Mitti hikoyachalar

Синган ойна теорияси

1969 йилда жиноятчилик юксак бўлган ўлкаларнинг бирида жиноятчилик бўйича психолог Филип Зимбардо бир тажриба ўтказади.

Жиноятчилик юқори бўлган туманлардан бирига олд капоти салгина очиқ бўлган автомобилни қолдиради. Худди шу моделдаги автомобилни худди шу ҳолатда бойлар яшайдиган туманда ҳам қолдиради.

Жиноятчилик юқори бўлган туманда 24 соат ичида автомобилнинг ҳамма жойини ечиб олиб ўғирлаб кетишади, фақат капоти қолади. Бойларнинг маҳалласида эса бир ҳафтада ҳам ҳеч ким автомобилга тегинмас эмиш.

Профессор бир ҳафтадан сўнг ўз шогирдларига автомобилнинг бир ойнасини синдиришни буюради. Шогирдлар автомобилнинг фақатгина бир ойнасини синдириб қочишади.

Оқшомга қадар автомобил умуман таниб бўлмайдиган ҳолга келади. Барча ойналар синган, капотларига чизиб ташланган ва ичи ахлатга тўлиб кетибди.

Зимбардо шундай хулосага келади: “Илк ойнанинг синишига йўл қўймаслик керак ёки синган ойнани энг қисқа замонда тузатиб қўйиш керак, токи бошқалар бундан жасорат олиб бошқа ойналарни ҳам синдириб ташлашмасин.”

Оддий тил билан тушунтирадиган бўлсам, ҳар ким ўзи учун жуда қадрли, ҳар кимнинг ўз ҳаёти ўзи учун қадрли ҳисобланади, ҳар қандай ҳолатда ҳам бировларни ҳаётингизга аралаштирманг, уларни ҳаётингиз ойналарини синдиришига йўл қўйманг, у ким бўлишидан қатъи назар, хоҳ отангиз, хоҳ онангиз, хоҳ бошқа яқинингиз, доимо ҳаётингиз жиловини ўз қўлингизда ушланг.

Ва шу билан бирга атрофингизни тозалаб туринг, агар атрофингиз биринчи тумандагидек, ўғри муттаҳамларга тўла бўлса, ҳаётингизни қанчалик ҳимоя қилманг, барибир синдиришади.

Атрофингиздаги муҳит яхши бўлган пайтда эса ҳаётингиз жиловини маҳкам тутинг, бирорта ҳам ойнангизни синдиришларига йўл қўйманг.

Майли сизга тошлар отсин,
Сиз беозор кулиб қўйинг,
Тош отганлар тошдек қотсин,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Сизни ғийбат қилганларга,
Қалбингизни тилганларга,
Сизни ёв деб билганларга,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Майли бўҳтонларни қучсин,
Иғволари елдек учсин,
Ўз чоҳига ўзи тушсин,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Гар қалбингиз тиғласа ҳам,
Бағрингизни тирнаса ҳам,
Юрагингиз йиғласа ҳам,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Юрманг сира қовоқ солиб,
Тақдирдан ҳеч қўйманг нолиб,
Йиғласангиз улар ғолиб,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Сизга ўтмас таъмалари,
Кор қилмайди шаъмалари,
Куйиб кетсин ҳаммалари,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Гуллар унсин изингизда,
Меҳр балқиб кўзингизда,
Дунё кулсин юзингизда,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Майли сизга тошлар отсин,
Сиз беозор кулиб қўйинг,
Тош отганлар,тошдек қотсин,
Бир табассум қилиб қўйинг.

Икки ховли.
Икки хил ховли.
Бир-бирига ёнма-ён, девор қўшни.
Бирининг уйи кўкка бўй чўзган, икки қаватли, иккинчи қаватдаги ойнадан бутун маҳалла кафтдек кўриниб турарди.
Иккинчиси жуда оддий, хатто лой сувоқ.
Иккисида икки хил хаёт.
Бирида бой-бадавлат савдогар, ўша худуднинг обрўли кишиси бўлиб унинг бир қиз ва бир уғли бор, иккиси ҳам эрка ва бебош.
Иккинчиси ўрта хол, устачилик билан шуғилланадиган хунарманд киши бўлиб, унинг икки ўғли ва бир қизи бор, ўғилларини ёнига олиб устачилик билан тирикчилик қилади.
Кунларнинг бирида устанинг уйида шовқин эшитилди. Бой ўрнидан туриб иккинчи қаватдан қўшнисининг кафтдек кўриниб турадиган ховлисига назар ташлади.
Уста иккинчи ўғлини ўзбошимчалик қилиб, рўзғорига яраб турган велосипедини мингани ва натижада велосипеднинг ғилдиракларига шикаст етгани учун қаттиқ койиб турганини кўрди. Бой бу холатни кўриб, мийиғида кулди.
"Болани ҳам шундай тергайдими?" деб, ичида танқид ҳам қилди.
Қўшнисига эшитиладиган даражада, атайдан овозини баландлатиб, аёлини ёнига чорлаб эркатой ўғлининг туғилган кунига янги машина совға қилишини айтиб мақтанмиб ҳам қўйган эди.

Маҳаллада иккиси ҳам бирдек азиз.
Маҳалладагилар бирини бойлиги учун хурмат қилишса, иккинчисини художуйлиги меҳр оқибатилилиги ва камтарлиги учун хурмат қиларди.
Бирининг уйида икки келин қайнота ва қайнонатасини хизматини килиб, уларнинг бошларида гирдикапалак бўлишса.
Иккинчисининг уйида икки нафар хизматкор, бир эркак ва бир аёл хизмат қиларди.
Тақдир тақозоси билан вақти соати етиб, икки қўшни оила бошлиқлари бир хафтада бирин-кетин бу дунёни тарк этди.
Хонадонлари хар хил, яшаш тарзи хар хил бўлгани билан жанозаларига бир хил одам йиғилди.
Бириникига казо казолар бўлса, иккинчисинига Жумъа намозига йиғиладиган жамики мўмин мусулмонлар келишди.
Жаноза кунги бўладиган холатлардан одамлар хайрон қолишди.
Бирини уйида азиз ва мўътабар отасидан айрилгани сабаб, йиғлаб куйиб, дод фарёд уриб, фарзандлар ўртасида навбатма-навбат қурьон тиловат қилинган бўлса, иккинчисининг уйида маййит бир чеккада қолиб, ака-сингил хатто келин ўртасида мерос талашувлар бўлиб ўтди.
Орадан кўп вақт ўтмади. Бой хонадоннинг эркатой ўғли, ёшлигида бир ишнинг этагидан мухим тутмаганлиги сабаб, оғир холатга тушиб қолди ва хашаматли уйини сотиб оддийроқ уй сотиб олишни режа қилди.
Харидор оддий қўшнининг, меҳнаткаш ва бир-бирларига меҳрибон бўлган икки уғли бўлди.

Иқбол Юсуф

⚡️⚡️⚡️
Adabiyot - jim bo'lganlarning ovozi, mazlumlarning faryodi, inson ruhining qo'shig'idir.

Abdulla Qahhor

Аллоҳ уч нарсага жон ато этиб:

1➖ Фариштага ақл берди, нафс бермади.
2➖ Ҳайвонга нафс берди, ақл бермади.
3➖ Инсонга хам ақл берди, хам нафс берди.

Агар ақл нафсдан устун бўлса, фариштадан хам аълодир. Агар нафс ақлдан устун бўлса, ҳайвондан хам ёмондир!

ЯПОН халқининг доно фикрлари:

• Тентак ва аҳмоқларга йўл бер.

• Кетаётганни тўхтатма, келаётганни хайдама.

• Ёмон одамнинг дўсти бўлгандан яхши одамнинг душмани бўлган яхши.

• Оддий одамларсиз буюк одамлар бўлмайди.

• Тепага чиқишни қаттиқ хоҳлаган одам нарвонни ўйлаб топади!

• Эр ва хотин худди кўз ва қўлдек бўлиши керак: қўл оғриганда — кўз йиғлайди, кўз ёшланганда —  қўл уни артади.

• Қуёш хақ одамни билмайди. Қуёш нохақ одамни ҳам билмайди. Қуёш кимнидир иситиш мақсадида порламайди. Ўзлигини топган инсон бамисоли қуёш каби бўлади.

• Узоқ йўл ҳам яқинидан бошланади.

• Ғамни худди йиртиқ кўйлакни уйда қолдирганинг каби қолдир!

• Севги бўлса, юздаги чандиқлар ҳам худди кулгич каби чиройли кўринади.

• Биргина яхши сўз уч ой қаҳратонни иситади.

• Шубҳаланишдан олдин етти маротаба ишон.

• Қўлингдан келганича ҳаракат қил, қолганини тақдирга ташла.

• Хаддан ортиқ тўғрилик аҳмоқлик билан ўлчанади.

• Одамлари кулган уйга бахт келади.

• Ўйлаб хал қил, хал қилгач ўйлама!

• Сўрасанг бир неча дақиқа уяласан, билмасанг - бир умр.

⚡️⚡️⚡️
"Insoniyatning eng katta ahmoqligi qo'rquvdir. Biror narsa qilishdan, gapirishdan, iqror bo'lishdan qo'rqish. Biz doimo qo'rqamiz va shuning uchun biz tez-tez muvaffaqiyatsizlikka uchraymiz."

️ Bernard Shou

“Shu o‘g‘lim meni cho‘miltirib qo‘yadi, tirnoqlarimni olib qo‘yadi, qayerga desam olib boradi, shifokorlar yozib bergan barcha dorilarni olib beradi, qattiq gapirish u yoqda tursin, hatto shu kungacha ko‘zimga tik boqmagan”, - deb men ham seni maqtadim. Endi... orzuyimdagi  farzandimni ta’rifladim-da...

ORZUDAGI FARZAND TA’RIFI.

Nufuzli bir tashkilotning kadrlar boshlig‘i qo‘ng‘iroq qilib, Undan otasi qaysi shifoxonada davolanayotgani bilan qiziqdi. U shoshib qoldi, sababi shu kungacha otasidan biror marta xabar olmagandi. Lekin sirni boy bermadi:
- Men hozir shifoxonaning, bo‘limning nomini, palataning raqamini yozib beraman.
- Tezlating, yangi tayinlangan rahbarimiz so‘rayaptilar. Bugun borib, xabar olar ekanlar.
- Albatta tezlataman.
U kadrlar boshlig‘ining bu gapidan turli o‘ylarga toldi. “Rahbar ham xodimning otasidan xabar oladimi? Ishqilib tinchlikmikan? Nega birdan bunday yo‘l tutadi? Yoki otam shikoyat qilib, ishxonamga qo‘ng‘iroq qildilarmi? Nega? Nega? Nega?”
Tinmay yog‘ilayotgan shu kabi savollardan Uning boshiga og‘riq kirdi. Lekin tezda o‘zini qo‘lga olib, hovlida otasi bilan birga yashaydigan ukasiga qo‘ng‘iroq qildi. Otasining davolanayotgan shifoxonasi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olib, qog‘ozga tushirdida, kadrlar boshlig‘ining oldiga olib kirib ketdi...
Tushlik vaqtida ko‘ngli notinch bo‘lib, shifoxona yo‘l oldi...
- Ha, o‘g‘lim tinchlikmi, yo‘qlab qolibsan?
- Assalomu alaykum, dada, uzr, ishlar ko‘payib ketib, hech vaqt topa olmayotgan edim...
- Vaalaykum assalom, 10 kun deganda endi otangni ko‘rish uchun vaqt topdingmi?
- Dada, uzr...
- Bundan oldin ham ikki marta onang bilan birga shifoxonada davolanganimizda kelish u yoqda tursin, hatto qo‘ng‘iroq ham qilmagan eding... Birdaniga vijdoning uyg‘ondimi, to‘g‘risini ayt, nima bo‘ldi?
- Dada, sizni sog‘ingan edim...
- To‘g‘risini ayt deyapman senga, nima bo‘ldi?
- Dada... bugun boshlig‘imiz sizdan xabar olgani kelar ekanlar...
- Gap buyoqda degin. Mayli, kelsin, men sen to‘g‘ringda hammasini aytaman. Shifoxonaga biror marotaba kelmasligingni, oʻylab ota- onangdan xabar olmasligingni, o‘tgan yili hovlini sotamiz deb to‘palon qilganingni... qay biridan boshlasam ekan...

U dadasining bu gaplari oldida lom-mim deya olmay qoldi va bo‘shashgancha ishxonasiga qaytdi...
Kechki payt qo‘ng‘iroq qilib, boshliq so‘rayotganini aytishdi. U ming xil xayollar bilan rahbarnining oldiga kirdi...
- Men bugun sizning otangizdan xabar olib kelgandim. Anchagacha gaplashdik. Men sizni bunday farzand ekanligingizni bilmay yurgan ekanman...
U rahbarining gapidan tobora kichrayib, go‘yoki yerga kirib borardi... Boshliq esa gapida davom etardi.
- To‘g‘risi, boshida dadangizning gaplarga ishonmadim. Nahotki farzand shu darajada bo‘lishi mumkin? Lekin, otangizning bu gaplarni chin yurakdan aytganlariga shubha yo‘q, siz to‘g‘ringizda anchagina ma’lumotlarga ega bo‘ldim.
U uyatdan tamom bo‘ldi. Qaniydi moʻjiza yuz berib, yer yorilsa-yu, kirib ketsa. “Endi men bu yerda ishlay olmayman, sharmanda bo‘ldim. Hozir boshliqning oldidan chiqaman-u, bo‘shash to‘g‘risida ariza yozaman”. Uning hayolida faqat shu fikr aylanardi. Lekin rahbarining so‘nggi gaplaridan u karaxt ahvolga tushdi:
- Biz shunday inson bilan bir jamoada ishlayotganimizdan faxrlanamiz. Qani endi hamma ham o‘z otasini sizdek hurmat qilsa, ardoqlasa! Bizning farzandlarimiz sizga o‘xshashlarini chin yurakdan istardik. Siz mehnat qilayotgan bo‘limda rahbar joyi vakant ekan. Kadrlar boshlig‘iga topshiriq berdim, buyruq tayyorlayapti. Ertadan sizni shu bo‘limga mudir qilib tayinladim. Ishlaringizga omad!
U rahbarning oldidan chiqar ekan, umuman hech narsaga tushunmasdi. O‘zi hozir nimalar bo‘ldi? Qanaqa mudir? Nega U bilan faxrlanishadi? Otasi nimalar degan? Savollar tinmay yog‘ilardi...
U ishxonasidan chiqib, supermarketga kirib, yaxshilab xarajat qildi-da, otasini ko‘rgani yo‘l oldi. Borsa, dadasi hovlida sayr qilib yurgan ekan. Tashrif buyuruvchilar uchun ajratilgan joyga borib, o‘tirishdi. 
- O‘g‘lim, bugun rahbaring kelgan edi, baraka topsin yaxshi inson ekan. 80 yoshdan oshgan otasi bor ekan. Shunaqangi hurmatini joyiga qo‘yar ekan, men ham bo‘sh kelmadim, seni maqtadim.