حذف به قرینه
در زبان ادبی بنا بر دلایلی از جمله پرهیز از تکرار یا بلاغت کلام، قسمتی از جمله مخصوصاً فعل را نمی‌آورند و حذف می‌کنند. این حذف‌ها دو نوع‌اند.

حذف به قرینه لفظی: هرگاه واژه یا واژگان حذف شده از جمله، در جمله قبل یا بعد یا در کلام وجود داشته باشد.

منت خدای را عزّوجلّ که طاعتش موجب قربت است و به شکر اندرش مزید نعمت. (به شکر اندرش مزید نعمت است) «است» از جمله دوم حذف شده‌ است و چون آن لفظ در جمله قبل وجود دارد، حذف به قرینه لفظی می‌گویند.

بفرمود گنجینه‌ی گوهرش
فشاندند در پای و زر بر سرش
(زر بر سرش فشاندند)، «فشاندند» از پایان آن حذف شده است و چون در جمله قبل لفظ «فشاندند» وجود دارد، حذف به قرینه لفظی است.

توجه: حذف نهاد از جمله، حذف محسوب نمی‌شود. در واقع منظور از حذف، حذف فعل یا قسمتی است که فعل در آن باشد.

گویند مگو سعدی، چندین سخن از عشقش
آن‌ها می‌گویند... «آن‌ها» نهاد است که حذف شده است ولی این حذف را در نظر نمی‌گیریم.

حذف به قرینه‌ی معنوی: هرگاه واژه یا واژگان حذف شده در کلام وجود نداشته باشد.

من آبروی نخواهم ز بهر نان دادن
که پیش طایفه‌ای مرگ به که بیماری

(که پیش طایفه‌ای مرگ از بیماری بهتر است.) «است» از جمله حذف شده است و چون در کلام وجود ندارد و از راه معنی به آن پی می‌بریم آن را حذف به قرینه معنوی می‌گویند.

نه هر چه به قامت مهتر، به قیمت بهتر.

فعل «است» از هر دو جمله حذف شده است و چون در کلام وجود ندارد حذف به قرینه معنوی است.
نه هر چه به قامت مهتر است،‌به قیمت بهتر است.

نکته: فعل اسنادی، مخصوصاً «است» بسیار به قرینه حذف می‌شود.

رسید ناله سعدی به هر که در آفاق
هم آتشی زده‌ای تا نفیر می‌آید

فعل «اسنادی» از پایان مصراع اول حذف شده است. رسید ناله سعدی به هر که در آفاق بود یا است.

نکته: بعد از کلمات تفضیل (بهتر، به، داناتر و...) معمولاً فعل اسنادی حذف می‌شود.

آن به که نظر باشد و گفتار نباشد
(آن بهتر است که...)

الهی آن ده که آن به. (بهتر است)

ای دوست شکر بهتر یا آن‌که شکر سازد؟... (ای دوست شکر بهتر است یا...)

نکته: بعد از حروف قسم مانند "به" در معنای "به .... قسم می‌خورم"، معمولاً عبارت «قسم می‌خورم» به قرینه معنوی حذف می‌شود.

به دوستی که ز دست تو ضربت شمشیر
چنان به ذوق ارادت خورم که حلوا را

به دوستی ای که با تو دارم قسم می‌خورم ...

به جان دوست که غم پرده برشما ندرد
گر اعتماد بر الطاف کارساز کنید
به جان دوست قسم می‌خورم

نکته: به از عبارت‌هایی مانند"به نام ..." فعلِ "شروع می‌کنم" به قرینه‌ی معنوی حذف می‌شود.
به نام چاشنی‌بخش زبان‌ها (شروع می‌کنم)
حلاوت‌سنج معنی در بیان‌ها (شروع می‌کنم)

نکته: بعد از ترکیباتی مانند "بلند آن سر که ..." فعل "است" به قرینه معنوی حذف می‌شود.
بلند آن سر (است) که او خواهد بلندش
نژند آن دل (است) که او خواهد بلندش


#احمدی_دستور
#احمدی_دستور_حذف
@adabiyat_ahmadi63