🍁 «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است» یا «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای»؟
✍🏻 حسین حسن‌زاده:
امروزه فارسی‌زبانان، وقتی به چیزی مشکوک شوند یا توطئه و مسئله‌ای پنهان در کار باشد، می‌گویند: «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه‌ای است». در فرهنگ بزرگ سخن (۱۳۸۱) و فرهنگ معاصر فارسی (۱۳۸۷)، زیر مدخل «کاسه»، همین صورت آمده است. فرهنگ فارسی عامیانه (۱۳۷۸) این اصطلاح را به صورت «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه داشتن / کاسه‌ای زیر نیم‌کاسهٔ کسی بودن» و «زیر نیم‌کاسه‌ای کاسه‌ای داشتن» آورده و این دومی را به آن اولی ارجاع داده است. این اصطلاح، در فرهنگ فارسی معین (۱۳۸۱)، زیر مدخل «کاسه»، به صورت «کاسه در زیر نیم‌کاسه بودن» و «کاسه (در) زیر نیم‌کاسه یافتن» آمده است.
اما باید دانست ظاهراً صورت درست‌تر و شفافتر این اصطلاح عبارت است از: «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای است.» به عبارت دیگر، چنانکه ممکن است کسی زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای پنهان کرده باشد، ممکن است پشت اتفاقات ظاهری توطئه‌‌ای پنهان در کار باشد. فرهنگ زبانزدهای فارسی (۱۳۸۸) هر دو صورت را ضبط کرده است، اما «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه‌س» را به «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌س» ارجاع داده است. قند و نمک (۱۳۸۴) این اصطلاح را به صورت «زیر این کاسه نیم‌کاسه‌اییه» و لغت‌نامهٔ دهخدا آن را به صورت «کاسه در زیر آن نیم‌کاسه داشتن» آورده است.
با این همه، ظاهراً امروزه فارسی‌زبانان، در گفتار و نوشتار، صورت «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است» را بیشتر از صورت درست‌تر و شفافتر «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای است» به کار می‌برند و ترجیح می‌دهند.
📝 یادداشت‌ها:
📚 انوری، حسن. (سرویراستار). (۱۳۸۱). فرهنگ بزرگ سخن. (۸ جلد). تهران: سخن.
📚 شهری، جعفر. (۱۳۸۴). قند و نمک: ضرب‌المثل‌های تهرانی به زبان محاوره‌ای. چاپ ۶م. تهران: معین.
📚صدری‌افشار، غلامحسین. (۱۳۸۸). فرهنگ زبانزدهای فارسی. تهران: مازیار.
📚 صدری‌افشار، غلامحسین. و دیگران (۱۳۸۷). فرهنگ معاصر فارسی. ویراست ۴م. تهران: فرهنگ معاصر.
📚 معین، محمد. (۱۳۸۱). فرهنگ فارسی معین. (۲ جلد). تهران: آدنا.
📚 نجفی، ابوالحسن. (۱۳۷۸). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.
📚 نرم‌افزار لغت‌نامهٔ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
✍🏻 حسین حسن‌زاده:
امروزه فارسی‌زبانان، وقتی به چیزی مشکوک شوند یا توطئه و مسئله‌ای پنهان در کار باشد، می‌گویند: «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه‌ای است». در فرهنگ بزرگ سخن (۱۳۸۱) و فرهنگ معاصر فارسی (۱۳۸۷)، زیر مدخل «کاسه»، همین صورت آمده است. فرهنگ فارسی عامیانه (۱۳۷۸) این اصطلاح را به صورت «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه داشتن / کاسه‌ای زیر نیم‌کاسهٔ کسی بودن» و «زیر نیم‌کاسه‌ای کاسه‌ای داشتن» آورده و این دومی را به آن اولی ارجاع داده است. این اصطلاح، در فرهنگ فارسی معین (۱۳۸۱)، زیر مدخل «کاسه»، به صورت «کاسه در زیر نیم‌کاسه بودن» و «کاسه (در) زیر نیم‌کاسه یافتن» آمده است.
اما باید دانست ظاهراً صورت درست‌تر و شفافتر این اصطلاح عبارت است از: «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای است.» به عبارت دیگر، چنانکه ممکن است کسی زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای پنهان کرده باشد، ممکن است پشت اتفاقات ظاهری توطئه‌‌ای پنهان در کار باشد. فرهنگ زبانزدهای فارسی (۱۳۸۸) هر دو صورت را ضبط کرده است، اما «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه‌س» را به «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌س» ارجاع داده است. قند و نمک (۱۳۸۴) این اصطلاح را به صورت «زیر این کاسه نیم‌کاسه‌اییه» و لغت‌نامهٔ دهخدا آن را به صورت «کاسه در زیر آن نیم‌کاسه داشتن» آورده است.
با این همه، ظاهراً امروزه فارسی‌زبانان، در گفتار و نوشتار، صورت «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است» را بیشتر از صورت درست‌تر و شفافتر «زیر کاسه‌ای نیم‌کاسه‌ای است» به کار می‌برند و ترجیح می‌دهند.
📝 یادداشت‌ها:
📚 انوری، حسن. (سرویراستار). (۱۳۸۱). فرهنگ بزرگ سخن. (۸ جلد). تهران: سخن.
📚 شهری، جعفر. (۱۳۸۴). قند و نمک: ضرب‌المثل‌های تهرانی به زبان محاوره‌ای. چاپ ۶م. تهران: معین.
📚صدری‌افشار، غلامحسین. (۱۳۸۸). فرهنگ زبانزدهای فارسی. تهران: مازیار.
📚 صدری‌افشار، غلامحسین. و دیگران (۱۳۸۷). فرهنگ معاصر فارسی. ویراست ۴م. تهران: فرهنگ معاصر.
📚 معین، محمد. (۱۳۸۱). فرهنگ فارسی معین. (۲ جلد). تهران: آدنا.
📚 نجفی، ابوالحسن. (۱۳۷۸). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر.
📚 نرم‌افزار لغت‌نامهٔ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.