Հայագիտություն

Հոկտեմբերի 30-ի առավոտյան թուրքական զորքերը սկսեցին բերդը շրջապատելու և գրավելու վերջնական գործողությունը։ Լազարևի բերդամասը հաջողությամբ գրավելուց հետո թուրքական զորքերը դաշտից գրեթե անխափան մուտք գործեցին քաղաք՝ խուճապ առաջացնելով քաղաքի խաղաղ բնակիչների և պաշտպանների շրջանում։ Կեսօրին, տեսնելով, որ իրավիճակը անհուսալի է, գեներալ Փիրումյանի շտաբի պետ գնդապետ Վահան Տեր-Առաքելյանը և Գարեգին արքեպիսկոպս Հովսեփյանը սպիտակ դրոշով դուրս եկան բերդից՝ խաղաղ բնակիչներին խնայելու և ռազմագերիներին պատշաճ վերաբերմունք ցուցաբերելու եռաշխիքների դիմաց հանձնվելու առաջարկով։

Կարսի ամոթը Հանրապետական կառավարությանը չէ միայն, այլ` ողջ հայ ժողովրդինը: Չափվում են, բախվում բանակները, բայց հաղթում կամ պարտվում են ազգերը, ցեղերը: Կարսի պատերի տակ պարտվողը հայ զինվորն ու զորավարը չէին միայն, այլ բովանդակ հայությունը, հայ ժողովրդի իր ամբողջության մեջ անմարտունակ, անարի, անմշակ հոգին: Ահա՛ ճշմարտությունը, հա՛յ երիտասարդ՝ սպանիչը կեղծիքի, ճշմարտությունը, որով զինված, դու աննահանջ կռվի պիտ դուրս գաս տգիտության ու վատության դեմ:
Գ.Ն

https://youtu.be/tmNP5vfxXLs?si=qJo12eW5FZnjR_KH

Ջավախքի տեղանուններից մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում Վարձիա հայտնի քարանձավային քաղաքի (այրաքաղաքի) անունը, որը վրացական գրականության մեջ հաճախ ստուգաբանվում է խիստ պարզունակ տարբերակով հայկական աղբյուրների նյութերի անտեսմամբ։ Այսպես, 4-րդ դարի սկզբին հայոց և վրաց քրիստոնեական դարձի շրջանում Գուգարաց աշխարհը Ջավախքի հետ միասին շարունակում էր մնալ հայկական թագավորության սահմանակալ ուժեղ վարչամիավորներից բդեշխություններից մեկը։ Նրա տիրակալ բդեշխը, որին անվանում էին ՙմյուս բդեշխ՚, առանձնակի դիրք ու ազդեցություն ուներ հայոց արքունիքում։ Հատկանշական է, որ նա այն 16 մեծամեծների թվում էր, որոնք Տրդատ III Մեծի հրամանով Գրիգորին հայոց ապագա առաջին կաթողիկոսին ուղեկցել են Կեսարիա այնտեղ վերջինիս ձեռնադրության նպատակով։ Իր հերթին բդեշխն ուներ ենթակա վասալներ, որոնց մեջ առանձնանում էին Ջավախքի Վարձավունի նախարարները։ Վարձավունիները III, IV դդ. պահպանում էին իրենց ներքին ինքնուրույնությունը։ ՙԳահնամակում՚ նրանք 70 նախարարների մեջ հիշատակվում են 23 րդը։ Պատերազմի ժամանակ Հայաստանի չորս զորավարություններից Արևելյան ուղղության զորքերի մեջ նրանք ունեցել են 200 զինվոր։ Ըստ Ղևոնդ Ալիշանի Ջավախքի մեջ մտնող այս երկրամասը հայտնի է եղել նաև Վարձունիք և Վերձառունիք անուններով։ Այնտեղ, ըստ ավանդության, գտնվել է սուրբ Մեսրոպի ձեռքով դրված Վարձունյաց խաչը։ Ղ. Ալիշանի վերջին պնդման համար հավանաբար հիմք է ծառայել Վարդան Բարձրբերդցի պատմիչի գրի առած մի ավանդապատում, որի համաձայն ,,Ի Դպրավանից տարան զխաչն, որ յանուն սուրբ Աստուածածին, որ արդ Վարձիոյ կոչի յայնժամ Ճոնեացն կոչիւր,, ։ Այդ ամենահզոր, հիվանդություններ բուժող խսրբոյն Ճոնին և ունի գիր հայերէն յաջ թևն,, ։ Այսպիսով, XXI դարերի Վարձիա քաղաքի անունը ծագել աչը, որ ,,է սրբոյն Մեսրովբայ աւրհնեալ և կամ Բարսղի է Գուգարաց բդեշխության Վարձավունի նախարարական տան և Վարձունիք տեղանունից, որոնց վերաբերյալ առաջին հիշատակումները վերաբերում են առնվազն IV դարին։

https://youtu.be/dhKUeuj2oh0?si=ZBEcRk9z9gNjiXyj

Այսօր ականավոր գրող, մանկավարժ, լուսավորական, արևելահայ աշխարհաբար գրականության հիմնադիր Խաչատուր Աբովյանի ծննդյան օրն է։

https://youtube.com/shorts/lcnH5hNYehI?si=RxpMPkr0e5WSzQ3L

Միհրան Տամատյան

հասարակական-քաղաքական գործիչ, գրող, մանկավարժ։
Սկզբնական կրթությունը ստացել է ծննդավայրում, ավարտել է Վենետիկի Մուրատ-Ռափայելյան վարժարանը։ Եղել է ուսուցիչ Կոստանդնուպոլսում, Ադանայում, Մուշում և հայկական դպրոցների տեսուչ՝ Տուրուբերանում ու Վասպուրականում։ 1890 թվականին Գում Գափուի ցույցին մասնակցելու համար հալածվել է և Պոլսից տեղափոխվել Աթենք։ 1891 թվականին վերադարձել է Սասուն և տեղի հայերին նախապատրաստել ինքնապաշտպանության։ 1893 թվականին ձերբակալվել է և մեկ տարի բանտարկվել Պոլսում։

1897 թվականին հեռացել է հնչակյան կուսակցությունից, հետագայում մասնակցել սահմանադրական ռամկավար կուսակցության ստեղծմանը։ Որպես Կիլիկիայի լիազոր ներկայացուցիչ ընդգրկվել է Պողոս Նուբարի գլխավորած ազգային պատվիրակության կազմում։ Փորձել է Կիլիկիայում ստեղծել հայկական ինքնավար պետություն։

1920 թվականի օգոստոսի 4-ին Ադանայում ազգային գերագույն խորհուրդը, Տամատյանի նախագահությամբ, հռչակվել է անկախ հանրապետություն՝ Ինքնավար Հայաստան Ֆրանսիայի հովանավորության ներքո։ Սակայն անգլո-ֆրանսիական հակասությունների սրման պայմաններում դեպի Թուրքիա հակված ֆրանսիական զինվորական իշխանությունները ցրում են Տամատյանի գլխավորած կառավարությունը։

Զբաղվել է նաև գրական գործունեությամբ. գրել է բանաստեղծություններ, կատարել թարգմանություններ։

https://youtube.com/shorts/4yB3NwD_iqk?feature=share