Elbette, devam edelim. İslami ilimler ve metin incelemelerinde kullanılan diğer önemli kavramlar şunlardır:
19. Tahrir: Bir konunun yazıya geçirilmesi, kaleme alınması anlamına gelir. Fıkıh, hadis, kelam gibi ilimlerde bir meselenin veya eserin yazıya dökülmesi için kullanılır. Ayrıca, Osmanlı döneminde resmi yazışmalar için de kullanılır.
20. İmla: Yazım kuralları anlamına gelir. Bir metnin doğru bir şekilde yazılması ve kurallarına uygun olarak aktarılması anlamında kullanılır. İmlanın doğruluğu metinlerin anlaşılmasında büyük önem taşır.
21. Takrir: Bir konunun tekrarlanarak pekiştirilmesi veya öğretmenin öğrencilere bir meseleyi açıklayarak öğretmesi anlamına gelir. Özellikle medrese eğitiminde, öğreticinin öğrencilere bir konuyu izah etmesi ve öğrencilerin bu bilgiyi tekrarlayarak öğrenmesi şeklinde kullanılır.
22. Tetkik: İnceleme, araştırma ve derinlemesine analiz anlamına gelir. Bir metnin doğruluğunu ve tutarlılığını incelemek amacıyla yapılan bilimsel çalışmaları ifade eder.
23. İhtisar: Bir metni kısaltma, özetleme anlamına gelir. Uzun bir eserin veya metnin ana hatlarının korunarak daha kısa bir versiyonunun oluşturulmasıdır. Genellikle karmaşık metinlerin daha anlaşılır hale getirilmesi için kullanılır.
24. Telif: Daha önce de bahsedildiği gibi, bir eserin yazılması anlamına gelir, ancak aynı zamanda farklı kaynaklardan alıntılar yaparak yeni bir metin oluşturma anlamında da kullanılır.
25. İstihraç: Bir metinden veya kaynaklardan yeni bilgiler çıkarma anlamına gelir. Özellikle hadis ilminde, daha önce üzerinde durulmayan bilgilerin keşfedilmesi ve çıkartılması anlamında kullanılır.
26. Tertip: Bir metni düzenleme, belli bir sıraya koyma anlamına gelir. Konuların veya hadislerin bir düzene göre sıralanması, tertip etme olarak adlandırılır.
27. İbtida: Bir çalışmaya başlama veya yeni bir konunun başlatılması anlamında kullanılır. Özellikle yeni bir ilmi eserin yazımına başlanması ibtida olarak adlandırılır.
28. İnşa: Bir metnin yazılı olarak oluşturulması anlamına gelir. Özellikle Osmanlıca resmi yazışmalarda ve edebi eserlerde kullanılmıştır. İnşa, dilin estetik ve sanatsal kullanımına önem veren bir yazım tarzıdır.
29. Tavzih: Açıklama ve izah etme anlamına gelir. Bir metnin karışık veya zor anlaşılan bölümlerini açıklamak için yapılan ek bilgiler tavzih olarak adlandırılır.
30. Tahlil: Bir metni veya meseleyi analiz etme, çözümleme anlamına gelir. Bir metnin detaylı incelemesi yapılarak, içerdiği anlamların ve bilgilerinin derinlemesine açıklanmasıdır.
31. Takyid: Bir metnin sınırlandırılması, belli bir alana veya konuya yönelik sınırlı açıklamalar yapılması anlamına gelir. Genellikle bir meselenin daha dar bir çerçevede ele alınmasını ifade eder.
32. Istıfa: Bir konunun en seçkin, en önemli bölümlerinin seçilmesi anlamında kullanılır. Özellikle metinlerde en değerli bilgilerin öne çıkarılmasıdır.
33. Te'vil: Bir metnin farklı bir yorumunu yapma, çeşitli anlamlara gelmesini sağlama anlamında kullanılır. Kelam ilminde ve tasavvuf literatüründe sıkça başvurulan bir yöntemdir.
34. Mülahaza: Dikkate alma, düşünme ve inceleme anlamına gelir. Bir meseleyi derinlemesine düşünerek değerlendirmek ve sonuçlar çıkarmak için kullanılır.
Bu terimlerin hepsi, metinlerin incelenmesi, analiz edilmesi, yorumlanması ve düzenlenmesi süreçlerinde önemli bir yere sahiptir. Hem İslam ilimlerinde hem de Osmanlı dönemi bilimsel ve edebi çalışmalarında bu kavramlar yaygın olarak kullanılmıştır.
19. Tahrir: Bir konunun yazıya geçirilmesi, kaleme alınması anlamına gelir. Fıkıh, hadis, kelam gibi ilimlerde bir meselenin veya eserin yazıya dökülmesi için kullanılır. Ayrıca, Osmanlı döneminde resmi yazışmalar için de kullanılır.
20. İmla: Yazım kuralları anlamına gelir. Bir metnin doğru bir şekilde yazılması ve kurallarına uygun olarak aktarılması anlamında kullanılır. İmlanın doğruluğu metinlerin anlaşılmasında büyük önem taşır.
21. Takrir: Bir konunun tekrarlanarak pekiştirilmesi veya öğretmenin öğrencilere bir meseleyi açıklayarak öğretmesi anlamına gelir. Özellikle medrese eğitiminde, öğreticinin öğrencilere bir konuyu izah etmesi ve öğrencilerin bu bilgiyi tekrarlayarak öğrenmesi şeklinde kullanılır.
22. Tetkik: İnceleme, araştırma ve derinlemesine analiz anlamına gelir. Bir metnin doğruluğunu ve tutarlılığını incelemek amacıyla yapılan bilimsel çalışmaları ifade eder.
23. İhtisar: Bir metni kısaltma, özetleme anlamına gelir. Uzun bir eserin veya metnin ana hatlarının korunarak daha kısa bir versiyonunun oluşturulmasıdır. Genellikle karmaşık metinlerin daha anlaşılır hale getirilmesi için kullanılır.
24. Telif: Daha önce de bahsedildiği gibi, bir eserin yazılması anlamına gelir, ancak aynı zamanda farklı kaynaklardan alıntılar yaparak yeni bir metin oluşturma anlamında da kullanılır.
25. İstihraç: Bir metinden veya kaynaklardan yeni bilgiler çıkarma anlamına gelir. Özellikle hadis ilminde, daha önce üzerinde durulmayan bilgilerin keşfedilmesi ve çıkartılması anlamında kullanılır.
26. Tertip: Bir metni düzenleme, belli bir sıraya koyma anlamına gelir. Konuların veya hadislerin bir düzene göre sıralanması, tertip etme olarak adlandırılır.
27. İbtida: Bir çalışmaya başlama veya yeni bir konunun başlatılması anlamında kullanılır. Özellikle yeni bir ilmi eserin yazımına başlanması ibtida olarak adlandırılır.
28. İnşa: Bir metnin yazılı olarak oluşturulması anlamına gelir. Özellikle Osmanlıca resmi yazışmalarda ve edebi eserlerde kullanılmıştır. İnşa, dilin estetik ve sanatsal kullanımına önem veren bir yazım tarzıdır.
29. Tavzih: Açıklama ve izah etme anlamına gelir. Bir metnin karışık veya zor anlaşılan bölümlerini açıklamak için yapılan ek bilgiler tavzih olarak adlandırılır.
30. Tahlil: Bir metni veya meseleyi analiz etme, çözümleme anlamına gelir. Bir metnin detaylı incelemesi yapılarak, içerdiği anlamların ve bilgilerinin derinlemesine açıklanmasıdır.
31. Takyid: Bir metnin sınırlandırılması, belli bir alana veya konuya yönelik sınırlı açıklamalar yapılması anlamına gelir. Genellikle bir meselenin daha dar bir çerçevede ele alınmasını ifade eder.
32. Istıfa: Bir konunun en seçkin, en önemli bölümlerinin seçilmesi anlamında kullanılır. Özellikle metinlerde en değerli bilgilerin öne çıkarılmasıdır.
33. Te'vil: Bir metnin farklı bir yorumunu yapma, çeşitli anlamlara gelmesini sağlama anlamında kullanılır. Kelam ilminde ve tasavvuf literatüründe sıkça başvurulan bir yöntemdir.
34. Mülahaza: Dikkate alma, düşünme ve inceleme anlamına gelir. Bir meseleyi derinlemesine düşünerek değerlendirmek ve sonuçlar çıkarmak için kullanılır.
Bu terimlerin hepsi, metinlerin incelenmesi, analiz edilmesi, yorumlanması ve düzenlenmesi süreçlerinde önemli bir yere sahiptir. Hem İslam ilimlerinde hem de Osmanlı dönemi bilimsel ve edebi çalışmalarında bu kavramlar yaygın olarak kullanılmıştır.