تضاد و ویژگی های ان


1.در زبان فارسی کلمات متضاد کاربرد فراوان و ساختارهای متفاو تی دارند که چون به طور تجربی از کودکی با آنها مأنوس بوده ایم هنگام یافتن یا کاربرد آنها کمتر دچار درنگ با لغزش و خطا میشویم! ولی هنگام آموزش به غیر فارسی زبانان گاهی با مشکل رو به رو ميشو یم

2- در تشخیص وازگان، متضاد، کاربرد اهل ابان اولین و مهمترین معیار و محک است؛ زیرا ممکن است، در بین اهل بیان جفت واژگانی به عنوان متضاد به کار روند که برای غیر اهل زبان تشخیص تضاد آن ممکن نباشد. در اینگونه واژگان در ظاهر لفظ و معنای واژه هیچگونه تضادي دیده نميشود و فقط معيار اهل زيانند

3- ساختمان واژگان متضاد از قانون و نظام خاصی پیروی نمی کند. اگر چه برخی از ساختارهای آن قیاسی است و میتواند الگوي مشخصی داشته باشد اما در اکثر موارد اینگونه نیست و حالت سماعی دارد

4 متضادهای سماعی سه دسته اند، متضادهایی که یک جزء ثابت دارند، متضادهایی که هر دو جزء شان متغیر است و متضاد های ترکیبی که نوع اخیر خود به دو دسته همراه با واو عطف و بدون واو عطف قابل تقسيم اند

. 5- كلمات متضاد باید در تمام مشخصه ها با هم یکسان باشند به جز یک مشخصه. پس اگر جفت واژگانی در بیش از یک مشخصه با هم اختلاف داشته باشند نمی توانند با هم رابطه ضدیت برقرار نمایند
6. رابطه تضاد اعم از نفي است. به عبارتي تمام كلمات منفي با هم رابطة ضديت دارند اما تمام اضداد نمی توانند رابطة نفی برقرار کنند. رابطة تضاد و نفي عموم و خصوص مطلق است

7. برخی از جفت وازه های متضاد تحت تاثیر زبان عربی ساخته شده اند. مثلا در زبان عربی ساختار اسم فاعل" و "اسم مفعول" می توانند نسبت به هم ضديث داشته باشند. مثل "ظالم" و "مظلوم". اما در همین ساختار واژه هایی هستند که رابطه ضدیت را نمی رساند. مثل "عالم " که ضد آن معلوم نيست؛ بلكه "جاهل" است

8- در ساختار کلمات مشتق که از قانون و نظام خاصی برای ساخت واژگان متضاد پیروی می شود، تمام وندهایی که در ساختمان اضداد به کار می رود پیشوند است و در بررسی های انجام شده "ميانوند یا پسوند ديده نشده است.

9 در ساختمان کلمات مشتق هنگام ساخت متضاد گاهی تکواژ آزاد آن تکرار می شود و تكواز وابسته آن متغیر است و گاهی برعکس تكواز وابسته تکرار می شود و تکواژ ازاد به عنوان ضد آورده می شود

10.تمام کلماتی که در دستور زبان با هم رابطه تضاد دارند، می توانند در بديع نبز آرایه تضاد و مطابقه داشته باشند اما تمام آنچه در بديع و در میان بدیع شناسان می توانند با هم مطابقه داشته باشند در دستور زبان نمی توانند رابطة تضاد با هم داشته باشند. مثل تضاد چهار عنصر در پدیع که در دستور زبان دستور نویسان تضادی بین آنها قائل نیستند

11.در برخی از ساختارهای مرکب که کلمه از دو تکواژ معنی دار تشکیل شده، می تواند واژهاي مشتق به عنوان ضد آن در نظر گرفته شود. برعکس این امر نیز صادق است؛ یعنی واژه های مشتق که ضدی مركب داشته باشد

12.جفت واژه های متضاد باید حتما از یک زبان باشند، نمی توان ضد كلمه ای را به زبان دیگر بیان کرد. مثل موت و زندگی .

13.گاهی اضداد در کنار هم به عنوان واژه ای جدید در دایره واژگان زبان به زندگی خود ادامه می دهند و کم کم حالت یک کلمه را می گیرند.

14.از آنجایی که بحث طباق و تضاد و پارادوکس (متناقض نمایی در حوزه علم بلاغت نیز در بردارندة بحث تضاد در دستور است؛ بخصوص درمواردی که در ساخت و کارہرد تضاد باید به معنای آن توجه داشت آشنایی با بديع و بیان میتواند مفید واقع شود
فنون ادبی ( علمی پژوهشی) سال چهارم شماره2
دکتر محمد رضایوسفی رقیه ابراهیمی شهر اباد
تدوین از مریم قانع دوست