Radikalizm insoniyat uchun ulkan xavfdir. Uning har qanday ko‘rinishi, milliy, diniy yoki siyosiy bo‘lsin, atrofdagilarning hayotiga yomon ta’sir qiladi, izdan chiqaradi, ba’zida minglab qurbonlar ham beradi.
Radikalizm:
- shaxs yoki guruh o‘z dunyoqarashiga, fikrlariga, hayot tarziga, prinsiplariga to‘g‘ri kelmaydigan har qanday tushunchani rad etishi,
- o‘z yo‘lini eng to‘g‘ri yo‘l deb bilib, qolganlarni adashganlar deb bilish;
- o‘zgacha fikrlaydiganlarga nisbatan nafrat;
- kerak bo‘lsa ularni majburlabda o‘z yo‘lidan yurgizishni xohlash.
Radikalizm demokratiya va tolerantlik g‘oyalarining butunlay qarama-qarshisidir chunki asosiy muammo ular boshqalarning erkini keskin cheklashi yoki shunga harakat qilishidadir.
Bizda so‘nggi yillarda radikalizm so‘zi asosan dindorlarga nisbatan qo‘llanildi. Lekin, aslida radikalizmning turlari ko‘p va uning har qanday shakli jamiyat uchun xavfli. Radikal dindorlar xavfli bo‘lgandek, radikal ateistlar, radikal feministlar, radikal millatparastlar, radikal kommunistlar va boshqa radikallar ham birdek xavfli.
Rivojlangan mamlakatlar matbuotida radikal guruhlar haqida ko‘proq yoritilgani uchun bu muammo ko‘proq ularga xosdek ko‘rinadi. Lekin, radikalizm ko‘proq uchinchi dunyo mamlakatlariga xos xususiyatdir. Masalan, dunyoda eng millatparastlik yoki milliy radikalizm rivojlangan mamlakat Hindiston hisoblanadi.
Bizda asosiy milliy g‘oyaga aylantirilgan "ma’naviyat g‘oyasi" atrofida ham ma’lum radikal shaxslar shakllanib ulgurdi. Ularning bir qismi sobiq radikal kommunistlar bo‘lsa, so‘nggi yillarda ma’naviyat g‘oyasiga boshi bilan sho‘ng‘igan yangi undanda radikal yosh ma’naviyatchilar yetishib chiqdi. Endi biz ular bilan yashashga, hayotimizda ularning ta’sirini sezib turishga majburmiz. Avvalroq, kaltapaypoq masalasi ham mana shu "radikal ma’naviyatizm"ning ko‘rinishidir. Radikal ma’naviyatchilar sizning qanaqa yashashingiz, fikrlashingiz, kiyinishingiz, so‘zlashingiz, hatto to‘shakda qanaqa aloqa qilishingiz ustidan hukm o‘qishga o‘zini haqli deb biladi.
Odatda radikal shaxslar toqatsiz bo‘lganligi uchun ularni o‘zgartirish, muammoni yechish yillar, ba’zida asrlar talab qiladi. Ular bilan bahslashib dunyoqarashini o‘zgartirish, ularni erkin fikrlashga majburlash imkoni deyarli yo‘q. Chunki sog‘lom fikr aytilgan holatda ularning psixologik quroli sizning oilangiz, turmush o‘rtog‘ingiz, farzandlaringiz yoki shaxsiyatingizga hujum bilan boshlanadi va odatda eng qabih psixologik qurollarni qo‘llashadi. Ularda skeptik dunyoqarash yo‘qligi sababli umumlashtirishni juda yaxshi ko‘rishadi. Har bir kaltapaypoq kiygan odam gomoseksual, soqol qo‘ygan odam terrorist, tizzadan balandroq kiyim kiygan ayol foxisha, qaysidir diniy dunyoqarashni savol ostiga qo‘ygan odam din dushmani kabi umumlashtirishlar radikallarning aksariga xos xususiyatdir. Ular bilan qanchalik bahs qilib, ularga qanchalik qarshilik ko‘rsatsangiz, ular shunchalik radikallashib borishadi chunki ular hayotni o‘z dogmasi o‘lchovlari bilangina ko‘roladilar.
Ko‘pincha radikallar o‘ziga ishongan, baxtli odamlardek ko‘rinadi. Aslida ular o‘zgalarga nisbatan nafrat bilan yashaydigan, ruhiy tomondan juda kuchsiz odamlar bo‘lishadi. Radikallarga xos xususiyatlardan biri skeptik yoki tahliliy ongning mavjud emasligi, o‘z dogmasiga to‘g‘ri keladigan har qanday ma’lumotni hech qanday tahlilsiz, savollarsiz mutlaqo haqiqat sifatida qabul qilishdir. Shu uchun ham radikal insonlarni manipulyasiya qilish, o‘zidan chiqarish, ulardan o‘z maqsadlari yo‘lida foydalanish juda oson.
Tolerantlik, ochiq fikrlilik bu ziyoli, bilimli, keng dunyoqarashga ega qatlamga tegishli xususiyatlar bo‘lib, radikallardagi ichki ojizlik, shaxs sifatida shakllanishidagi muammolar bu xususiyatlarni o‘zlarida shakllantirish imkonini bermaydi.
Xullas, radikalizmning har qanday ko‘rinish jamiyat uchun xavflidir. Ma’lum bir radikal guruhlarning jamiyatda ta’siri oshib ketishi boshqa qatlamlarning huquqi va erki cheklanishiga olib keladi.
@kitob_ombori
