اقتصاد: دانش دینی یا دانش سکولار !
🖌علیمراد شریفی
(هیئت علمی گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان)
@Darsnameh_Eghtesad
از زمان تحصیل در دانشگاه و فراگیری مفاهیم فقهی همیشه با این پرسش روبرو بوده ام که آیا امکان پیدایش دانش اقتصاد "اسلامی" وجود دارد یا خیر؟ با کمال تاسف علیرغم گذشت تقریباً چهار دهه از همکاری حوزه و دانشگاه هنوز این پرسش به قوت خود باقی مانده است. مطالعاتی که در این زمینه نیز انجام گرفته است و آثاری که منتشر شده است، نشان از پیشرفتی ناچیز داشته است. طی دو هفته تعطیلات نوروزی 1397 و فراغت از قیل و قال دانشگاهی فرصتی دست داد تا به تامل در این پرسش ذهنی برگردم و با مواردی غیر قابل باور برخورد نموده ام که اندیشه ام را از اینکه اقتصاد دانشی سکولار است به کلی منصرف نمود به حدی که هم اکنون به این باور قطعی رسیده ام که اقتصاد ذاتاً دانشی "دینی" است و به ناچار باید به جای انگاره انسان اقتصادی (Homo economicus)، انگاره انسان دینی (Homo Religiosus) جایگزین شود تا راه بر ورود شریعت به نظریه های دانش اقتصاد و پیامد آن مدلسازی اقتصادی گشوده گردد. با کمال احترامی که برای تمامی همکاران گرامی داشته، دارم و خواهم داشت ولی بنظر من اگر اقتصاددانی بر این باور باشد که دین مبنای اقتصاد نیست، قطعاً درک صحیحی از اقتصاد نداشته و ندارد. در میان مطالعات و آثار گرانبهایی که در مجموعه ادبیات اقتصادی به آنها برخورد کرده ام، تاکنون سه شخصیت مهم علمی را یافته ام که یکی جامعه شناس اقتصادی و دو شخصیت دیگر اقتصاددان هستند که بیش از سایرین با شهامت و جسارت تمام براین موضوع صحه گذاشته اند. ورنر سومبارت (Werner Sombart) جامعه شناس اقتصادی مشهور آلمان، دوست و همکار ماکس وبر و استاد راهنمای پایان نامه دکترای اقتصاد واسیلی لئونتیف پدر مدل داده – ستانده بوده است که در سال 1911 اثر مشهور خود تحت عنوان "یهودیان و حیات اقتصادی مدرن" را منتشر نمود و انصافاً اهمیت و ضرورت شریعت در دانش اقتصاد را به جهانیان شناسانده است. از دو شخصیت اقتصادی دیگر، یکی در زمان معاصر بدرود حیات گفته است ولی دیگری خوشبختانه در قید حیات است. اولین شخصیت، دان پتینکین (Don Patinkin) مشهور است که استاد تمام دانشگاه اورشلیم بود و در سال 1995 بدرود حیات گفت. پتینکین در زمره طلاب دینی یهود بود که مطالعات گسترده ای در تلمود (متن مهم فقهی شریعت یهود) داشته است به طوری که به جرات می توان گفت اثر مشهورش (Money, Interest, and Prices) در 1965 بر مبنای آموزه های تلمود تکامل یافته است. دومین شخصیت علمی در زمان معاصر رابرت اَمّان (Robert J. Aumann) نوبلیست مشهور است که به خاطر گسترش کاربردهای نظریه بازی در اقتصاد، همراه با همکارش توماس شلینگ (Thomas Schelling) مشترکاً در 2005جایزه نوبل دریافت نموده است و استاد تمام دانشگاه اورشلیم و MIT است. وی در حال حاضر 87 سال دارد و آنطور که خود اظهار می کند از زمان دانشجویی تاکنون بطور منظم در هفته 12 ساعت یا بیشتر را به مطالعه و تامل در تلمود اختصاص داده است و هم اکنون نیز به نوه هایش تلمود آموزش می دهد. خوشبختانه فایل تصویری زیر سخنرانی بسیار مهم یک ساعت و نیمه وی در دانشگاه دولتی مسکو است که در سایت یوتیوب نیز در دسترس است و به آموزه های اقتصادی تلمود و اینکه چگونه شریعت می تواند راهنمای نظام اقتصادی باشد، پرداخته است. از جمله موارد مهم و جالب که در تلمود یافته است و آن را مورد تحلیل قرار می دهد شامل انگیزه ها (Incentives)، کنترل قیمتها و رقابت (Price control and competition)، انتخاب اجتماعی (Social choice)، کژ رفتاری (Moral hazard)، ریسک گریزی (Risk aversion) و توزیع منصفانه (Fair division) است. وی بیان می کند که تا به حال 26 مورد سند فقهی در مورد کژ رفتاری (Moral hazard) در تلمود یافته است. نکته شگفت دیگر در پژوهش های وی اینکه در مورد اثبات حکم فقهی توزیع منصفانه مطابق آنچه که در تلمود بیان شده است ناگزیر از بکارگیری نظریه بازی به روش هسته ای (Nucleolus game theory) شده است.
@Darsnameh_Eghtesad
T.me//Darsnameh_Eghtesad
🖌علیمراد شریفی
(هیئت علمی گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان)
@Darsnameh_Eghtesad
از زمان تحصیل در دانشگاه و فراگیری مفاهیم فقهی همیشه با این پرسش روبرو بوده ام که آیا امکان پیدایش دانش اقتصاد "اسلامی" وجود دارد یا خیر؟ با کمال تاسف علیرغم گذشت تقریباً چهار دهه از همکاری حوزه و دانشگاه هنوز این پرسش به قوت خود باقی مانده است. مطالعاتی که در این زمینه نیز انجام گرفته است و آثاری که منتشر شده است، نشان از پیشرفتی ناچیز داشته است. طی دو هفته تعطیلات نوروزی 1397 و فراغت از قیل و قال دانشگاهی فرصتی دست داد تا به تامل در این پرسش ذهنی برگردم و با مواردی غیر قابل باور برخورد نموده ام که اندیشه ام را از اینکه اقتصاد دانشی سکولار است به کلی منصرف نمود به حدی که هم اکنون به این باور قطعی رسیده ام که اقتصاد ذاتاً دانشی "دینی" است و به ناچار باید به جای انگاره انسان اقتصادی (Homo economicus)، انگاره انسان دینی (Homo Religiosus) جایگزین شود تا راه بر ورود شریعت به نظریه های دانش اقتصاد و پیامد آن مدلسازی اقتصادی گشوده گردد. با کمال احترامی که برای تمامی همکاران گرامی داشته، دارم و خواهم داشت ولی بنظر من اگر اقتصاددانی بر این باور باشد که دین مبنای اقتصاد نیست، قطعاً درک صحیحی از اقتصاد نداشته و ندارد. در میان مطالعات و آثار گرانبهایی که در مجموعه ادبیات اقتصادی به آنها برخورد کرده ام، تاکنون سه شخصیت مهم علمی را یافته ام که یکی جامعه شناس اقتصادی و دو شخصیت دیگر اقتصاددان هستند که بیش از سایرین با شهامت و جسارت تمام براین موضوع صحه گذاشته اند. ورنر سومبارت (Werner Sombart) جامعه شناس اقتصادی مشهور آلمان، دوست و همکار ماکس وبر و استاد راهنمای پایان نامه دکترای اقتصاد واسیلی لئونتیف پدر مدل داده – ستانده بوده است که در سال 1911 اثر مشهور خود تحت عنوان "یهودیان و حیات اقتصادی مدرن" را منتشر نمود و انصافاً اهمیت و ضرورت شریعت در دانش اقتصاد را به جهانیان شناسانده است. از دو شخصیت اقتصادی دیگر، یکی در زمان معاصر بدرود حیات گفته است ولی دیگری خوشبختانه در قید حیات است. اولین شخصیت، دان پتینکین (Don Patinkin) مشهور است که استاد تمام دانشگاه اورشلیم بود و در سال 1995 بدرود حیات گفت. پتینکین در زمره طلاب دینی یهود بود که مطالعات گسترده ای در تلمود (متن مهم فقهی شریعت یهود) داشته است به طوری که به جرات می توان گفت اثر مشهورش (Money, Interest, and Prices) در 1965 بر مبنای آموزه های تلمود تکامل یافته است. دومین شخصیت علمی در زمان معاصر رابرت اَمّان (Robert J. Aumann) نوبلیست مشهور است که به خاطر گسترش کاربردهای نظریه بازی در اقتصاد، همراه با همکارش توماس شلینگ (Thomas Schelling) مشترکاً در 2005جایزه نوبل دریافت نموده است و استاد تمام دانشگاه اورشلیم و MIT است. وی در حال حاضر 87 سال دارد و آنطور که خود اظهار می کند از زمان دانشجویی تاکنون بطور منظم در هفته 12 ساعت یا بیشتر را به مطالعه و تامل در تلمود اختصاص داده است و هم اکنون نیز به نوه هایش تلمود آموزش می دهد. خوشبختانه فایل تصویری زیر سخنرانی بسیار مهم یک ساعت و نیمه وی در دانشگاه دولتی مسکو است که در سایت یوتیوب نیز در دسترس است و به آموزه های اقتصادی تلمود و اینکه چگونه شریعت می تواند راهنمای نظام اقتصادی باشد، پرداخته است. از جمله موارد مهم و جالب که در تلمود یافته است و آن را مورد تحلیل قرار می دهد شامل انگیزه ها (Incentives)، کنترل قیمتها و رقابت (Price control and competition)، انتخاب اجتماعی (Social choice)، کژ رفتاری (Moral hazard)، ریسک گریزی (Risk aversion) و توزیع منصفانه (Fair division) است. وی بیان می کند که تا به حال 26 مورد سند فقهی در مورد کژ رفتاری (Moral hazard) در تلمود یافته است. نکته شگفت دیگر در پژوهش های وی اینکه در مورد اثبات حکم فقهی توزیع منصفانه مطابق آنچه که در تلمود بیان شده است ناگزیر از بکارگیری نظریه بازی به روش هسته ای (Nucleolus game theory) شده است.
@Darsnameh_Eghtesad
T.me//Darsnameh_Eghtesad