الحمدلله،
سنت است هرگاه شخص مسلمان عطسه کرد، بگوید: «الحمدلله»، و برای کسی که صدای عطسه او را می شنود مستحب است بگوید: « یرحمک الله : خدا به تو رحم کند».
جواب دادن به دعای عطسه‌کننده ی مسلمان، فرض کفایی است و برای تمام حاضرین مستحب می‌باشد، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: « فَإِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ وَحَمِدَ اللَّهَ، کَانَ حَقًّا عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ سَمِعَهُ أَنْ یَقُولَ لَهُ: یَرْحَمُکَ اللَّهُ » بخاری (6226).
یعنی: «هرگاه یکی از شما عطسه کرد و الحمد لله گفت، بر هر مسلمانی که آن را می‌شنود لازم است که یرحمک الله بگوید».
و فرمود: «إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَحَمِدَ اللهَ، فَشَمِّتُوهُ، فَإِنْ لَمْ یَحْمَدِ اللهَ، فَلَا تُشَمِّتُوهُ»
یعنی: «وقتی یکی از شما عطسه کرد و الحمد لله گفت، جواب وی را بدهید (یرحمک الله) ولی اگر الحمدلله نگفت جواب وی را ندهید». مسلم (2992).
و باز سنت است که عطسه کننده در پاسخ دعای او بگوید: « یهدیکم الله ویصلح بالکم».
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِذَا عَطَسَ أَحَدُکُمْ فَلْیَقُلْ: الحَمْدُ لِلَّهِ، وَلْیَقُلْ لَهُ أَخُوهُ أَوْ صَاحِبُهُ: یَرْحَمُکَ اللَّهُ، فَإِذَا قَالَ لَهُ: یَرْحَمُکَ اللَّهُ، فَلْیَقُلْ: یَهْدِیکُمُ اللَّهُ وَیُصْلِحُ بَالَکُمْ» بخاری (6224).
یعنی: «هرگاه یکی از شما عطسه کرد بگوید: الحمدلله، و دوست و برادرش (با شنیدن صدای عطسه او) بگوید: یرحمک الله، اگر به او گفت یرحمک الله، عطسه کننده هم بگوید: " یَهْدِیکُمُ اللَّهُ وَیُصْلِحُ بَالَکُمْ " خدا تو را هدایت کند و اصلاح نماید.
اما اگر کسی در نماز بایستد، و عطسه کند، آیا می تواند الحمدلله گوید و یا شخص کنار وی دعای «یرحمک الله» بگوید؟
پاسخ: سخن گفتن در نماز آنرا باطل می کند. و منظور از سخن، سخنان آدم ها در نماز است، و دلیل آن نیز ماجرای معاویه بن حکم رضی الله عنه است، او هنگامی رسید که پیامبر صلی الله علیه وسلم با اصحابش نماز می خواند، (او نیز به جماعت ملحق شد) مردی عطسه کرد و گفت: «الحمدلله» معاویه نیز (در جواب عطسه کننده) گفت: «یرحمک الله»، مردم نیز با چشم هایشان به وی خیره شدند، معاویه گفت: وای بر من! مادرم به عزایم بنشیند (چه شده که اینگونه نگاهم می کنید؟) بقیه نیز با دست بر رانهایشان زدند و خواستند وی را بفهمانند تا ساکت شود (و بیشتر از این در نماز سخن نگوید)، او نیز ساکت شد، هنگامی که پیامبر صلی الله علیه وسلم نمازش را تمام کرد معاویه را فراخواند؛ معاویه گفت: پدر و مادرم فدایش باد، هیچ معلمی را بهتر و نیکوتر از از ایشان ندیدم که اینگونه تعلیم دهد، به خدا سوگند نه با خشم به من نگاه کرد و نه سرزنشم کرد! و بلکه فرمود: «إنَّ هذِهِ الصَّلاَةَ لاَ یَصْلُحُ فِیهَا شَیْءٌ مِنْ کَلامِ النَّاسِ، إنَّمَا هِیَ التَّسْبِیحُ وَالتَّکْبِیرُ، وَقِراءةُ القُرْآنِ» «در این نماز هیچ چیز از سخنان مردم شایسته گفتن نیست، بلکه نماز محل تسبیح و تکبیر و قرائت قرآن است». مسلم (537).
نکته ای که از حدیث مورد استناد برداشت می شود اینست که؛ اگر کسی در داخل نماز عطسه کرد برایش جایز است تا لفظ «الحمدلله» را بر زبان جاری کند، ولی دیگران نبایستی جواب وی را بدهند، زیرا می بینیم که در پایان نماز پیامبر صلی الله علیه وسلم شخص عطسه کننده را نصیحت ننمود که بار دیگر گفتن «الحمدلله» را تکرار نکند، ولی جواب دهنده به عطسه ی وی (یعنی معاویه بن حکم) را نصیحت نمود که در نمازش سخن نگوید. حدیث رفاعه نیز بر این امر دلالت دارد؛ چنانکه از رفاعه بن رافع روایت است.
از رفاعه بن رافع روایت است که گفت: «صلیت خلف رسول الله صلی الله علیه وسلم فعطست فقلت: «الحمد لله حمدا کثیرا طیبا مبارکا فیه کما یحب ربنا ویرضی» فلما صلی رسول الله و انصرف فقال: «من المتکلم فی الصلاة»... فقال رفاعة: أنا یا رسول الله،...، فقال: «والذی نفس محمد بیده لقد ابتدرها بضع وثلاثون ملکا أیهم یصعد بها». ترمذی (404)، نسایی (2/245).
یعنی: «پشت سر پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز می‌گزاردم که عطسه کردم و گفتم: «الحمد لله حمدا کثیرا طیبا مبارکا فیه کما یحب ربنا ویرضی» چون پیامبر صلی الله علیه و سلم نماز را بپایان برد، فرمود: «چه کسی بود که در نماز سخن گفت؟» (کسی حرف نزد، سپس بار دوم نیز سوال را تکرار نمود و کسی جواب نداد، سپس بار سوم آنرا تکرار کرد) رفاعه گفت: من بودم ای رسول خدا، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: «سوگند بدانکس که جـان محمد در دست اوست سی واندی فرشته از هـم پیشی می‌گرفتند، که کدامیک آن (ذکر) را به آسمان ببرند».
بنابراین شخصی که در نمازش عطسه می کند می تواند الحمدلله بگوید، اما دیگران نباید پاسخ وی را بدهند، و بهتر انست کسی که در نماز عطسه می کند با صدای پایین الحمدلله بگوید بگونه ایکه خودش صدا را بشنود.
@soal_va_javab_sharey
