysi buni o‘qigan odam yuborilgan xabarni to‘laligicha tushundi.

Tahrirchi klaviaturasini dasturlashda biz shu apostroflarni birlashtirib, oldin qanday harf kelsa, shunga moslashib ketadigan qilganmiz. Ammo buni yechim deb bo‘lmaydi. Haqiqiy yechim bu yangilangan lotin alifbosi — lekin buni yangilashga qancha pul va kuch kerak? O‘zini oqlarmikan shuncha sarf-xarajat? Nazarimda o‘zini oqlaydi. Asosiysi beta-versiyada alifboni tekshirib, boshqa turkiy tillar tajribasiga tayanib, foydalanuvchilarning fikrlarini inobatga olishni unutmaslik kerak.

@muhammadsaid_dev


Yana boshladingmi?

Hammaga alangali salom! Axiri blog yaratishga, tog’rirog’i, qaytadan ishga tushirishga qaror qildim (bu manimcha 3 yoki 4-urinishim). Bir yaxshi boshlanadi-yu, keyin ikki-uch haftadan keyin yana huvullab qolardi. Bu safar boshqacha bo‘ladi deb umiddaman.

Maqsad? Birinchidan, qiziqarli narsalar bilan ulashish. Asosan bu narsalar dasturlashga, tilshunoslikka va oz-moz sun’iy intellektga oid bo‘ladi. Orada bir-bir off-topic narsalarni tiqvorishim mumkin, aybga buyurmaysizlar.

Ikkinchidan, O‘zbek tilidagi kontentni ko‘paytirish. Mindey qarasam, rus tilida kontentning o‘zi ko‘p; qolaversa, nazarimda rus tili oxirgi payt modadan chiqib ketyapti. Ustiga ustak, o‘zbek tili bo‘yicha shug‘ullanadigan odam ruschada blog yuritsa g‘alati bo‘lardi.

Xullas, shunaqa gap. Gapni ko‘paytirmasdan qani endi boshlaylik!

Показано 4 последних публикаций.

19

подписчиков
Статистика канала