ژۆزێ ساراماگۆ لە شوێنێک‌دا دەڵێ؛ خێزانی خۆم کاریگەرێکی زۆری هەبۆە لە سەر شێوازی بیر کردنەوەم سەبارەت بە ژنان. ئەو ئاماژە بەوە دەکا ژن لە ماڵە مندا ڕۆڵێکی زۆر گرنگی گێڕاوە و هەر ئەوەش هۆکارە لە سەر ئەوەی زۆربەی قارەمانانی ڕۆمانەکانم ژن بن. کە وایە دەکرێ بڵەین ژنێک بەو هەڵوێست و ئاکارەی خۆی نووسەرێکی وەهای پەروەردە کردووە که زەینییەت و بیرۆکەی وا بەکار بێنێ بۆ ژنان و شاکاری ئەدەبی جیهانی بخولقێنێ کە هێزی ئەوین و ئاوەز لە ڕومانی کوێری‌دا بەشی ژن بێ.
هەر وەها لە ڕۆمانی کۆری دا نووسەر جەخت دەکاتە سەر کۆمەڵگایەکی کۆر کە بە هۆی ئەو نەخۆشی نەفامین "هەنجار" یا نۆرمە کۆمەڵایەتیەکان خۆ دەر دەخەن.
ئەگەرەکانی زیندوومانەوە وینا کراون .
زۆر باروودۆخی ئاڵۆز و نالەبار بەدی دێنێ. بێ عەداڵەتی و زوڵم، لەش فرۆشی، دزی، داگیرکەری، ملهووڕی، کەساسی و دەستەنگی بە شێوەێکی نالەبار گشت کۆمەڵگا دادەگرێ و ژیان بە تەواوی دەشێوێ. دیسانیش ژن وەک پێشەنگ و چاوساغی کۆمەڵ دەتوانێ ڕزگارکەر بێ.
لایەنی دەروون‌ناسی، لە ڕۆمانی کوێری‌دا بەشێکی بەرچاوە کە دەروون‌ناسان دەکرێ توێژینەوەی لەسەر بکەن. ڕۆماننووس کەسایەتییەکان پێش کوێربوون و دوای کوێر بوون دێنێتە بەر باس ئەگەر مرۆڤ تووشی کوێری دەروون و ویژدان بێ چ دەرنجامێکی هەیە کەوایە بێ ئاگایی و نەبوونی ڕوانگەی فراوان و بەربڵاو دەربارەی بوونی ڕاستەقینەی مرۆڤ و دوور بوونەوە لە هەوێتی زاتی خۆی، گەڕانەوەیە بۆ بێ شارستانیەتی و تێنەگیشتوویی و دڕەندەیی بەشەر، کە لە دەروون‌ناسی‌دا ئەو گریمانەیه هەیە مرۆڤ بەدیهاتوویەکی پێچرا و ڕێسراوە کە پێویستی بە فێر بوون و ئەزموون کردن هەیە هەتا بتوانێ بە باشترین شێواز ژیان تێپەڕ بکا.
کەواته ئایا مرۆڤی کوێر زەین دەتوانێ باش بیر بکاتەوە و باشترین بڕیار بدا؟
لێرەدا بە وردی باس لەو شڵەژان و ئاڵوگوڕە دەروونیەی مرۆڤ دەکا و لە ئاکام دا ڕوونیان دەکاتەوە.
لە بواری فەلسەفی یا ئەخلاقیدا، دکتر عەلی ئەکبەر ئەفراسیاب دەڵێ: بەسەرهات لە بینایی ڕا دەست‌پێدەکا و هەر به بیناییش کۆتایی پێ دێ؛ وەک سەیر و سلووکی عارفان وایە کە قوناغەکانی حەوت‌چەشن تێپەڕ دەکا هەتا ڕاستەقینەی خۆی دەبینێتەوە. ئەو نووسەره کوێری بە ئەزموون و تاقیکاری وێنا دەکا کە بەشەر لە بارودۆخێکی دژوار و نالەبار دا دەبێ تێپەڕێ و تا بە ئیسلاح و چاکسازی بگا و لە ژیانی حەیوانییەوە بۆ ژیانی ئینسانی هەنگاو بنێ. ئەوە لەڕاستی‌دا ڕزگار بوون لە پیسی و ئاڵۆزی و شپرزەیی دڵە بۆ هێمنایەتی.
دواجار کوێری وەک هێمای غەفڵەت و بێ ئاگایی دەناسێنێ. و ژن پەیژەی گەیشتن بەو سەرکەوتن و بەرزبوونەوەیە.
ژن لێرەدا زایەڵەی باشترین هەڵبژاردە و مراد حاسڵ بوونی ناخە کە بۆ هەر مرۆڤێک ڕێنمایی ڕاستەقینەیە.
هەر وەها لە ڕۆمانی کۆری دا نووسەر جەخت دەکاتە سەر کۆمەڵگایەکی کۆر کە بە هۆی ئەو نەخۆشی نەفامین "هەنجار" یا نۆرمە کۆمەڵایەتیەکان خۆ دەر دەخەن.
ئەگەرەکانی زیندوومانەوە وینا کراون .
زۆر باروودۆخی ئاڵۆز و نالەبار بەدی دێنێ. بێ عەداڵەتی و زوڵم، لەش فرۆشی، دزی، داگیرکەری، ملهووڕی، کەساسی و دەستەنگی بە شێوەێکی نالەبار گشت کۆمەڵگا دادەگرێ و ژیان بە تەواوی دەشێوێ. دیسانیش ژن وەک پێشەنگ و چاوساغی کۆمەڵ دەتوانێ ڕزگارکەر بێ.
لایەنی دەروون‌ناسی، لە ڕۆمانی کوێری‌دا بەشێکی بەرچاوە کە دەروون‌ناسان دەکرێ توێژینەوەی لەسەر بکەن. ڕۆماننووس کەسایەتییەکان پێش کوێربوون و دوای کوێر بوون دێنێتە بەر باس ئەگەر مرۆڤ تووشی کوێری دەروون و ویژدان بێ چ دەرنجامێکی هەیە کەوایە بێ ئاگایی و نەبوونی ڕوانگەی فراوان و بەربڵاو دەربارەی بوونی ڕاستەقینەی مرۆڤ و دوور بوونەوە لە هەوێتی زاتی خۆی، گەڕانەوەیە بۆ بێ شارستانیەتی و تێنەگیشتوویی و دڕەندەیی بەشەر، کە لە دەروون‌ناسی‌دا ئەو گریمانەیه هەیە مرۆڤ بەدیهاتوویەکی پێچرا و ڕێسراوە کە پێویستی بە فێر بوون و ئەزموون کردن هەیە هەتا بتوانێ بە باشترین شێواز ژیان تێپەڕ بکا.
کەواته ئایا مرۆڤی کوێر زەین دەتوانێ باش بیر بکاتەوە و باشترین بڕیار بدا؟
لێرەدا بە وردی باس لەو شڵەژان و ئاڵوگوڕە دەروونیەی مرۆڤ دەکا و لە ئاکام دا ڕوونیان دەکاتەوە.
لە بواری فەلسەفی یا ئەخلاقیدا، دکتر عەلی ئەکبەر ئەفراسیاب دەڵێ: بەسەرهات لە بینایی ڕا دەست‌پێدەکا و هەر به بیناییش کۆتایی پێ دێ؛ وەک سەیر و سلووکی عارفان وایە کە قوناغەکانی حەوت‌چەشن تێپەڕ دەکا هەتا ڕاستەقینەی خۆی دەبینێتەوە. ئەو نووسەره کوێری بە ئەزموون و تاقیکاری وێنا دەکا کە بەشەر لە بارودۆخێکی دژوار و نالەبار دا دەبێ تێپەڕێ و تا بە ئیسلاح و چاکسازی بگا و لە ژیانی حەیوانییەوە بۆ ژیانی ئینسانی هەنگاو بنێ. ئەوە لەڕاستی‌دا ڕزگار بوون لە پیسی و ئاڵۆزی و شپرزەیی دڵە بۆ هێمنایەتی.
دواجار کوێری وەک هێمای غەفڵەت و بێ ئاگایی دەناسێنێ. و ژن پەیژەی گەیشتن بەو سەرکەوتن و بەرزبوونەوەیە.
ژن لێرەدا زایەڵەی باشترین هەڵبژاردە و مراد حاسڵ بوونی ناخە کە بۆ هەر مرۆڤێک ڕێنمایی ڕاستەقینەیە.