متن نامه ترکی والی آزربایجان به سفیر پاپ در دوره شاه محمد خدابنده
“عزّتلی و مکرمتلی ایلچی‌به‌یگ حضرتله رین حضورِ شریفله‌رینه
تحیّاتِ دوستانه ابلاغ و ارسال اولاندان سونرا، مشهودِ رایِ خلّت اقتضاء اول که:
مکتوبِ مودّت اسلوبله ری اسعدِ زماندا مطالعه اولوندو. اِشعار ائتمیشله ردی که چون شیروان سمتینده ن اراده له ری اولدور که عازمِ دیار و بلادِ خویش اولسونلار، او خصوصدا بنده یِ درگاهِ خلایق پناهدان عالیجاه خانِ عظیم القدر و الشان بیگله ر به یگیِ کثیرالاقتدارِ شیروان’ا مکتوب یازیلا.
لهذا حسب الاشاره نیز صحیفه یِ خلّت آیین قلمی و حضورِ شریفینیزه ارسال اولدو، که شیروان’ا وارد اولاندا مکتوبو عالیجاه بیگله ربیگی قوللوغونا یئتیره سینیز. و خاطرِ شریفینیز گره ک خاصّ کندله رین طرفینده ن من جمیع الجهات جمع اولا، که حصولِ رفاه و فراغلارینا اِهمال جایز اولمایاجاقدیر. و هم سایرِ مطالبه که اِشعار و اعلام ائتمیشله ردی، تمامی مفهوم اولدو. و خواهشینیزه گؤره جمله ی مطالبده سعی یمیز انشاء ظاهر اولونا.
قریه یِ شاهبوز’ون تحیفاللا (؟) مالوجهات الی الآن که نوروزِ فروز لوی ایلده ن نئچه گون گئچیپدیر یئتیشمه دی. البتّه در روزِ ملکونه )؟( مقرّر – – ائده رسینیز که دیوان مالینی بلا توقّف نقلِ دارالسلطنه یِ تبریز و تحویلِ تحویلدار و قبض الواصل بازیافت ائده‌له‌ر.
و السلام”
سجع مهر پشت سند: و وَاتََّخَذَ اللََّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا”
اِنشاء: ایجاد، آغاز، ظاهر کردن
اِشعار: آگاهی و اطلاع دادن
خلّت: دوستی، مهربانی، مصادقت
شاهبوز: نام بخشی در جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان
لوی: نهنگ
این نامه دیپلماتیک ترکی در دوره حاکمیت محمد میرزا یا شاه محمد خدابنده نوشته شده است. وی که بین سالهای ۱۵۷۷ تا ۱۵۸۸ بر تخت سلطنت دولت ترک صفوی نشسته بود، فرزند شاه تهماسب و سلطانیم بگیم است. خدابنده که ملقب به شاه اوغلو بود، شخصیتی مهربان، نرم خو و شوخ طبع داشت، شعردوست بود، خود نیز شعر می سرود و فهمی تخلص می کرد. نویسنده این سفارشنامه ترکی، میرزا ابراهیم و یا خواجه ابراهیم خلیل، وزیر آذربایجان در دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده است. مخاطب سفارشنامه احتمالا شخصی به اسم باتیستا، سفیر پاپاسیس توکنت یا پاپ سیکستوس پنجم Sixtus V – Xystus V پادشاه روم پاپ واتیکان است.
این سند نامه ترکی، که از سوی یک مقام رسمی و عالیرتبه دولت قزلباش صفوی، یعنی والی آذربایجان خطاب به یک مقام دیپلماتیک خارجی نگاشته شده، نشان می دهد که در آن دوره زبان ترکی دارای موقعیت یک زبان رسمی بود و از جمله در مکاتبات دیپلماتیک خارجی هم بکار می رفت. این سند، از جمله صدها و هزاران سندی است که باطل کننده ادعای کذب مبنی بر آنکه فارسی همواره و تنها زبان رسمی دولتهای ترک حاکم بر ایران بوده و ترکی هرگز زبان رسمی آنها نبوده است می باشد. بر خلاف این ادعای بی پایه، همانگونه که این سند نامه نیز نشان می دهد، در برهه هائی از عمر دولت صفوی، زبان ترکی به همراه زبانهای فارسی و عربی و… و یا به تنهائی، دارای موقعیت زبان رسمی بالفعل بوده است.
منبع سند:
آرشیو محرمانه و تاریخی واتیکان
AA. ARM. I – XVIII, NO. 764, Archivio Segreto Vaticano
@uralaltayalatav
“عزّتلی و مکرمتلی ایلچی‌به‌یگ حضرتله رین حضورِ شریفله‌رینه
تحیّاتِ دوستانه ابلاغ و ارسال اولاندان سونرا، مشهودِ رایِ خلّت اقتضاء اول که:
مکتوبِ مودّت اسلوبله ری اسعدِ زماندا مطالعه اولوندو. اِشعار ائتمیشله ردی که چون شیروان سمتینده ن اراده له ری اولدور که عازمِ دیار و بلادِ خویش اولسونلار، او خصوصدا بنده یِ درگاهِ خلایق پناهدان عالیجاه خانِ عظیم القدر و الشان بیگله ر به یگیِ کثیرالاقتدارِ شیروان’ا مکتوب یازیلا.
لهذا حسب الاشاره نیز صحیفه یِ خلّت آیین قلمی و حضورِ شریفینیزه ارسال اولدو، که شیروان’ا وارد اولاندا مکتوبو عالیجاه بیگله ربیگی قوللوغونا یئتیره سینیز. و خاطرِ شریفینیز گره ک خاصّ کندله رین طرفینده ن من جمیع الجهات جمع اولا، که حصولِ رفاه و فراغلارینا اِهمال جایز اولمایاجاقدیر. و هم سایرِ مطالبه که اِشعار و اعلام ائتمیشله ردی، تمامی مفهوم اولدو. و خواهشینیزه گؤره جمله ی مطالبده سعی یمیز انشاء ظاهر اولونا.
قریه یِ شاهبوز’ون تحیفاللا (؟) مالوجهات الی الآن که نوروزِ فروز لوی ایلده ن نئچه گون گئچیپدیر یئتیشمه دی. البتّه در روزِ ملکونه )؟( مقرّر – – ائده رسینیز که دیوان مالینی بلا توقّف نقلِ دارالسلطنه یِ تبریز و تحویلِ تحویلدار و قبض الواصل بازیافت ائده‌له‌ر.
و السلام”
سجع مهر پشت سند: و وَاتََّخَذَ اللََّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلًا”
اِنشاء: ایجاد، آغاز، ظاهر کردن
اِشعار: آگاهی و اطلاع دادن
خلّت: دوستی، مهربانی، مصادقت
شاهبوز: نام بخشی در جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان
لوی: نهنگ
این نامه دیپلماتیک ترکی در دوره حاکمیت محمد میرزا یا شاه محمد خدابنده نوشته شده است. وی که بین سالهای ۱۵۷۷ تا ۱۵۸۸ بر تخت سلطنت دولت ترک صفوی نشسته بود، فرزند شاه تهماسب و سلطانیم بگیم است. خدابنده که ملقب به شاه اوغلو بود، شخصیتی مهربان، نرم خو و شوخ طبع داشت، شعردوست بود، خود نیز شعر می سرود و فهمی تخلص می کرد. نویسنده این سفارشنامه ترکی، میرزا ابراهیم و یا خواجه ابراهیم خلیل، وزیر آذربایجان در دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده است. مخاطب سفارشنامه احتمالا شخصی به اسم باتیستا، سفیر پاپاسیس توکنت یا پاپ سیکستوس پنجم Sixtus V – Xystus V پادشاه روم پاپ واتیکان است.
این سند نامه ترکی، که از سوی یک مقام رسمی و عالیرتبه دولت قزلباش صفوی، یعنی والی آذربایجان خطاب به یک مقام دیپلماتیک خارجی نگاشته شده، نشان می دهد که در آن دوره زبان ترکی دارای موقعیت یک زبان رسمی بود و از جمله در مکاتبات دیپلماتیک خارجی هم بکار می رفت. این سند، از جمله صدها و هزاران سندی است که باطل کننده ادعای کذب مبنی بر آنکه فارسی همواره و تنها زبان رسمی دولتهای ترک حاکم بر ایران بوده و ترکی هرگز زبان رسمی آنها نبوده است می باشد. بر خلاف این ادعای بی پایه، همانگونه که این سند نامه نیز نشان می دهد، در برهه هائی از عمر دولت صفوی، زبان ترکی به همراه زبانهای فارسی و عربی و… و یا به تنهائی، دارای موقعیت زبان رسمی بالفعل بوده است.
منبع سند:
آرشیو محرمانه و تاریخی واتیکان
AA. ARM. I – XVIII, NO. 764, Archivio Segreto Vaticano
@uralaltayalatav