#booklife
“Shunday so’yladi Zardusht” (Zardusht tavallosi) Fridrix Nisshe
“Shunday so’yladi Zardusht” Nisshening inqilobiy tafakkuri mahsuli, nasroniy e’tiqodini manisiz deb hisoblagan faylasufning qadim sharqona aqidaviy qarashlar uyg’unligida o’z anarxistik g’oyalari ochiqlanmasidir. Asarda yozuvchi olomonlashayotgan jamiyat qarshisidagi muqarrar tanazzuldan ogohlantiradi.
Uning fikricha: Jamiyat – oddiy ko’ngilxushliklar va o’rtachalikdan ham zavq oluvchi, yangilik va hatto fikrlashdan ham qo’rqadigan podaga aylanib qolgan. Basharning tubanlashuvi uni hayvonga yaqinlashtiradi, ammo odamlar podasi mayllarining chegara bilmasligi va manfur maqsadi uchun aqlidan foydalana olishi bilan hayvonlarnikidan ancha xavfliroqdir. Nafsiga qul inson ilmdan o’z shaxvatini oqlashda foydalanadi, demak nafs uchun o’rganilgan ilm faqat jaholatga xizmat qiladi.
Nisshe insoniyatni halokatdan saqlab qolish uchun uning “Zoti sharif”ga aylanishi (nem. übermensch, ing. overman, turk. üstinsan – kishidan ma’rifiy yuksak xilqat) lozimligini uqdirib, “mavjud bo’lgani uchun dunyoni ayblovchi” nigilistlarning savollariga yechim topgan edi. U zoti shariflikka erishmoqning mashaqqatli jarayon ekanini tasvirlarkan, ming yillar avval yashab o’tgan donishmand Zardusht obrazini qayta tiriltiradi.
Asar qahramoni Zardusht 30 yoshga to’lganda hirsiy istaklarning quliga aylangan olomon ichida yashashdan charchaydi va nafsini tarbiyalash hamda dunyo haqida tadabbur qilish uchun toqqa chiqib ketadi. 10 yillik uzlatdan so’ng zoti sharifga aylangan Zardusht o’zi anglab yetgan ilmlarni ulashish uchun qaytadi va shunday deydi: “Inson – mahv etilmasi lozim bo’lgan bosqichdir. U hayvon va ustinson orasidagi tubsizlik uzra tortilgan ip. Inson maqsad emas, faqatgina ko’prik xolos. Ahamiyatlisi unda yuksaklik yoki tubanlik tomon harakatlanish erki mavjud”. U ustinson tomon yo’lni 3 bosqichga ajratadi va har birini jonzotlarga mengzaydi:
Tuya – sabr-matonat timsoli, maqsadi yo’lida sobit va chidamli, uzoq safarda og’ir yuklarni ko’tarishga ham tayyor. Ushbu darajada kishi shaxvat mayllarini cheklashni, hayotga qat’iy intizom kiritishni va zalvorli ruhiy qiyinchiliklarni yenga olishni o’rganadi.
Arslon – shiddat, jasorat va isyonkorlik. Bunda odam raqib, fasod va adolatsizlik qarshisida shafqatsiz yirtqichga aylanadi, o’z hidoyatiga komil ishonch shakllanadi va har qanday g’ayri aqidani mahv etishga urinadi. Arslonning hayotiy shiori – "Muqaddas Yo’q" bo’lib, anarxizm va nigilizm bosqichidir.
Go’dak – shaxvat va hasaddan holi, porso va unituvchi, nafrat, kek uning qalbiga begona. Bola yangi vujud, yangi olam, bu olamda har narsaning yangicha qiymati bo’ladi. Zoti sharifning so’ng miqyosida kishi ko’nglidagi jamiki g’uborlardan voz kechadi, hammani kechirishni, hammani birdek sevishni o’rganadi, dunyoni bor qimmatliklari bilan qabul qiladi.
Shunday qilib, Zoti sharifning qo’rqinchli va zavqli yo’li, inqilobchi insonning koinotga qarshi dramatik to’qnashuvi "Muqaddas Ha" bilan yakun topadi. Unda inson yengilmaydi, balki olam bilan ittifoqqa kelishadi, o’zining haqiqiy qadr-qimmatini va hayotiy missiyasini, ya’ni jaholat qarshisida toqatsizlikning o’zi kifoya bo'lmay, ijtimoiy qusurlarni sharqona vazminlik-la irfon ulashish bilangina amalga oshirish mumkinligini anglab yetadi.
So’nggi inqilobiy nuqtada Zardusht “Xudo o’likdir!” deya xitob qilarkan, insoniyat jaholat girdobida g’arq bo’lgan kezda uning qalbidagi Xudo ham barham topishini tushuntirmoqchi bo’ladi. (Nisshe nasroniylikda xudo sanaluvchi Isoning o'limini mantiqsiz deb bilgan ) Vafot etganlarni esa xudo darajasiga ko’taradi, chunki ular tiriklardan farqli ravishda nafs istaklaridan mustaqil va faqat ruhoniyatdan iborat.
Asar Fridrix Nisshening o’z tabiricha topgan hidoyatini aks ettiradi, garchi undagi fikrlarning hammasi ham mutlaqlashtirishga yaramasa-da, g’arb dunyoqarashining o’ziga xos jihatlarini ochib berishga qodir. O’zbekcha variantini topishning iloji bo’lmadi, chop etish negadir to’xtatib qo’yilgan ekan, sababini bilolmadim. Sotuvda ruscha nusxalari mavjud.
t.me/Qutolmish
“Shunday so’yladi Zardusht” (Zardusht tavallosi) Fridrix Nisshe
“Shunday so’yladi Zardusht” Nisshening inqilobiy tafakkuri mahsuli, nasroniy e’tiqodini manisiz deb hisoblagan faylasufning qadim sharqona aqidaviy qarashlar uyg’unligida o’z anarxistik g’oyalari ochiqlanmasidir. Asarda yozuvchi olomonlashayotgan jamiyat qarshisidagi muqarrar tanazzuldan ogohlantiradi.
Uning fikricha: Jamiyat – oddiy ko’ngilxushliklar va o’rtachalikdan ham zavq oluvchi, yangilik va hatto fikrlashdan ham qo’rqadigan podaga aylanib qolgan. Basharning tubanlashuvi uni hayvonga yaqinlashtiradi, ammo odamlar podasi mayllarining chegara bilmasligi va manfur maqsadi uchun aqlidan foydalana olishi bilan hayvonlarnikidan ancha xavfliroqdir. Nafsiga qul inson ilmdan o’z shaxvatini oqlashda foydalanadi, demak nafs uchun o’rganilgan ilm faqat jaholatga xizmat qiladi.
Nisshe insoniyatni halokatdan saqlab qolish uchun uning “Zoti sharif”ga aylanishi (nem. übermensch, ing. overman, turk. üstinsan – kishidan ma’rifiy yuksak xilqat) lozimligini uqdirib, “mavjud bo’lgani uchun dunyoni ayblovchi” nigilistlarning savollariga yechim topgan edi. U zoti shariflikka erishmoqning mashaqqatli jarayon ekanini tasvirlarkan, ming yillar avval yashab o’tgan donishmand Zardusht obrazini qayta tiriltiradi.
Asar qahramoni Zardusht 30 yoshga to’lganda hirsiy istaklarning quliga aylangan olomon ichida yashashdan charchaydi va nafsini tarbiyalash hamda dunyo haqida tadabbur qilish uchun toqqa chiqib ketadi. 10 yillik uzlatdan so’ng zoti sharifga aylangan Zardusht o’zi anglab yetgan ilmlarni ulashish uchun qaytadi va shunday deydi: “Inson – mahv etilmasi lozim bo’lgan bosqichdir. U hayvon va ustinson orasidagi tubsizlik uzra tortilgan ip. Inson maqsad emas, faqatgina ko’prik xolos. Ahamiyatlisi unda yuksaklik yoki tubanlik tomon harakatlanish erki mavjud”. U ustinson tomon yo’lni 3 bosqichga ajratadi va har birini jonzotlarga mengzaydi:
Tuya – sabr-matonat timsoli, maqsadi yo’lida sobit va chidamli, uzoq safarda og’ir yuklarni ko’tarishga ham tayyor. Ushbu darajada kishi shaxvat mayllarini cheklashni, hayotga qat’iy intizom kiritishni va zalvorli ruhiy qiyinchiliklarni yenga olishni o’rganadi.
Arslon – shiddat, jasorat va isyonkorlik. Bunda odam raqib, fasod va adolatsizlik qarshisida shafqatsiz yirtqichga aylanadi, o’z hidoyatiga komil ishonch shakllanadi va har qanday g’ayri aqidani mahv etishga urinadi. Arslonning hayotiy shiori – "Muqaddas Yo’q" bo’lib, anarxizm va nigilizm bosqichidir.
Go’dak – shaxvat va hasaddan holi, porso va unituvchi, nafrat, kek uning qalbiga begona. Bola yangi vujud, yangi olam, bu olamda har narsaning yangicha qiymati bo’ladi. Zoti sharifning so’ng miqyosida kishi ko’nglidagi jamiki g’uborlardan voz kechadi, hammani kechirishni, hammani birdek sevishni o’rganadi, dunyoni bor qimmatliklari bilan qabul qiladi.
Shunday qilib, Zoti sharifning qo’rqinchli va zavqli yo’li, inqilobchi insonning koinotga qarshi dramatik to’qnashuvi "Muqaddas Ha" bilan yakun topadi. Unda inson yengilmaydi, balki olam bilan ittifoqqa kelishadi, o’zining haqiqiy qadr-qimmatini va hayotiy missiyasini, ya’ni jaholat qarshisida toqatsizlikning o’zi kifoya bo'lmay, ijtimoiy qusurlarni sharqona vazminlik-la irfon ulashish bilangina amalga oshirish mumkinligini anglab yetadi.
So’nggi inqilobiy nuqtada Zardusht “Xudo o’likdir!” deya xitob qilarkan, insoniyat jaholat girdobida g’arq bo’lgan kezda uning qalbidagi Xudo ham barham topishini tushuntirmoqchi bo’ladi. (Nisshe nasroniylikda xudo sanaluvchi Isoning o'limini mantiqsiz deb bilgan ) Vafot etganlarni esa xudo darajasiga ko’taradi, chunki ular tiriklardan farqli ravishda nafs istaklaridan mustaqil va faqat ruhoniyatdan iborat.
Asar Fridrix Nisshening o’z tabiricha topgan hidoyatini aks ettiradi, garchi undagi fikrlarning hammasi ham mutlaqlashtirishga yaramasa-da, g’arb dunyoqarashining o’ziga xos jihatlarini ochib berishga qodir. O’zbekcha variantini topishning iloji bo’lmadi, chop etish negadir to’xtatib qo’yilgan ekan, sababini bilolmadim. Sotuvda ruscha nusxalari mavjud.
t.me/Qutolmish