Oktavio Pas
Sher va shoirlik haqida
Oktavio Pas—Meksika yozuvchisi va shoiri. 1990-yilda adabiyot boyicha Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. Meksika tarixi va xarakteriga bagishlangan “Yolgizlik labirinti” asari mashhur.
Ko'cha
Adoqsiz jim-jit kochaning
Qoqilib ketaman zulmatiga.
Oyogim ostida xazonning tovushsiz olovi.
Va yana kimdir
Ortimdan kelmoqda
Bosib xazonni.
Men toxtayman, toxtar u.
Yana odimlayman va u ham…
Alanglayman—atrof kimsasiz,
Atrof zulmat, korinmas borliq,
kimsasiz atrof…
va soqmoq meni yana
boshlab chiqar kochaga
ohista boraman
allakimning izidan.
Qoqilib ketar u qorongulikda
Va shivirlar menga tikilib:
“Kimsasiz…”
Sherni tushuntirish mumkin emas, u tushiniladi.
Pinhon va jim sevgan shoirning yagona najoti—soz!
Sher sozlar ojizligi oldidagi tushkunlikdan tugiladi. Bu bilan u sukunatning buyuk qudrati oldida bosh eggan boladi.
Har biro dam hayotining qaysidir daqiqasida ozini yolgiz his etadi. Mohiyat olganda inson hamisha yolgiz. Otmishda birga bolganlarimiz bugun bizdan yiroqda, bugun biz bilan bolganlar esa kelajagimizga begona. Mana, hayot nimadan iborat?!
Yolgizlik—insoniyat hayotining teran ma’nosi. Faqat insongina yolgiz boladi va faqat ugina boshqalarsiz yasholmaydi.
Sher faryod va sukunat ortasidagi tirqishni yorib chiqadi.
Oquvchi tinglayotgan, oqiyotgan she’r, albatta, uni nimagadir undashi lozim.
Har bir oquvchi oz navbatida shoir hamdir. Har qanday istalgan nimadir bolishi mumkin. Daqiqalar hech qachon kutmaydi, poeziya esa hech qayerga shoshmaydi. Sozlashayotganda bir gap ikkinchisini yetaklab keladi: suhbatning boshlanish va tugash nuqtasi bor. She’rda esa birinchi misra mazmunan songgisi, songisi esa dastlabkisi bolishi mumkin. Poeziya—jarayon deb ataladigan togri chiziqli vaqtga qarshi tura oladigan yagona vosita.
Sherni tushunish hammasidan avval uni tushunish bilan bogliq. Soz eshitish orqali qabul qilinadi, kozlar qarshisida gavdalanib, idrok davomida ongga singadi. Sher mutolaasi sukunat bilan yakunlanadi. Sher oqish kozlar bilan eshitish, ovozni tinglash demakdir.
Zamonaviylik nima degani ozi? Eng avvalo, bu terminning kopma’noligini aytish kerak—har bir jamiyat ozicha, alohida zamonaviydir. Zamonaviylik korinishi dunyodagi jamiyatlar miqdoriga teng.
Zamonaviylik—shartli termin. Orta asrlar davri ozidan oldingi davrga nisbatan zamonaviyligi shartli bolgani singari. Agar biz orta asrlarga nisbatan zamonaviy bolsak, kelajakdagi zamonaviylikka nisbatan bizning davrimiz orta asr sanalmaydimi? Agar atama nomi vaqtga bogliq bolsa, u “nom” sifatida ozini oqlaydimi? Zamonaviylik—goyadir balki, ehtimol sarob yo vaqt tarixi? Xullas, hamma uning ma’nosini izlayapti. Biz zamonaviylik bolalarimizmi yoki uni biz yaratamiz? Hech kim buning aniq javobini bilmaydi.
Lotin Amerikasi va anglo-amerikanlarning kelib chiqishi bir bolmaganidek, ularning adabiyoti yaralishida ham turli farqlar bor. Biz hammasini Yevropadagi tasvir uslubidan boshladik. Lekin ular orolda yashashadi, biz esa yarim oroldanmiz. Bu jugrofiy, tarixiy, madaniy ma’nodagi ikki noodatiy hudud degani. Ular Angliya va Reformatsiya bilan bog`langan, biz esa Ispaniya, Portugaliya va Kontreformatsiya bilan.
Rus tilidan Tillaniso Eshboyeva tarjimasi.
Sher va shoirlik haqida
Oktavio Pas—Meksika yozuvchisi va shoiri. 1990-yilda adabiyot boyicha Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. Meksika tarixi va xarakteriga bagishlangan “Yolgizlik labirinti” asari mashhur.
Ko'cha
Adoqsiz jim-jit kochaning
Qoqilib ketaman zulmatiga.
Oyogim ostida xazonning tovushsiz olovi.
Va yana kimdir
Ortimdan kelmoqda
Bosib xazonni.
Men toxtayman, toxtar u.
Yana odimlayman va u ham…
Alanglayman—atrof kimsasiz,
Atrof zulmat, korinmas borliq,
kimsasiz atrof…
va soqmoq meni yana
boshlab chiqar kochaga
ohista boraman
allakimning izidan.
Qoqilib ketar u qorongulikda
Va shivirlar menga tikilib:
“Kimsasiz…”
Sherni tushuntirish mumkin emas, u tushiniladi.
Pinhon va jim sevgan shoirning yagona najoti—soz!
Sher sozlar ojizligi oldidagi tushkunlikdan tugiladi. Bu bilan u sukunatning buyuk qudrati oldida bosh eggan boladi.
Har biro dam hayotining qaysidir daqiqasida ozini yolgiz his etadi. Mohiyat olganda inson hamisha yolgiz. Otmishda birga bolganlarimiz bugun bizdan yiroqda, bugun biz bilan bolganlar esa kelajagimizga begona. Mana, hayot nimadan iborat?!
Yolgizlik—insoniyat hayotining teran ma’nosi. Faqat insongina yolgiz boladi va faqat ugina boshqalarsiz yasholmaydi.
Sher faryod va sukunat ortasidagi tirqishni yorib chiqadi.
Oquvchi tinglayotgan, oqiyotgan she’r, albatta, uni nimagadir undashi lozim.
Har bir oquvchi oz navbatida shoir hamdir. Har qanday istalgan nimadir bolishi mumkin. Daqiqalar hech qachon kutmaydi, poeziya esa hech qayerga shoshmaydi. Sozlashayotganda bir gap ikkinchisini yetaklab keladi: suhbatning boshlanish va tugash nuqtasi bor. She’rda esa birinchi misra mazmunan songgisi, songisi esa dastlabkisi bolishi mumkin. Poeziya—jarayon deb ataladigan togri chiziqli vaqtga qarshi tura oladigan yagona vosita.
Sherni tushunish hammasidan avval uni tushunish bilan bogliq. Soz eshitish orqali qabul qilinadi, kozlar qarshisida gavdalanib, idrok davomida ongga singadi. Sher mutolaasi sukunat bilan yakunlanadi. Sher oqish kozlar bilan eshitish, ovozni tinglash demakdir.
Zamonaviylik nima degani ozi? Eng avvalo, bu terminning kopma’noligini aytish kerak—har bir jamiyat ozicha, alohida zamonaviydir. Zamonaviylik korinishi dunyodagi jamiyatlar miqdoriga teng.
Zamonaviylik—shartli termin. Orta asrlar davri ozidan oldingi davrga nisbatan zamonaviyligi shartli bolgani singari. Agar biz orta asrlarga nisbatan zamonaviy bolsak, kelajakdagi zamonaviylikka nisbatan bizning davrimiz orta asr sanalmaydimi? Agar atama nomi vaqtga bogliq bolsa, u “nom” sifatida ozini oqlaydimi? Zamonaviylik—goyadir balki, ehtimol sarob yo vaqt tarixi? Xullas, hamma uning ma’nosini izlayapti. Biz zamonaviylik bolalarimizmi yoki uni biz yaratamiz? Hech kim buning aniq javobini bilmaydi.
Lotin Amerikasi va anglo-amerikanlarning kelib chiqishi bir bolmaganidek, ularning adabiyoti yaralishida ham turli farqlar bor. Biz hammasini Yevropadagi tasvir uslubidan boshladik. Lekin ular orolda yashashadi, biz esa yarim oroldanmiz. Bu jugrofiy, tarixiy, madaniy ma’nodagi ikki noodatiy hudud degani. Ular Angliya va Reformatsiya bilan bog`langan, biz esa Ispaniya, Portugaliya va Kontreformatsiya bilan.
Rus tilidan Tillaniso Eshboyeva tarjimasi.