Қарақалпақша умытылған ай атлары.
,,Шежиреден".
1.Әптап [март]-афридунлер айының дәслепки айы фарвардин деп аталады.Мәниси-Күн, яғный Қуяш дегени.Бул айда өсимликлерге жан ене баслайды.
Григориан календарында-март делинеди.
Март грек мифологиясындағы Марс қудайы атынан алынған.
,,Әптапқа шығыў" ,,Кемпир қуяш" түсиниклери усы Қуяшқа сыйыныўдан алынған.
2.Сәўир [Апрель]--екинши айы урдбихишит.
Бул айда дүнья жәннеттеги х,алына келеди.
Қарақалпақшада,, Сәўир болмай, тәўир болмас" деген түсиник усыннан алынған.
Әптап [Қуяш]--бул айда сәўирде болады.
3.Жаўза [Май]--үшинши айы, ҳурдад.
Адамларға бийдай,арпа,жемис-жийдек өзлериниң өнимлерин бере баслайды. Май-грек мифологиясындағы қудайша Майя нимфаның атынан алынған.
,,Жаўзада жаўдай егис" дейди қарекең.
4.Саратан [Июнь]-төртинши айы, тир.
Жаз айының басланыўы. Июнь әййемги грек қудайшасы Юнонаның атынан алынған. "Саратанның ыссысы" түсиниги усыннан алынған.
5. Ҳәсет [Июль]--бесинши айы,мурдод.
Бул айда-топырақ,тозаң тусине енеди. Июль
-Әййемги Римниң сиясий искери, диктатор Юлий Цезарьдың атынан алынған. "Ҳәсеттиң айы" түсиниги усыннан қалған. Әптап, Қуяш усы айда Ҳәсетте болады.
6.Сүмбиле [Август]-алтыншы айы, шах, ривар.
Жемис-жийдеклер толық писип, "ханда ғарық-кәмбағалда ғарық" болатуғын ай. Август-Юлий Цезарьдың ақлығы,Рим императоры Август Октавианның атынан алынған. Дийханлар ушын салық төлеўге қолай ай.Жаздың соңы.Ел арасында ,,Сүмбиле түсти-сүмпийип" деген гәп бар.
7.Мийзан [Сентябрь]-жетинши айы,мех,ир.Адамлардың бир-биреўине мириўбетли болыў айы. Дийханлар тилинде , ",Мийзан түсти" делинеди.Сентябрь ,латынша ,,жети" сөзинен алынған.Цезарь реформасына дейин жылдың жетинши айы болған.
8.Ақыреп [Октябрь]-сегизинши айы, абан.
Жаўын-шашын көбейеди, суўдың қәдди көтериледи.Октябрь латынша, "сегиз" сөзинен алынған.Әййемги Римде- сегизинши ай болған. ,,Ақырепте урмаса,ақыреттеде урмайды"--деген усы айдың атына байланыслы.
9.Қаўыс(Ноябрь)-тоғызыншы айы,азар.
Күн суўыта баслайды,жыллы азаяды.Ноябрь латынша,,тоғыз" сөзинен алынған.Әййемги Римде тоғызыншы ай болған.
10.Жәддий(декабрь)-оныншы айы,дай. Қәҳәрли, ызғарлы, жер сарғайып көгериуден қалғанлықтан усылай аталған.Декабрь латынша-"он" дегени. Әййемги Рим календарында оныншы ай.
11.Зуҳал [Январь]-он биринши айы,бахман.Дай айына уқсас,сууықта болады,қурғақта болады күнлери.Январь грек мифологиясындағы еки жүзли Янус қудайы атынан алынған. (,,Двуликий Янус" дейди орыслар).
12.Х,ут(февраль)-он екинши айы,испандармуз.Пех,левийлер тилинде ,,жемис" дегенди аңлатады. Бул айда Иранда жемис ағашлары менен өсимликлер көгере баслайды. Февраль,латынша-,, пәклениу айы"сөзинен алынған. Әййемги Римдеги тазаланыў дәстүрине тийкарланған.
Р.S
Мине,Қуяш жыл даўамында усы 12-айды басып өтип, келеси жылы жолын және қайталайды. Материалларды таярлаўда орта әсирлердеги парсы шайыры Омар Ҳайямның "Наўрызнама" китабынан пайдаланылды.Тил байлығымызда бул атамалардың сақланып қалыуы -Қуяшқа сыйыныў заманларының қалдықлары турмысымызда еле де бар, ҳәтте қайта жанланып атыр деген сөз.
Негизи усындай ески атамадағы сөзлеримизди байытып бара бергенимиз дурыс ақ себеби усындай ески сөзлерди көбирек үйренген сайын тарийхымызға да тереңирек кирип бурын көп айтылмаған тың дереклерди ушыратыўымыз мүмкин...
Дем алыс күнлериң жақсы, мазмунлы,
кеўилли өтсин, қәдирданлар!
Удербай Нийетуллаев.
Facebookтеги топарының администраторы.
,,Шежиреден".
1.Әптап [март]-афридунлер айының дәслепки айы фарвардин деп аталады.Мәниси-Күн, яғный Қуяш дегени.Бул айда өсимликлерге жан ене баслайды.
Григориан календарында-март делинеди.
Март грек мифологиясындағы Марс қудайы атынан алынған.
,,Әптапқа шығыў" ,,Кемпир қуяш" түсиниклери усы Қуяшқа сыйыныўдан алынған.
2.Сәўир [Апрель]--екинши айы урдбихишит.
Бул айда дүнья жәннеттеги х,алына келеди.
Қарақалпақшада,, Сәўир болмай, тәўир болмас" деген түсиник усыннан алынған.
Әптап [Қуяш]--бул айда сәўирде болады.
3.Жаўза [Май]--үшинши айы, ҳурдад.
Адамларға бийдай,арпа,жемис-жийдек өзлериниң өнимлерин бере баслайды. Май-грек мифологиясындағы қудайша Майя нимфаның атынан алынған.
,,Жаўзада жаўдай егис" дейди қарекең.
4.Саратан [Июнь]-төртинши айы, тир.
Жаз айының басланыўы. Июнь әййемги грек қудайшасы Юнонаның атынан алынған. "Саратанның ыссысы" түсиниги усыннан алынған.
5. Ҳәсет [Июль]--бесинши айы,мурдод.
Бул айда-топырақ,тозаң тусине енеди. Июль
-Әййемги Римниң сиясий искери, диктатор Юлий Цезарьдың атынан алынған. "Ҳәсеттиң айы" түсиниги усыннан қалған. Әптап, Қуяш усы айда Ҳәсетте болады.
6.Сүмбиле [Август]-алтыншы айы, шах, ривар.
Жемис-жийдеклер толық писип, "ханда ғарық-кәмбағалда ғарық" болатуғын ай. Август-Юлий Цезарьдың ақлығы,Рим императоры Август Октавианның атынан алынған. Дийханлар ушын салық төлеўге қолай ай.Жаздың соңы.Ел арасында ,,Сүмбиле түсти-сүмпийип" деген гәп бар.
7.Мийзан [Сентябрь]-жетинши айы,мех,ир.Адамлардың бир-биреўине мириўбетли болыў айы. Дийханлар тилинде , ",Мийзан түсти" делинеди.Сентябрь ,латынша ,,жети" сөзинен алынған.Цезарь реформасына дейин жылдың жетинши айы болған.
8.Ақыреп [Октябрь]-сегизинши айы, абан.
Жаўын-шашын көбейеди, суўдың қәдди көтериледи.Октябрь латынша, "сегиз" сөзинен алынған.Әййемги Римде- сегизинши ай болған. ,,Ақырепте урмаса,ақыреттеде урмайды"--деген усы айдың атына байланыслы.
9.Қаўыс(Ноябрь)-тоғызыншы айы,азар.
Күн суўыта баслайды,жыллы азаяды.Ноябрь латынша,,тоғыз" сөзинен алынған.Әййемги Римде тоғызыншы ай болған.
10.Жәддий(декабрь)-оныншы айы,дай. Қәҳәрли, ызғарлы, жер сарғайып көгериуден қалғанлықтан усылай аталған.Декабрь латынша-"он" дегени. Әййемги Рим календарында оныншы ай.
11.Зуҳал [Январь]-он биринши айы,бахман.Дай айына уқсас,сууықта болады,қурғақта болады күнлери.Январь грек мифологиясындағы еки жүзли Янус қудайы атынан алынған. (,,Двуликий Янус" дейди орыслар).
12.Х,ут(февраль)-он екинши айы,испандармуз.Пех,левийлер тилинде ,,жемис" дегенди аңлатады. Бул айда Иранда жемис ағашлары менен өсимликлер көгере баслайды. Февраль,латынша-,, пәклениу айы"сөзинен алынған. Әййемги Римдеги тазаланыў дәстүрине тийкарланған.
Р.S
Мине,Қуяш жыл даўамында усы 12-айды басып өтип, келеси жылы жолын және қайталайды. Материалларды таярлаўда орта әсирлердеги парсы шайыры Омар Ҳайямның "Наўрызнама" китабынан пайдаланылды.Тил байлығымызда бул атамалардың сақланып қалыуы -Қуяшқа сыйыныў заманларының қалдықлары турмысымызда еле де бар, ҳәтте қайта жанланып атыр деген сөз.
Негизи усындай ески атамадағы сөзлеримизди байытып бара бергенимиз дурыс ақ себеби усындай ески сөзлерди көбирек үйренген сайын тарийхымызға да тереңирек кирип бурын көп айтылмаған тың дереклерди ушыратыўымыз мүмкин...
Дем алыс күнлериң жақсы, мазмунлы,
кеўилли өтсин, қәдирданлар!
Удербай Нийетуллаев.
Facebookтеги топарының администраторы.