هنر ایرانی

#زمستان
#مهدی_اخوان_ثالث


این شعر-که تاریخ سرودن آن دی ماه 1334 است-ظاهرا نمودار برخورد شاعر است با فضای کشور پس از 28 مرداد 1332 و آنچه او را می آزرده است:محیط تنگ و بسته و خاموش، نبودن آزادی قلم و بیان،نابودی آرمان ها،تجربه های تلخ،پراکندگی یاران و همفکران،بی وفایی ها و پیمان شکنی ها و سرانجام کوشش هر کس برای گلیم خویش از موج به در بردن و دیگران را به دست حوادث سپردن.در این سردی و پژمردگی و تاریکی است که شاعر، زمستان اندیشه و پویندگی را احساس می کند.در این میان غم تنهایی و بیگانگی شاید بیش از هر چیز در جان او چنگ انداخته است که وصف زمستان را چنین آغاز می نماید:
سلامت را نمی خواهند پاسخ گفت:
سرها در گریبان است
کسی سر برنیارد کرد،پاسخ گفتن و دیدار یاران را.
نگه جز پیش پا را دید نتواند،
که ره تاریک و لغزان است.
و گر دست محبت سوی کس یازی.
به اکراه آورد دست از بغل بیرون؛
که سرما سخت سوزان است.

گذرندگان "نمی خواهند"سلامش را پاسخ دهند؛هر کس در خود فرو رفته و به راه خویش می رود و "یارای" آن ندارد که سر برکند و اظهار آشنایی نماید.در این راه تاریک و لغزان، بیشتر از پیش پای خویش را نیز نمی تواند دید؛ دیدی محدود و راهی بسته و آینده ای مجهول. سردی کشنده ی تهدید و مرگ،چنان همه را بیم زده کرده که پاسخ به محبت آشنایان را نیز با اکراه برگزار می کنند.
اینک تصویری دیگر،زیبا و گویا،از حبس نفس در سینه ها،پروای سخن خویش داشتن،برخورد با دیوارها،و نومیدی از همگان:
نفس کز گرمگاه سینه می آید برون،ابری شود تاریک.
چو دیوار ایستد در پیش چشمانت.
نفس کاین است،پس دیگر چه داری چشم
ز چشم دوستان دور یا نزدیک؟

در این بی کسی و تنهایی و گریز همه از تو و تو از آنان،در این زمستان،به کجا توان پناه برد؟
آیا باز با تاثر از سنت شعر فارسی است و یا در جست و جوی بی خبری و فرو خواباندن اعصاب بی قرار و اندیشه های پریشان است که شاعر داروی غم را در باده می جوید،و در هوایی که "بس ناجوانمردانه سرد است" به جوانمردی پیر باده فروش پناه می برد:
مسیحای جوانمرد من!ای ترسای پیر پیرهن چرکین!
هوا بس ناجوانمردانه سرد است...آی...
دمت گرم و سرت خوش باد!
سلامم را تو پاسخ گوی،در بگشای!

وقتی که کوبنده ی در از خویشتن یاد می کند، حاکی از افسردگی،رمیدگی و تلخکامی گوینده است از آنچه که بر سر او و دیگران آمده است، با لحنی بیزار از هستی:
منم من،میهمان هر شبت،لولی وش مغموم.
منم من،سنگ تیپا خورده ی رنجور.
منم،دشنام پست آفرینش نغمه ی ناجور.

زمزمه ی او با جملاتی کوتاه و آهنگی مناسب ادامه دارد.بیان دلتنگی است از نیرنگ ها،اظهار بی رنگی و کناره گیری از همه ی رنگ ها،از سرمای شبانگاهی لرزیدن،در سکوت،صدای دندان به هم خوردن خویشتن را شنیدن:
نه از رومم نه از زنگم،همان بی رنگ بی رنگم،
بیا بگشای در،بگشای،دلتنگم.
حریفا!میزبانا!میهمان سال و ماهت پشت در چون موج می لرزد.
تگرگی نیست،مرگی نیست.
صدایی گر شنیدی،صحبت سرما و دندان است.
من امشب آمدستم وام بگزارم.
حسابت را کنار جام بگذارم.

در پاسخ باده فروش که می گوید:شب بی گاه و سپری شد و بامداد آمد،گویی گفتار کسانی درج شده که در آن روزهای تاریک،نوید فرارسیدن روشنایی بامداد را می دادند.اما مرد تنهای شب،فروغ این صبح کاذب را باور نمی کند و آن را فریبی بیش نمی داند.سیلی سرد زمستان را بر بناگوش خویش احساس می کند.
آسمان را تنگ می بیند و چراغ او را در تابوت ظلمات پنهان و شب و روز را یکسان.اگر نوری در این دل ظلمت بتوان جست"چراغ باده" است...امید ،چراغ باده را در شبی غم زده و تاریک و نومید بزم افروز خویش می خواهد. اینک از او بشنوید:

چه می گویی که بیگه شد،سحر شد،بامداد آمد؟
فریبت می دهد،بر آسمان این سرخی بعد از سحرگه نیست.
حریفا!گوش سرما برده است این،یادگار سیلی سرد زمستان است.
و قندیل سپهر تنگ میدان،مرده یا زنده.
به تابوت ستبر ظلمت نه توی مرگ اندود پنهان است.
حریفا!رو چراغ باده را بفروز،شب با روز یکسان است.

بند آخر تصویری است عالی از این زمستان.آنچه از هوا،ظاهر خانه ها،حالت عابران،درخت ها،زمین،آسمان،ماه و خورشید با ایجاز تمام گفته شده،نمایشی است محسوس و گویا از این فصل سرد؛اما در عین حال در پس هر جزء آن گوشه ای از اجتماع ترسیم شده که چون همه در کنار یکدیگر قرار گیرد،تابلویی تمام به دست می دهد از زمستانی که شاعر در جهان خویش و در دل جامعه احساس مس کند:

سلامت را نمی خواهند پاسخ گفت:
هوا دلگیر،درها بسته،سرها در گریبان،دست ها پنهان،
نفس ها ابر،دل ها خسته و غمگین،
درختان اسکلت های بلور آجین،
زمین دل مرده،سقف آسمان کوتاه،
غبار آلوده،مهر و ماه،
زمستان است.

#رسول_رهو
با تلخیص از #دکتر_غلامحسین_یوسفی
@honar_e_ir
@rasool_rahoo

از آخرین حرف‌های زنده‌یاد دکتر ذبیح الله صفا (بریده‌ای از یک گفتگو رادیویی با #دکتر_ذبیح_الله_صفا ،جمعه هجدهم دی 1377)

و حرف آخر اینکه:
"حال من بد است، حال من خیلی بد است. خیلی خوب، دیگر تحمل نمی‌کنم. بنده با کمال خضوع و فروتنی نسبت به تمام هموطنانم اظهار ارادت می‌کنم و متأسفم که اظهارِ ارادت من دیر انجام شده است. ولی همیشه یاد وطن، و یاد مملکت، ویاد سرزمین در ذهن من هست، و خواهد بود، تا آن روزی که خداوند مقدر فرموده است. و البته در این مدت بنده تنها اکتفا نکردم به اینکه به یاد ملت و مملکت باشم. بلکه برای مملکت کار کردم، بدون اینکه از کسی چیزی بخواهم یا به کسی منتی بگذارم. و حالا هم سرگرم کار هستم.
بنده تقریبا الآن سه ماه است که خانه‌نشین شده‌ام و نمی‌توانم بیرون بروم، و در خانه هم نمی‌توانم بدون وسیله نگاهدارنده حرکت کنم. علت همه این گرفتاری‌ها از یک خونریزی داخلی شروع شد، و همینطور ادامه دارد، و در حقیقت باید گفت که خداوند خواسته است که با این زجری که به من داده می‌شود به بشر حالی کند که اگر اتفاقاً دو تا کلمه چیزی نوشت، یا اگر شندرغاز سلامی کردند، و یا ادای احترامی کردند، به خود نگیرد، خیال نکند که در دنیا تحفه‌ای است.
بنده البته یک حالت تواضعی داشتم از کودکی، از روزگاران کودکی به من یاد دادند، و این ماند برای من، و من علاوه بر اینها نسبت به سرزمین خودم ، اگر تواضعی نداشته باشم اصلاً به تلخی نمی‌ارزد. مملکت من شایسته احترام است، و من این احترام را همیشه نگه داشته‌ام. مملکت من سرزمینی است که نزدیک چهار هزار سال پیشرو ممالک متمدن دنیا بوده است. و من این حرف را از روی خودپرستی نمی‌زنم. بلکه این حقیقت است، و چنین مملکتی را باید دوست داشت، باید نسبت به او متواضع بود، باید او را عزیز داشت، و من (عزیز)می‌دارم، همین حالت در من هست. به گفته آن شاعر عرب: "من او را در روزگار سخت، و در روزگار خوش، در هر دو دوست داشتم، و در هر دو به یادش بودم، و در هر دو او را محترم داشتم و دارم."
مملکت ما مملکتی است که با فرهنگ عمیقش شایستگی این را دارد که هیچگاه، به هیچ وجه، به هیچ طریق، از یاد ساکنان خودش، و از یاد فرزندان خودش غافل نماند، و فرزندان آن هم موظفند که چنین مادری را بپرستند، چنین مادری را احترام کنند، و چنین مادری را درحقیقت بر روی چشم بگذارند."
---------------------------
بخارا، آذر و اسفند 1380، شماره21 و22

#هنر_ایرانی را دنبال کنید:
@honar_e_ir
@rasool_rahoo

مثلی از #امثال_و_حکم_دهخدا


...دیگ ملانصرالدین است.

گویند ملا چند بار از همسایه،دیگی به عاریت خواست و هر بار دیگچه ای درون آن گذاشته باز پس داد.همسایه پرسید دیگچه از کجاست؟ می گفت:دیگ آبستن بود و در خانه ی ما بزایید.
نوبتی،دیگی بزرگ به امانت گرفت و پس از چند روز به صاحب آن گفت:دیگ بمرد.گفت:دیگ چگونه تواند مرد؟گفت:دیگی که تواند زایید، البته نیز تواند مرد!

#هنر_ایرانی را دنبال کنید:
@honar_e_ir
@rasool_rahoo

مثلی از #امثال_و_حکم_دهخدا

...من هم پایم را شکسته است.

گویند واعظی بر منبر،آزمون را(:برای آزمایش و امتحان) گفت:مردانی که از زنان خویش راضیند بنشینند و دیگران برخیزند.همه برخاستند جز یک تن که همچنان نشسته بود.واعظ گفت:مانا(:همانا،گویی،پنداری) تو از زن خویش خرسندی(:راضی و خشنودی).
گفت:من هم زنم پایم را شکسته است.


#هنر_ایرانی را دنبال کنید:
@honar_e_ir
@rasool_rahoo

گل هایی از #گلستان_سعدی


مردم آزاری را حکایت کنند که سنگی بر سر صالحی زد.درویش را مجال انتقام نبود؛سنگ را نگاه همی داشت تا زمانی که ملک را بر آن لشکری خشم آمد و در چاه کرد.درویش اندر آمد و سنگ در سرش کوفت.
گفتا:تو کیستی و مرا این سنگ چرا زدی؟
گفت:من فلانم و این همان سنگ است که در فلان تاریخ بر سر من زدی.گفت:چندین روزگار کجا بودی؟
گفت:از جاهت اندیشه همی کردم؛اکنون که در چاهت دیدم،فرصت غنیمت دانستم.
چون نداری ناخن درنده،تیز
با ددان آن به،که کم گیری ستیز
هر که با پولاد بازو،پنجه کرد
ساعد مسکین خود را رنجه کرد
باش تا دستش ببندد،روزگار
پس به کام دوستان،مغزش برآر

#هنر_ایرانی را دنبال کنید:
@honar_e_ir
@rasool_rahoo