Monokarbon kislotalar
Umumiy formula: CₙH₂ₙ₊₁COOH
Molekulasida funksional karboksil (–COOH) guruhini tutgan organik birikmalar. Karboksil guruhida bir tomondan karbonil (C=O), ikkinchi tomondan gidroksil (–OH) mavjud. Monokarbon kislotalar murakkab efirlar izomerlari hisoblanadi.
Ba’zi monokarbon kislotalar va ularning trivial (oddiy) nomlari:
- HCOOH – Chumoli kislota (Metan kislota)
- CH₃COOH – Sirka kislota (Etan kislota)
- C₂H₅COOH – Propion kislota (Propan kislota)
- C₃H₇COOH – Moy kislota (Butan kislota)
- C₄H₉COOH – Valerian kislota (Pentan kislota)
- C₅H₁₁COOH – Kapron kislota (Geksan kislota)
- C₆H₁₃COOH – Enant kislota (Geptan kislota)
- C₇H₁₅COOH – Pelargon kislota (Oktan kislota)
- C₁₃H₂₇COOH – Miristin kislota (Tetradekan kislota)
- C₁₅H₃₁COOH – Palmitin kislota (Geksadekan kislota)
- C₁₆H₃₃COOH – Margarin kislota (Geptadekan kislota)
- C₁₇H₃₅COOH – Stearin kislota (Oktadekan kislota)
- C₁₉H₃₉COOH – Arazin kislota (Eykozan kislota)
- C₂₃H₄₇COOH – Lignosterin kislota (Tetrakozon kislota)
- C₆H₅–COOH – Benzoy kislota (Benzoat kislota)
Fizik xossalari:
- Eng quyi molekulyar kislotalar o‘tkir hidli, suyuq moddalar.
- Zanjir uzunlashgani sayin kislotaning qaynash nuqtasi oshadi, yuqori a’zolari qattiq moddalar.
- Gazsimon va’killari yo‘q, palmitin kislotagacha bo‘lganlari suyuq.
Olinishi:
1. 2R–COONa + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + 2R–COOH
2. 5C₂H₅OH + 4KMnO₄ + 6H₂SO₄ = 5CH₃COOH + 2K₂SO₄ + 4MnSO₄ + 11H₂O
3. CH₃CH=O + 2Cu(OH)₂ = CH₃COOH + Cu₂O + 2H₂O
4. CH₃–CCl₃ + 2H₂O = CH₃COOH + 3HCl
5. CH₃–CH=CH₂ + 2H₂O + 2[O] → CH₃CH₂CH₂OH = CH₃COOH + CH₄
(Alkenning oksidlanishi orqali)
6. 2C₄H₁₀ + 5O₂ = 4CH₃COOH + 2H₂O
(Uglevodorodlarning oksidlanishi orqali)
7. CH₃CH₂OH + [O] = CH₃COOH
(Spirtlarning oksidlanishi)
8. CH₃CH₂COOH – Propion kislota (Bevosita ma’lum bir kislotaning nomlanishi)
9. CH₃–CCl₃ + 2H₂O = CH₃COOH + 3HCl
(Xlorofормning gidrolizi)
10. C₆H₅COONa + NaOH = C₆H₅COOH + Na₂SO₄
(Benzoat tuzdan kislotaning olinishi – “Zmevicek uslubi”)
11. HCl₃ + 3NaOH = CH₃COONa + 3NaCl + H₂O
(Xlorlangан metanning gidrolizidan sirka kislotaga izchil o‘tish reaksiyalari)
Xulosa: Monokarbon kislotalar organik kimyoda keng tarqalgan, ko‘plab biologik jarayonlarda ishtirok etadi. Ularning fizik-kimyoviy xossalari zanjir uzunligi, mavjud radikallar va funksional guruhlarga bog‘liq.
Umumiy formula: CₙH₂ₙ₊₁COOH
Molekulasida funksional karboksil (–COOH) guruhini tutgan organik birikmalar. Karboksil guruhida bir tomondan karbonil (C=O), ikkinchi tomondan gidroksil (–OH) mavjud. Monokarbon kislotalar murakkab efirlar izomerlari hisoblanadi.
Ba’zi monokarbon kislotalar va ularning trivial (oddiy) nomlari:
- HCOOH – Chumoli kislota (Metan kislota)
- CH₃COOH – Sirka kislota (Etan kislota)
- C₂H₅COOH – Propion kislota (Propan kislota)
- C₃H₇COOH – Moy kislota (Butan kislota)
- C₄H₉COOH – Valerian kislota (Pentan kislota)
- C₅H₁₁COOH – Kapron kislota (Geksan kislota)
- C₆H₁₃COOH – Enant kislota (Geptan kislota)
- C₇H₁₅COOH – Pelargon kislota (Oktan kislota)
- C₁₃H₂₇COOH – Miristin kislota (Tetradekan kislota)
- C₁₅H₃₁COOH – Palmitin kislota (Geksadekan kislota)
- C₁₆H₃₃COOH – Margarin kislota (Geptadekan kislota)
- C₁₇H₃₅COOH – Stearin kislota (Oktadekan kislota)
- C₁₉H₃₉COOH – Arazin kislota (Eykozan kislota)
- C₂₃H₄₇COOH – Lignosterin kislota (Tetrakozon kislota)
- C₆H₅–COOH – Benzoy kislota (Benzoat kislota)
Fizik xossalari:
- Eng quyi molekulyar kislotalar o‘tkir hidli, suyuq moddalar.
- Zanjir uzunlashgani sayin kislotaning qaynash nuqtasi oshadi, yuqori a’zolari qattiq moddalar.
- Gazsimon va’killari yo‘q, palmitin kislotagacha bo‘lganlari suyuq.
Olinishi:
1. 2R–COONa + H₂SO₄ = Na₂SO₄ + 2R–COOH
2. 5C₂H₅OH + 4KMnO₄ + 6H₂SO₄ = 5CH₃COOH + 2K₂SO₄ + 4MnSO₄ + 11H₂O
3. CH₃CH=O + 2Cu(OH)₂ = CH₃COOH + Cu₂O + 2H₂O
4. CH₃–CCl₃ + 2H₂O = CH₃COOH + 3HCl
5. CH₃–CH=CH₂ + 2H₂O + 2[O] → CH₃CH₂CH₂OH = CH₃COOH + CH₄
(Alkenning oksidlanishi orqali)
6. 2C₄H₁₀ + 5O₂ = 4CH₃COOH + 2H₂O
(Uglevodorodlarning oksidlanishi orqali)
7. CH₃CH₂OH + [O] = CH₃COOH
(Spirtlarning oksidlanishi)
8. CH₃CH₂COOH – Propion kislota (Bevosita ma’lum bir kislotaning nomlanishi)
9. CH₃–CCl₃ + 2H₂O = CH₃COOH + 3HCl
(Xlorofормning gidrolizi)
10. C₆H₅COONa + NaOH = C₆H₅COOH + Na₂SO₄
(Benzoat tuzdan kislotaning olinishi – “Zmevicek uslubi”)
11. HCl₃ + 3NaOH = CH₃COONa + 3NaCl + H₂O
(Xlorlangан metanning gidrolizidan sirka kislotaga izchil o‘tish reaksiyalari)
Xulosa: Monokarbon kislotalar organik kimyoda keng tarqalgan, ko‘plab biologik jarayonlarda ishtirok etadi. Ularning fizik-kimyoviy xossalari zanjir uzunligi, mavjud radikallar va funksional guruhlarga bog‘liq.