joyi — Mixaylovskdan Parijga ketishiga hech narsa to’sqinlik qilmasdi ham. Aytgancha, xuddi shu yili Dyumaning noqonuniy o’g’li tug’ilgan…
Qolaversa, bir marta Aleksandr Dyumani ham tiriklay ko’mishgandi. 1832 yilda bir frantsuz gazetasida Dyuma qo’zg’olondagi ishtiroki uchun politsiya o’qiga uchgani haqidagi xabar bosiladi. Shundan so’ng yozuvchi uzoq vaqtga Frantsiyani tark etgan. Agar Dyuma – bu Pushkin, degan qarash to’g’ri bo’lsa, rus shoiri xuddi shu yo’l bilan bu firibgarlikka nuqta qo’yishga qaror qilgan bo’lishi mumkin. Chunki ayni shu yili Pushkin Natalya Goncharovaga uylanadi. Ammo u keyinroq yana o’zining frantsuzcha qiyofasini saqlab turishga ahd qilgandir balki.
G’alati tomoni shundaki, Pushkinning o’limiga qadar Dyumaning faqat bir nechta kichik asarlarigina e’lon qilingandi va ular unchalik mashhur ham bo’lmagan. 1830 yillarning so’ngiga kelib esa u birdan roman ketidan roman yoza boshlaydi, natijada adib haqida endi hatto Frantsiyadan chetda ham gapiradigan bo’lishadi.
Satrlar oralab…
Agar Aleksandr Dyuma asarlari qahramonlari diqqat bilan o’rganib chiqilsa, ularda Pushkinga xos belgilarni payqash qiyin emas. Masalan, d’Artanyanni olaylik. Xuddi mana shu jasur gaskonlik kabi Pushkin ham kambag’al aslzodalardan edi, o’ziga nisbatan bo’lgan ozgina behurmatlikdan ham fig’oni ko’kka chiqar va mushtlashishgacha borardi. Uning o’z “tashabbus”i bilan o’n besh marotaba rasman duelga chaqirilgani ma’lum (shulardan to’rttasi yakkama-yakka olishuv bilan tugagan).
Ba’zilar Miledi obrazida Natalya Goncharovani ko’rishadi. Miledi Atosga turmushga chiqqanida 16 yoshda bo’ladi, Goncharova Pushkinni o’ziga maftun qilganida ham xuddi shu yoshda edi. Yozuvchi shu yo’l bilan sobiq xotinidan ikkinchi marta turmush qurgani uchun qasos olganday go’yo. “Uch mushketyor” 1844 yilda yozilgan, Natalya Goncharova ham ayni shu yili general-leytenant Pyotr Lanskiyga turmushga chiqqan!
Yana bir chigal va g’alati dalil shuki, qotil sifatida nohaq ayblangan Jorj Dantesning familiyasini Pushkin-Dyuma ijobiy obrazga – “Graf Monte-Kristo” asarining bosh qahramoniga beradi. Eng qizig’i, Dyumaning qahramoni bo’lgan Edmon Dantes o’z o’limini o’zi sahnalashtirib, qutulib bo’lmas If qal’asidan eson-omon chiqishga muvaffaq bo’ladi va odamlar orasiga boshqa nom bilan qaytadi. Ehtimol, yozuvchi bu bilan o’z “o’lim”iga shama qilgandir?
Asliyatning namoyoni
Mana, navbatdagi qiziqarli dalil: 1840 yilda hali biror marta Rossiyada bo’lmagan Dyuma “Qilichbozlik murabbiysi” nomli roman yozadi va bu romanida dekabristlar voqeasini hamda 1825 yildagi qo’zg’olonni batafsil yoritadi. Shuningdek, u rus shoirlaridan ko’pchiligining asarlarini frantsuz tiliga tarjima qiladi, shu jumladan, Pushkinning ham.
Umuman, frantsuz adibi Rossiyaga katta qiziqish bilan qaragan. Pushkinning vataniga esa faqatgina 1858 yilda kelgan. Uning tashrifi Nikolay I taxtdan ag’darilib, o’rniga Aleksandr II chiqqani bilan bog’liq bo’lsa ehtimol, zotan, Nikolay I Pushkinning asarlariga ta’qiq berganidek, Dyumaning ijodiga ham tish-tirnog’i bilan qarshi edi. Bundan tashqari, Pushkin endi o’zini tanib qolishlaridan cho’chimasa ham bo’lardi, chunki keksaygan, qiyofasi ham ancha o’zgargandi. Adib Sankt-Peterburgdagi barcha taniqli kiborlar uyida aziz mehmon sifatida kutib olingan, ammo rus aslzodalari Dyumani emas, ehtimol bundan 20 yil avval “vafot etgan” Aleksandr Sergeevich Pushkinni qarshi olgan bo’lishlari mumkin…
@DunyoAdabiyoti
