Odam oʻzini nima bilandir ovuntirishga tabiatan odatlangan. Va ovunish vositalari farqli boʻlsa-da, bundan foydalanmaydigan odamni uchratish qiyin. Qizigʻi, oʻsha vositalarni tushunishga, bilishga biz qiziqmaymiz, intilmaymiz ham. Falsafa ham, din ham, sheʼriyat va nasr ham insonni ovuntiruvchi muayyan ovunchoq hisoblanadi.
Aslida biz ularning mohiyatini bilishga intilmaymiz. Bil'aks, biz ulardan zavq olishga, foydalanish, yuzlanishdan huzur-halovat topishga intilamiz. Maqsad uni oʻylashdan chalgʻitish, fikrlashidan uzoqlashtirish. Ammo ayni chogʻda koʻpincha kishi oʻzi bilmagan holda, beixtiyor yuzlangan manbasi kabi fikrlashni huzurlanish qilib oladi. Toʻgʻrirogʻi, oʻzimiz vaqtimizni goʻyoki foydali sarflash xomxayoli bilan, aslida esa uni oʻldirish, ketkazish ilinjida nimagadir yuzlanamiz-u, vaqtning oʻtishi — oʻldirilishi asnosida uning kushandasiga, real asiriga aylanamiz.
Bularning bari ularning boshqa moddiy neʼmatlar kabi isteʼmol turi deb atashga toʻlaqonli loyiqligini bildiradi. Ammo odamzod vaqtini zaruriy boʻlgan bir narsaga sarflamasa, albatta, boshqa bir narsaga sarflashi aniq. Vaqtni shunchaki oʻtkazish ham uni bekorchilik uchun sarflash degani. Insoniyat ming yillar davomida qadriyatlar, madaniyatlar, dinlar, sivilizatsiyalar, siyosat shakllari, ijtimoiy oʻyinlarni yaratdi, hosil qildi. Dinlar deganim shuki, dastavval ilohiy vahiy manbayi boʻlgan taʼlimot vaqt zayli bilan ijtimoiy qayishqoq, oʻzgaruvchan konstruktsiyasiga aylanadi. U ham boshqalari qatori vaqtni oʻtkazish vositasi boʻladi qoladi. Faqat foydali, aksari insonning shaxsiy va ijtimoiy rivojiga xizmat qiladigan maʼnoda boʻladi — baʼzan buning ziddi ham boʻlish mumkin.
Yuqoridagi ovunchoqlar hissiy ehtiyojlar yuzaga kelganda ularni qondirishga xizmat qilsa-da, insonning bir umrlik yashash tarzini shundoqqina shakllantirib qoʻyadi. Masalan, siyosat arenasidagi oʻyin — saylovlarni olaylik. Saylov bu civil religion (ijtimoiy dini) ning ibodat turi, xolos. Har qanday qadriyatning diniy vazivafiy unsurlari boʻladi. Saylov odamlarni tanlov asnosida diqqatni muayyan nuqtaga yoʻnaltirib, fikrlashga undaydi. Ammo bunga ehtiyoj boʻlmagan yerda u majburlov ortidan ibodat qilishga oʻxshab qoladi. Shu zaylda u siyosiy rejimning tutquniga aylanadi. Saylovdan oddiy fuqaro foyda olmaydi. U kim yutishidan qat'i nazar rejimning foydasiga hal boʻladi. Bu xuddi boshqa uchun tekinga qimor oʻynab berish.
Vaqt — bu tana, vujud. Unga chiroyli, yarashadigan libos kiydirish kerak. Gigiyena esa eng muhim narsa. Har qanday narsadan — adabiyot, sheʼriyat, siyosat, saylovlar, oʻyinlar, ijtimoiy tarmoqlar, oʻzaro munosabatlarda muayyan gigiyenaga amal qilish musulmon uchun davr talabi.