📘 Lao-zi. “Dao. Fazilatlar kitobi”
Xitoy falsafasi o`zining teran va purma’noliligi bilan qadim zamonlardan falsafiy bilimlar tizimida alohida o`ringa ega bo`lgan. Dunyoga o`zgacha nazar bilan qarash, uning turli jihatlarni gohida soddalik, gohida murakkablik yo`sinida tushuntirish orqali Xitoy dunyoga Konfutsiy, Lao-zi, Men-zi singari ko`plab donishmand faylasuflarni yetkazib berdi. Ayniqsa, ularning orasida Lao-zi alohida o`ringa ega.
Lao-zidan bizgacha juda kam ilmiy va adabiy meros yetib kelgan. Uning barcha hikmatlarini bitta joyga jamlasa atigi 5000 ta so`zdan iborat bitta kitob yuzaga keladi. Bu kitobni “Dao-De-jing” yoki o`zbek tilida “Dao. Fazilatlar kitobi” deb atash mumkin. Mazkur kitobda Lao-zining inson aqlini boyituvchi, uni hayot haqida mushohada yuritishiga chorlovchi hikmatlari jamlangan. Ushbu kitobni qo`lga olib o`qir ekansiz, Lao-zining naqadar donishmand bir zot bo`lganini tushunib yetishingiz mumkin. U o`z davri uchun shunday hikmatlarni aytganki, oradan necha ming yil o`tsa-da, ular o`z ahamiyatini yo`qotmagan. Misol tariqasida Lao-zining “ming chaqirimlik olis safar ham oyoqlaring ostidagi birinchi qadamdan boshlanadi” yoki “odamlarni yaxshi bilgan dono, o`zini anglagan donishmanddir” kabi hikmatlarini keltirish mumkin. Yoki “donishmand yo`rig`i shundayki, yordam berur, lek talashmas” (boshqacha aytganda “donishmandning yo`li – hammaga yordam berish, lekin raqobatlashmaslik”) hikmati orqali uning naqadar yetukligini, hayotiy donishmandligini ko`rish mumkin. Lao-zi hikmatlarini o`qish va anglash orqali hayotning har jabhasiga taalluqli bo`lgan haqiqatni ko`rish mumkin. Bu shunday haqiqatki u orqali hayot yanada mazmunli bo`ladi, ma’noga to`ladi, ong ravshanlashadi, qalb xotirjamlikni his qiladi. Aytish mumkinki, Lao-zi o`zining hayot haqidagi qarashlarini “baqo” tajribasida umumlashtirgan. Bu shunday tajribaki, unda shaxsiy tajriba, o`zgalar tajribasi, bevosita va bilvosita tajriba, hozir va o`tmish tajribasi mujassamlashgan.
Ushbu kitobda Lao-zi ta’limotining asosini tashkil qiluvchi “dao” haqida so`z yuritiladi. “Dao”ni o`zbek tiliga “yo`l” deb tarjima qilish mumkin. Biroq “dao” shunchaki, yo`lni anglatmaydi. U haqiqatga, ezgulikka, adolatga chorlovchi yo`ldir. Shu sababli ham u “ezgulikka eltuvchi yo`l” deb tarjima qilinsa maqsadga muvofiq bo`ladi. “Dao” to`laqonli falsafiy ta’limotdir. U butun borliqning asosidir, barcha narsaning manbai va ibtidosi, dao barcha narsadan oldin mavjud bo`lgan va mavjud bo`lishda davom etadi. Dao abadiy, qolgan barchasi o`tkinchi va vaqtinchadir. U barcha narsadan ustun turadi, uning sherigi va raqibi yo`q, bo`lishi ham mumkin emas. Daoning asosini soddalik tashkil etadi. Soddalikni saqlash daoga erishishning birdan bir yo`li, qalbni o`tkinchi hoy-u havas bilan to`ldirish esa insonni daodan uzoqlashtiradi.
Dao dualistik ta’limot: u oq va qora, yaxshi va yomon o`rtasidagi kurash – In va Yan kurashini o`zida namoyon qiladi. In va Yan bir-biriga qarama-qarshi juftlikdir, biroq o`z navbatida bir-birini to`ldiradi ham. Bittasi mavjud bo`lmasdan turib ikkinchisi mavjud bo`lishi mumkin emas.
So`zni muxtasar qilgan holda shuni aytish mumkinki, 81 ta bobdan iborat bo`lgan ushbu mo`jazgina kitob orqali siz Lao-zining purma’no hikmatlari bilan tanishibgina qolmay, aqlingiz yanada teranlashib, hayot haqida mushohada yuritishni boshlaysiz, qalb xotirjamligiga erishish uchun harakat qilasiz. Soddalikning asl kuchini anglab yetasiz. Xullas, barchangizga maroqli mutolaa tilayman!
Bekchanov Sultanbay
Xitoy falsafasi o`zining teran va purma’noliligi bilan qadim zamonlardan falsafiy bilimlar tizimida alohida o`ringa ega bo`lgan. Dunyoga o`zgacha nazar bilan qarash, uning turli jihatlarni gohida soddalik, gohida murakkablik yo`sinida tushuntirish orqali Xitoy dunyoga Konfutsiy, Lao-zi, Men-zi singari ko`plab donishmand faylasuflarni yetkazib berdi. Ayniqsa, ularning orasida Lao-zi alohida o`ringa ega.
Lao-zidan bizgacha juda kam ilmiy va adabiy meros yetib kelgan. Uning barcha hikmatlarini bitta joyga jamlasa atigi 5000 ta so`zdan iborat bitta kitob yuzaga keladi. Bu kitobni “Dao-De-jing” yoki o`zbek tilida “Dao. Fazilatlar kitobi” deb atash mumkin. Mazkur kitobda Lao-zining inson aqlini boyituvchi, uni hayot haqida mushohada yuritishiga chorlovchi hikmatlari jamlangan. Ushbu kitobni qo`lga olib o`qir ekansiz, Lao-zining naqadar donishmand bir zot bo`lganini tushunib yetishingiz mumkin. U o`z davri uchun shunday hikmatlarni aytganki, oradan necha ming yil o`tsa-da, ular o`z ahamiyatini yo`qotmagan. Misol tariqasida Lao-zining “ming chaqirimlik olis safar ham oyoqlaring ostidagi birinchi qadamdan boshlanadi” yoki “odamlarni yaxshi bilgan dono, o`zini anglagan donishmanddir” kabi hikmatlarini keltirish mumkin. Yoki “donishmand yo`rig`i shundayki, yordam berur, lek talashmas” (boshqacha aytganda “donishmandning yo`li – hammaga yordam berish, lekin raqobatlashmaslik”) hikmati orqali uning naqadar yetukligini, hayotiy donishmandligini ko`rish mumkin. Lao-zi hikmatlarini o`qish va anglash orqali hayotning har jabhasiga taalluqli bo`lgan haqiqatni ko`rish mumkin. Bu shunday haqiqatki u orqali hayot yanada mazmunli bo`ladi, ma’noga to`ladi, ong ravshanlashadi, qalb xotirjamlikni his qiladi. Aytish mumkinki, Lao-zi o`zining hayot haqidagi qarashlarini “baqo” tajribasida umumlashtirgan. Bu shunday tajribaki, unda shaxsiy tajriba, o`zgalar tajribasi, bevosita va bilvosita tajriba, hozir va o`tmish tajribasi mujassamlashgan.
Ushbu kitobda Lao-zi ta’limotining asosini tashkil qiluvchi “dao” haqida so`z yuritiladi. “Dao”ni o`zbek tiliga “yo`l” deb tarjima qilish mumkin. Biroq “dao” shunchaki, yo`lni anglatmaydi. U haqiqatga, ezgulikka, adolatga chorlovchi yo`ldir. Shu sababli ham u “ezgulikka eltuvchi yo`l” deb tarjima qilinsa maqsadga muvofiq bo`ladi. “Dao” to`laqonli falsafiy ta’limotdir. U butun borliqning asosidir, barcha narsaning manbai va ibtidosi, dao barcha narsadan oldin mavjud bo`lgan va mavjud bo`lishda davom etadi. Dao abadiy, qolgan barchasi o`tkinchi va vaqtinchadir. U barcha narsadan ustun turadi, uning sherigi va raqibi yo`q, bo`lishi ham mumkin emas. Daoning asosini soddalik tashkil etadi. Soddalikni saqlash daoga erishishning birdan bir yo`li, qalbni o`tkinchi hoy-u havas bilan to`ldirish esa insonni daodan uzoqlashtiradi.
Dao dualistik ta’limot: u oq va qora, yaxshi va yomon o`rtasidagi kurash – In va Yan kurashini o`zida namoyon qiladi. In va Yan bir-biriga qarama-qarshi juftlikdir, biroq o`z navbatida bir-birini to`ldiradi ham. Bittasi mavjud bo`lmasdan turib ikkinchisi mavjud bo`lishi mumkin emas.
So`zni muxtasar qilgan holda shuni aytish mumkinki, 81 ta bobdan iborat bo`lgan ushbu mo`jazgina kitob orqali siz Lao-zining purma’no hikmatlari bilan tanishibgina qolmay, aqlingiz yanada teranlashib, hayot haqida mushohada yuritishni boshlaysiz, qalb xotirjamligiga erishish uchun harakat qilasiz. Soddalikning asl kuchini anglab yetasiz. Xullas, barchangizga maroqli mutolaa tilayman!
Bekchanov Sultanbay