Сақтар – Қазақстан аумағында ерте темір дәуірінде өмір сүрген ежелгі тайпалар. Олар б.з.д. VII–III ғасырларда өмір сүріп, өздерінің ерекше мәдениетімен, шаруашылығымен және әскери өнерімен белгілі болды. Сақтар туралы деректер ежелгі грек, парсы және қытай жазбаларында кездеседі.
Сақтардың атауы және олардың түрлері
Парсы жазбаларында сақтар «сақа» немесе «сақ» деп аталған, бұл "ержүрек адамдар" деген мағына береді.
Грек тарихшысы Геродот сақтарды «Азия скифтері» деп атаған.
Сақтар бірнеше топқа бөлінген:
1. Парадарайа сақтары («теңіздің арғы жағындағы сақтар») – Арал теңізінің солтүстігінде өмір сүрген.
2. Тиграхауда сақтары («шошақ бөрікті сақтар») – Жетісу және Сырдария өңірлерінде мекендеген.
3. Хаумаварга сақтары («хаома ішуші сақтар») – Мургаб өзені бойында өмір сүрген.
Сақтардың өмір салты
1. Шаруашылығы:
Негізгі шаруашылығы – көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы. Олар жылқы, қой, түйе және сиыр өсірген.
Егіншілік өзен аңғарларында (Сырдария, Іле, Шу өзендері) дамыған.
2. Қоғамдық құрылысы:
Сақ қоғамы үш топқа бөлінген:
Жауынгерлер – "алтын түсті киім кигендер".
Абыздар – діни қызметкерлер, ақ түсті киім киген.
Малшылар мен егіншілер – қарапайым халық.
Билеушілерін "патша" немесе "патшайым" деп атаған. Ең танымал билеушілердің бірі – сақ патшайымы Томирис.
3. Әскери өнері:
Сақтар – ержүрек жауынгер халық. Олар жылқыны жақсы баптап, садақ, найза, қылыш сияқты қаруларды шебер қолданған.
Атақты шайқастардың бірі – парсы патшасы Кирге қарсы соғыс (б.з.д. 530 жыл шамасы), онда Томирис сақ әскерін басқарып, парсыларды жеңді.
Мәдениеті
Аң стилі – сақтардың өнерінің ерекше бағыты. Бұл стильде жануарлар бейнесі алтыннан жасалған әшекейлерде, қаруларда, тұрмыстық заттарда кездеседі.
Алтын адам – сақ мәдениетінің ең жарқын жәдігері. Ол Алматы облысындағы Есік қорғанынан табылды. "Алтын адам" сақ жауынгерінің киімі алтынмен апталған.
Сақтар туралы деректер
Геродот сақтарды "көшпенді, соғысқа қабілетті" халық деп сипаттады.
Парсы патшасы Дарий сақтарға қарсы жорықтар жасады, бірақ оларды толық бағындыра алмады.
Сақтар Ұлы Жібек жолы арқылы сауда жасаған, бұл олардың экономикалық және мәдени байланыстарын кеңейтті.
Қорытынды:
Сақтар – Қазақстан тарихында ерекше орын алатын ежелгі халық. Олар өздерінің ержүректігімен, мәдениетімен және өнерімен дала өркениетінің негізін қалады.
Сақтардың атауы және олардың түрлері
Парсы жазбаларында сақтар «сақа» немесе «сақ» деп аталған, бұл "ержүрек адамдар" деген мағына береді.
Грек тарихшысы Геродот сақтарды «Азия скифтері» деп атаған.
Сақтар бірнеше топқа бөлінген:
1. Парадарайа сақтары («теңіздің арғы жағындағы сақтар») – Арал теңізінің солтүстігінде өмір сүрген.
2. Тиграхауда сақтары («шошақ бөрікті сақтар») – Жетісу және Сырдария өңірлерінде мекендеген.
3. Хаумаварга сақтары («хаома ішуші сақтар») – Мургаб өзені бойында өмір сүрген.
Сақтардың өмір салты
1. Шаруашылығы:
Негізгі шаруашылығы – көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы. Олар жылқы, қой, түйе және сиыр өсірген.
Егіншілік өзен аңғарларында (Сырдария, Іле, Шу өзендері) дамыған.
2. Қоғамдық құрылысы:
Сақ қоғамы үш топқа бөлінген:
Жауынгерлер – "алтын түсті киім кигендер".
Абыздар – діни қызметкерлер, ақ түсті киім киген.
Малшылар мен егіншілер – қарапайым халық.
Билеушілерін "патша" немесе "патшайым" деп атаған. Ең танымал билеушілердің бірі – сақ патшайымы Томирис.
3. Әскери өнері:
Сақтар – ержүрек жауынгер халық. Олар жылқыны жақсы баптап, садақ, найза, қылыш сияқты қаруларды шебер қолданған.
Атақты шайқастардың бірі – парсы патшасы Кирге қарсы соғыс (б.з.д. 530 жыл шамасы), онда Томирис сақ әскерін басқарып, парсыларды жеңді.
Мәдениеті
Аң стилі – сақтардың өнерінің ерекше бағыты. Бұл стильде жануарлар бейнесі алтыннан жасалған әшекейлерде, қаруларда, тұрмыстық заттарда кездеседі.
Алтын адам – сақ мәдениетінің ең жарқын жәдігері. Ол Алматы облысындағы Есік қорғанынан табылды. "Алтын адам" сақ жауынгерінің киімі алтынмен апталған.
Сақтар туралы деректер
Геродот сақтарды "көшпенді, соғысқа қабілетті" халық деп сипаттады.
Парсы патшасы Дарий сақтарға қарсы жорықтар жасады, бірақ оларды толық бағындыра алмады.
Сақтар Ұлы Жібек жолы арқылы сауда жасаған, бұл олардың экономикалық және мәдени байланыстарын кеңейтті.
Қорытынды:
Сақтар – Қазақстан тарихында ерекше орын алатын ежелгі халық. Олар өздерінің ержүректігімен, мәдениетімен және өнерімен дала өркениетінің негізін қалады.