“РЕНЕССАНС” ТУШУНЧАСИ ҲАҚИДА УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР
РЕНЕССАНС (УЙҒОНИШ ДАВРИ) – Марказий Осиё, Эрон, Хитой ва Ғарбий Европа мамлакатларида IX–XII ҳамда XIV–XV асрларда содир бўлган маданий юксалиш даври. “Ренессанс” атамаси дастлаб Италиядаги маданий-маърифий юксалиш (XIV–XVI асрлар)га нисбатан қўлланилган, уни ўрта асрчилик турғунлигидан янги даврга ўтиш босқичи деб баҳолаганлар.
Аммо Ренессанс, яъни Уйғониш фақат Европа учун хос бўлган ҳодиса эмас. Дунё маданиятини яхлит олиб ўрганган олимларнинг ишлари шуни кўрсатдики, Осиё марказида жойлашган Мовароуннаҳр, Хуросон ва Эронда Италияга қараганда бир неча аср олдин, яъни IX–XII асрларда улкан маданий кўтарилиш юз берган, илм-фан, фалсафа ва адабиёт кучли ривожланиб, илғор инсонпарварлик ғоялари жамият фикрини банд этган, ақлий ҳамда ижодий фаоллик гуллаб-яшнаган. Ушбу давр дунё фанида “Мусулмон Ренессанси” ёки “Шарқ Уйғониши” номлари билан аталади.
Шарқ Ренессанс даври икки босқичга бўлинади:
1. IX–XII асрлар – Биринчи Ренессанс
2. XIV–XVI асрлар – Иккинчи Ренессанс
Биринчи Ренессанс даврида Мусо ал-Хоразмий, Аҳмад ал-Фарғоний, Абу Наср Форобий, Абу Бакр Розий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино ва Маҳмуд Замахшарий каби алломалар етишиб чиқди.
Ушбу даврда яратилган энг машҳур асарлар: “Ал-жабр вал муқобила” ва “Ер суръати” (Мусо ал-Хоразмий), “Самовий ҳаракатлар ва илми нужум” (Аҳмад ал-Фарғоний), “Илмлар таснифи” ва “Мисиқа ҳақида рисола” (Абу Наср Форобий), “Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар”, “Минерология” ва “Ҳиндистон” (Абу Райҳон Беруний), “Тиб қонунлари” (Абу Али ибн Сино).
Иккинчи Ренессанс даврида Мирзо Улуғбек, Али Қушчи, Қозизода Румий, Жалолиддин Румий, Ҳофиз Шерозий, Низомий Ганжавий, Абдураҳмон Жомий, Алишер Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобур, Камолиддин Беҳзод каби алломалар етишиб чиққан.
Ушбу даврда яратилган энг машҳур асарлар: “Зижи жадиди Кўрагоний (Мирзо Улуғбек), “Маснавийи маънавий” (Жалолиддин Румий), “Хамса”, “Хазоинул маоний”, “Мажолисун нафоис”, “Маҳбуб-ул-қулуб” (Алишер Навоий)”, “Бобурнома” (Заҳириддин Муҳаммад Бобур).
Мамлакатимиз айни пайтда Муҳтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиёев раҳбарлигида Учинчи Ренессансга қадам қўймоқда. Шу мақсад йўлида таълим тизими тубдан ислоҳ қилинмоқда. 2020 йил 29 декабрда Президентимиз Олий Мажлисга Мурожаатномаларида ҳам бу ҳақда қуйидаги фикрларни билдиирб ўтдилар: “Биз ўз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек улуғ мақсадни қўйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн Синолар, Мирзо Улуғбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган муҳит ва шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни ривожлантириш, соғлом турмуш тарзини қарор топтириш, илм-фан ва инновацияларни тараққий эттириш миллий ғоямизнинг асосий устунлари бўлиб, хизмат қилиши лозим.
http://t.me//ziyolim
