Psixoanalizning siyosiy iqtidorda namoyon bo’lishi
Omma psixologiyasi g’aroyibotlaridan biri yahudiy olimi Sigmund Freydning izlanishlarida zohir bo’ladi. Uning ongsiz ruhiy jarayonlar va shavqni (motiv) diqqat markaziga qoʻyuvchi ta’limotiga ko’ra, inson xulqi asosini lazzat olish istagi, ayniqsa ilk bolalik davrida paydo boʻlgan jinsiy mayl tashkil qilib, ijtimoiylik va onglilik inkor etiladi. Ya’ni odam ham o’z individualligini hirsi ustiga qurishda boshqa yaratiqlardan farq qilmaydi, ammo ibtidoda shafqatsiz olamda yashab qolish uchun jamoaga birlashgan odam, ko’plab omillar sabab tobora unga bog’lanib bordi, chegarasiz nafs istaklarini amalga oshirish motivi manfaatlar kesishuvuni kuchaytirdi, oqibatda shaxsiy mayllarni turli darajada cheklashni maqsad qilgan axloq normalari va ular asosida madaniy muhitlar shakllanib bordi. Garchi istaklarining to’silishi yoqimsiz holat bo’lsada biologik tur sifatida yashab qolishdek fundamental ehtiyoj va keyinchalik shakllangan jazolanishdan qo’rquv hissi qarshisida inson ba’zi mayllardan mazkur normalar foydasiga voz kechishga majbur bo’ldi. Demak, shu zaylda rivojlana borib, qonunlar, nazorat institutlari va davlatlarni yaratgan insoniyat tamadduni mohiyatan hayvonlar to’dasidan farq qilmaydi va eng dahshatlisi – kishilarning ichki Egosi (nafs) hali ham ibtidoiy holatda saqlanib qolgan, madaniylashmagan, faqatgina uzoq vaqt tiyib turilishi natijasida ong ostiga o’tib qolgan xolos. Bu ijtimoiy nazoratda (yoki qonun) bo’shliq yuzaga kelishi bilan (urush va ommaviy tartibsizliklar davridagi kabi) inson darrov vahshiylashuvini yoxud asl qiyofasini namoyon qilishini anglatadi. Modomiki qonunni parchalashning imkoni yo’q ekan ulardan ham ustunroq bo’lish, ya’ni hokimiyat Ego uchun komfort zona yaratishning yagona yechimi bo’lib qoladi. Endilikda avvalgidanda xavfliroq g’avg’o – taxt mujodalasi boshlanishi tayin va unda har kas o’zini sardorlikka haqli hisoblashining oldini olish uchun senzuralar (hokimiyatga egalikning zaruriy sharti) darkor. Jo’n saviyali olomon uchun ma’naviyat ahamiyatsiz bo’lgani holda, tabiiyki hokimiyatning asosiy sharti moddiy resurslarga ko’proq egalik bo’lib qoladi. Albatta, bu jarayon tabaqalanishni avj oldirib, boylikning hammaga teng taqsimlanishini imkonsiz holga keltiradi, shuningdek turli mafkuraviy konsepsiyalar, ayniqsa dinlarning mazlumlar (resursdan quruq qolganlar) orasida naqadar jadal tarqalganini tasavvur qilishimizni osonlashtiradi. Mazkur izchillik oxir-oqibat ko’p sonli alamzada, istaklar erkidan mosuvo fuqarolarning (faqir avom) paydo bo’lishi bilan yakunlanmoqda va bu vayronkor inqilob (kambag’allar qo’zg’oloni) xavfi degani. Shu o’rinda psixoanaliz bizga samarali terapiyani taqdim etadi, ya’ni agarda nafs mayllarini amalga oshirish imkonsiz yoki hokimiyat va boshqalar manfaatiga zid bo’lsa, ularni zararsizrog’iga almashtirish, bundayi mavjud bo’lmagan taqdirda individ ongida yangi maylni xosil qilish lozim. Bu xuddi, vilkani o’ynamoqchi bo’layotgan go’dakka xo’rozqand tutqazishga o’xshaydi. Iqtidordagi kishilar xo’rozqand rolida moddiy mulkdan (boylik) foydalanadi; avomda hokimiyatga intilish o’rniga cheklangan mulk huquqi asosida boylik to’plash istagini avj oldiradi, shu bilan birga unga erishishni qiyin, butun umrlik vaqtni talab qiluvchi yumushga aylantirish orqali marginallashtiradi, ba’zan boylikka uchmaydiganlar ham topilishi mumkin va ular uchun muvoziy mayllarni qondiruvchi xilma-xil ko’ngilxushliklardan iborat illuziya (sarob) muhiti yaratib beriladi. Bu kabi “umumijtimoiy muolaja”ni amalga oshirishda iqtidor konservativ oila, mahalla instituti, ta’lim va bichilgan diniy tuzilmalar xizmatidan beminnat foydalanadi.
XX asrda dunyoni larzaga solgan inqiloblar tashkilotchisi bo’lgan so’l radikal oqim tarafdorlari o’z hadafi yo’lida avomga go’yoki mulk senzisiz hukmronlik huquqini in’om qilib, ularni bir illuzion borliqdan boshqasiga uloqtirishdi, chunki kommunistik g’oya otalari xalqni mulkiy tenglik tomon boshlarkan, hokimiyat manbayi bo’lgan boylikning katta qismini hamon o’z qo’llarida saqlab qolaverdilar.
t.me/Qutolmish
Omma psixologiyasi g’aroyibotlaridan biri yahudiy olimi Sigmund Freydning izlanishlarida zohir bo’ladi. Uning ongsiz ruhiy jarayonlar va shavqni (motiv) diqqat markaziga qoʻyuvchi ta’limotiga ko’ra, inson xulqi asosini lazzat olish istagi, ayniqsa ilk bolalik davrida paydo boʻlgan jinsiy mayl tashkil qilib, ijtimoiylik va onglilik inkor etiladi. Ya’ni odam ham o’z individualligini hirsi ustiga qurishda boshqa yaratiqlardan farq qilmaydi, ammo ibtidoda shafqatsiz olamda yashab qolish uchun jamoaga birlashgan odam, ko’plab omillar sabab tobora unga bog’lanib bordi, chegarasiz nafs istaklarini amalga oshirish motivi manfaatlar kesishuvuni kuchaytirdi, oqibatda shaxsiy mayllarni turli darajada cheklashni maqsad qilgan axloq normalari va ular asosida madaniy muhitlar shakllanib bordi. Garchi istaklarining to’silishi yoqimsiz holat bo’lsada biologik tur sifatida yashab qolishdek fundamental ehtiyoj va keyinchalik shakllangan jazolanishdan qo’rquv hissi qarshisida inson ba’zi mayllardan mazkur normalar foydasiga voz kechishga majbur bo’ldi. Demak, shu zaylda rivojlana borib, qonunlar, nazorat institutlari va davlatlarni yaratgan insoniyat tamadduni mohiyatan hayvonlar to’dasidan farq qilmaydi va eng dahshatlisi – kishilarning ichki Egosi (nafs) hali ham ibtidoiy holatda saqlanib qolgan, madaniylashmagan, faqatgina uzoq vaqt tiyib turilishi natijasida ong ostiga o’tib qolgan xolos. Bu ijtimoiy nazoratda (yoki qonun) bo’shliq yuzaga kelishi bilan (urush va ommaviy tartibsizliklar davridagi kabi) inson darrov vahshiylashuvini yoxud asl qiyofasini namoyon qilishini anglatadi. Modomiki qonunni parchalashning imkoni yo’q ekan ulardan ham ustunroq bo’lish, ya’ni hokimiyat Ego uchun komfort zona yaratishning yagona yechimi bo’lib qoladi. Endilikda avvalgidanda xavfliroq g’avg’o – taxt mujodalasi boshlanishi tayin va unda har kas o’zini sardorlikka haqli hisoblashining oldini olish uchun senzuralar (hokimiyatga egalikning zaruriy sharti) darkor. Jo’n saviyali olomon uchun ma’naviyat ahamiyatsiz bo’lgani holda, tabiiyki hokimiyatning asosiy sharti moddiy resurslarga ko’proq egalik bo’lib qoladi. Albatta, bu jarayon tabaqalanishni avj oldirib, boylikning hammaga teng taqsimlanishini imkonsiz holga keltiradi, shuningdek turli mafkuraviy konsepsiyalar, ayniqsa dinlarning mazlumlar (resursdan quruq qolganlar) orasida naqadar jadal tarqalganini tasavvur qilishimizni osonlashtiradi. Mazkur izchillik oxir-oqibat ko’p sonli alamzada, istaklar erkidan mosuvo fuqarolarning (faqir avom) paydo bo’lishi bilan yakunlanmoqda va bu vayronkor inqilob (kambag’allar qo’zg’oloni) xavfi degani. Shu o’rinda psixoanaliz bizga samarali terapiyani taqdim etadi, ya’ni agarda nafs mayllarini amalga oshirish imkonsiz yoki hokimiyat va boshqalar manfaatiga zid bo’lsa, ularni zararsizrog’iga almashtirish, bundayi mavjud bo’lmagan taqdirda individ ongida yangi maylni xosil qilish lozim. Bu xuddi, vilkani o’ynamoqchi bo’layotgan go’dakka xo’rozqand tutqazishga o’xshaydi. Iqtidordagi kishilar xo’rozqand rolida moddiy mulkdan (boylik) foydalanadi; avomda hokimiyatga intilish o’rniga cheklangan mulk huquqi asosida boylik to’plash istagini avj oldiradi, shu bilan birga unga erishishni qiyin, butun umrlik vaqtni talab qiluvchi yumushga aylantirish orqali marginallashtiradi, ba’zan boylikka uchmaydiganlar ham topilishi mumkin va ular uchun muvoziy mayllarni qondiruvchi xilma-xil ko’ngilxushliklardan iborat illuziya (sarob) muhiti yaratib beriladi. Bu kabi “umumijtimoiy muolaja”ni amalga oshirishda iqtidor konservativ oila, mahalla instituti, ta’lim va bichilgan diniy tuzilmalar xizmatidan beminnat foydalanadi.
XX asrda dunyoni larzaga solgan inqiloblar tashkilotchisi bo’lgan so’l radikal oqim tarafdorlari o’z hadafi yo’lida avomga go’yoki mulk senzisiz hukmronlik huquqini in’om qilib, ularni bir illuzion borliqdan boshqasiga uloqtirishdi, chunki kommunistik g’oya otalari xalqni mulkiy tenglik tomon boshlarkan, hokimiyat manbayi bo’lgan boylikning katta qismini hamon o’z qo’llarida saqlab qolaverdilar.
t.me/Qutolmish