Xususiy ta’limning salbiy oqibatlari.
Amerikani cho'ktirayotgan ta'lim kreditlari haqida.Kecha Toshkent bo‘ylab sayr qilayotib ko‘zim ko‘plab yangi ochilgan xususiy universitetlarga tushdi. Deyarli har qadamda ochilayotgan, kundan kunga ko‘payib borayotgan xususiy oliy ta’lim maskanlari hech kimga sir emas, ularga bo‘lgan munosabat ham ko’pchilikda farq qiladi. Shaxsan men bu tendentsiyani yaxshi deb hisoblayman, chunki xususiy universitetlar O’zbekistonda oliy ta’limga bo‘lgan katta talabni qondiruvchi muqobil taklif bo‘lib, kelajakda davlat universitetlariga raqobatchi bo‘la oladi deb o'ylayman. Erkin bozor — ta’lim sifatini oshirish uchun eng yaxshi vo'sita.
Bu argumentga misol sifatida AQShning universitetlarini keltirsak bo'ladi. Dunyoning istalgan
reytingiga qarasangiz, Amerikaning xususiy universitetlari yuqori qatorlarda joylashgan. Lekin, kalavaning boshqa tomoniga qaralsa, Amerikada o’rtacha universitetlarning kontrakt narxlari boshqa rivojlangan davlatlarnikidan ancha qimmat. Masalan, AQSHda o'rtacha kontrakt narxi
$38,760 bo’lsa, Buyuk Britaniyada bu summa
£9,250 ($11,960)ga teng, deyarli uch barobar farq qiladi, zero Britaniya AQShdan keyin top universitetlar bo’yicha 2-o’rinda turadi. Nega farq bunchalik katta deb savol berayotgan bo’lsangiz, bu Amerikada
aksariyat top universitetlarning xususiy (74%) ekanligi bilan bog'liq. Angliyada ta’lim muassasalarining ko’pchiligi davlat tomonidan moliyalashtirsa, Amerikada universitetlar xususiy bo’lgani uchun va davlat tomonidan moliyalashtirilmagani uchun kontrakt narxlari ustidan hech qanday regulyatsiya yo'q. Oxirgi 30 yilda, oliy ta'limga bo'lgan
talab keskin oshgani sababli, kontraktlarning narxi inflyatsiyaga solishtirganda ancha ko'proq o'sdi. 20-asrning oxirida xususiy universitetlar o'rta qatlam vakillari uchun hamyonbop sarmoya bo'lgan bo'lsa, bugunga kelib "qimmatbaho hashamat"ga aylandi. Bu vaziyatga yechim sifatida banklar, asosan o'rta qatlam vakillariga
“Student Loan” (ta’lim kreditlarini) bera boshladi. Ta'lim uchun berilgan kredit xavfsiz deb hisoblangan, chunki universitet bitiruvchisi kelajakda yuqori daromadga chiqadi va qarzini daromadining qismidan qoplab bera oladi degan fikr bo’lgan.
Lekin oxirgi 10 yilda AQShda ta’lim uchun olinadigan o’rtacha kredit summasi o’rtacha yillik daromadga qaraganda ancha tezroq o’sdi. Masalan, 2006 yilda ta’lim krediti talabaning umumiy yillik daromadidan 4.6% tashkil etgan bo’lsa, hozirda 8.9% ni tashkil etadi
(manba). Boshqa tomondan, oxirgi yillarda universitet bitiruvchilarining soni keskin oshgani sababli, ularning bozordagi qiymati tushdi. Sodda qilib aytganda, shartli universitet bitiruvchisi hozir 10 yil oldinga qaraganda kamroq daromad qiladi, chunki unga o'xshagan diplomlilar juda ko'payib ketti. Yani, hozirgi bitiruvchilar oldingilariga qaraganda kamroq daromad qilmoqda va ko’proq kredit qarziga ega. Universitetni endi bitirgan 22 yoshli shaxs katta hayotini o’rtacha
$160 ming dollarlik qarz yuki bilan boshlaydi va karyerasining boshlang’ich
9-10 yilini qarzni qoplashga ketkazadi.
Hozirda Amerikada bakalavr bosqichida o'qiyotganlarning
54.2% ta’lim uchun kredit olgan. Butun mamlakat bo’yicha umumiy qarzdorlik summasi
$1.7 trillion dollarni tashkil etadi, bu Avstraliya va Janubiy Koreya kabi davlatlarning yillik yalpi ichki mahsulotidan ko’proq summa. Hozir o’rtacha yosh amerikalik ota-onasining avlodi kabi uy, avtomobil va hovlidagi yashil chim haqida o’rzu qilmasa ham bo’ladi. Chunki u universitetdan nafaqat bir parcha qog'oz, balki qo'shimcha 6 xonali sondan iborat qarz bilan chiqadi. Aynan shu krizis Amerika orzusini o’lishiga va yosh avlodni qarzdor bo’lib qolishiga sabab bo’ldi.
@req404
