Tillaniso

Qishloq odamini o'ldirish kerak.
Bir turk shoirining she'rida shunaqa gap bor.

Qishloq odamining miyasida temir po'stloq bor. Unga biror fikrni mix bilan qoqib singdiraman desang ham, o'sha po'stloqdan o'tmaydi.

Qishloq odami ertalab turadi. Qaraydi hammayoq sovuq. Ish yo'q. Cho'ntagida pul ham yo'q. Ish qidirib ketadi.
Qishloq odamining bilgani pul. Chunki unda hech qachon yetarli pul bo'lmagan. Qishloq odamining birortasi moshina olib qolsa, boshqalari endi moshin olganning og'ziga qaraydi. Qishloq odami uchun yagona status bu pul.
Qishloq odami hokimlikka tayinlangan qarindoshi butun urug'ini boylikka ko'mib tashlamagani uchun qarg'aydi. Undan landavur odam yo'q deb biladi.
Qishloq odamini ko'rganingda yig'laging keladi, dodlaging keladi. Chunki ular eng to'g'ri gapning zig'irchasiniyam qabul qilmaydi. Agar buni puli yo'q odam aytsa. Qishloq odami hayotini uyida necha mahal go'shtli ovqat yeyishi bilan o'lchaydi hayotini. Qishloq odamining ayollari faqat qizlarini erga berish, o'g'illarini uylantirish haqida o'ylaydi - latta puttani o'ylaydi. Bundan boshqa o'ylaydigan o'yi yo'q. Qizlari, kelinlari bir kunda qancha joyni supurgani, qancha o't o'ra olishi, qancha, o'tin yora olishi bilan maqtanadi. Qishloqda erlar kamdan kam o'tin yoradi. Erlar dangasa bo'ladi qishloqda.
Qishloq odamiga achinish kerak deyishadi. Qishloq odamiga achinishadi. Lekin sevishmaydi. Afsus, shaharga ketganlar ham shaharlik emas. Ular ham qishloq odami ruhini olib yuradi ruhida. Ular mansabini, topgan boyligini kelib qishloqda qishloqdoshlariga maqtanishni xohlaydi. Agar shaharda yashab bitta moshin olmagan bo'lsangiz, qishloq odami uchun siz qashshoqdan qashshoqsiz.

Germaniyaga borganimda bir voqeani aytib berishgandi.
Gruziyadan bir ayol nemisga turmushga chiqibdi. Germaniyaga yetib borishgach, ayol erdan " qani sening Ferraring, ikki qavatli uying, brend kiyimlaring" deb g'avgo ko'taribdi. Axir yevropalik. Yevropada odamlar hashamda yashaydi deb o'ylarkan. Erkak unaqa narsalar yo'qligini, oddiy yashashini aytibdi, ayol ajrashib ketgan ekan. Va tashxis shunday bo'lgandiki, "butun sobiq ittifoq davlatlari och va ochko'z. Ular hayotda moddiyatdan boshqa narsa bo'lishini tassavur qilolmaydi."

Endi bizning qishloq odamining johilligi undan 100 karra battar. Iltimos, menga bu odamlarga achinish , ojiz va johil bo'lgani uchun, boshqacja yashashga imkoni bo'lmagani uchun ham sevish kerak demang. Bu odamlar umuman sevib bo'lmaydi. Nafratlanish mumkin ulardan faqat. Ularga hozir biror payg'ambar tushganida va eng to'g'ri gapni aytganida ham agar u dunyoning eng boy odami yo prezident bo'lmaganida , ishonmasdi. Siz vor v zakon bo'ling, yolg'on gapirib, va odamlarni ezing, puling bormi, qishloq odami uchun eng sevimlisiz.

Turklar to'g'ri aytadi.
Qishloq odamini o'ldirish kerak.
Lekin afsus bizning shaharlarimiz ham to'la qishloq odamlari - ruhi qishloq odami. Johilligimiz qishloqniki. Shu qadar johilmizki, miyamiz po'stlog'i temirdan. Bu po'stloqdan biror fikr teshib o'tolamaydi. Shunday ekan, bu an'ana hali beri davom etaveradi : qizlar sarposi ko'z- ko'z qilinishi va qiz bola bo'lgani uchun "ulardan tezroq qutilish" maqsadida erga beriladi, erlar moshin olish uchun yashaydi. Bitta moshin olsa bo'ldi, na farzandi tarbiyasi bilan ishi bor, na xotiniga oila ishida yordam beradi. Tv pulti qo'lida . Faqat yotgani yotgan.

Qishloq odamini o'ldirmasak johillik tugamaydi. Bir birini tushinmagan odamlar sevgili gaplasholmaydi. Lekin bu qishloq odami ham O'lmas Kosheyga o'xshaydi

YO'L QISSASI

       (Epifaniya)
                                      Ori           Rustamjonovaga

Yilim, xush qol endi,
              biz ketayapmiz.
Qaytmas bo'lib ketamiz.
Yil nima o'zi?
Zamon nima?
Yashadikmi zamoningda, yilim?
Bir oyog'imiz osmonda mudom
Birisi go'rda
Bu oraliqda qadam tashlolmaymiz
Ayrilar putimiz
Yorilar chotimiz.
Ilohlar kabi zamon ustida
Oyoq yozib turibmiz
Bir oyog'imiz osmonda
Birisi go'rda
Ayrilgan putimiz,
Yorilgan chotimiz.
Biz seniki emasdik, yilim
Yo o'tmishniki, yo kelajaknigi
Yo bir nafratniki.
Seniki bo'lmadik, yilim
Yashamadik sen bilan
Va lekin yashamoq nima degani?
Odamlar har ko'yli yashar
Kimdir odam so'yadi,
    kimdir o'zini
Kimdir esa muallaq qotgan zamon ustida
Unutgan u borlig'ini ham
Yilim, zamonga to'r yozgan senmiding
Yig'ib oladirsan o'sha to'rlarni -
Loqayd va befarq seni o'zdan uloqtiramiz
Yulib otamiz seni.
Yilim,bugun sevganim xotini bilan urishdi
O'zi ko'tarolmagan og'irlik sezdim so'zida
Uni doim urishgan bu olam,
hayot
Qay burchakka qochmasin
Mudom tund, mag'lub
Nigohlari muztar, og'irva mag'rur
O'zi ko'tarolmagan dardlari bilan quchadi meni
Lekin qayga olib boray
Qayga olib borib adashtiray dardlarni
Ertakdagi o'rmonga olib bordim adashtirgani
Biroq o'zim adashdim qismatning o'rmonida.
Qaytib kelmadim.
Suvga oqizoq qildim
Baribir ketmadi oqib
U dunyoga xabarchi emas suvlar ham
Faqat hozir bor
Ha, faqat hozir
U dunyo ham,
Bu dunyo ham "hozir"da qovushgan
Biz esa hozirdan hatlab o'tmoqchi bo'lamiz mudom
Ikki oyog'imiz hozir ustida kerilgan
Biroq hatlolmaymiz,
Zero, sakramoqqa tomon yo'q.
Bir oyog'imiz osmonda,
Birisi go'rda
Ayrilgan putimiz,
Yorilgan chotimiz.
U dunyodan ham, bu dunyodan ham sakrab o'tmoq bo'lamiz
Ammo tomon yo'q.
Sening sharafingga qadah ko'tardik
Xayrlashdik sen bilan, yilim
Bir do'stim keldi oldimga
"Ular mudom oqlaydi o'zni
(Do'stlarni ko'rsatdi nuqib)
Men qoraladim.
Xiyonatni ko'rdim. Ko'rdim bevaqt ayriliqlarni".
Oqladi o'zni. Bu telba, xoksor odamlar qalbida
Uyg'ongan shafqat va mehr
Ovutarmi alamlarini?
Alam yirtqich bo'ri
Panalarda turib ovladi bizni.
Ovlanmagan bir zog' qolmadi.
Hammamiz endi uning qulimiz.
Ovutmaydi bizni
sevgimiz,
kulgimizi,
yong'in, kulimiz.
Bu dunyoda odam o'zini oqlagan emas.
Oqlagan zamon,
Oqlagan qismat,
Oqlagan olam.
Odam qora.
Oqlolmagan odam o'zini.
Oqlamagan odam o'zini.
Yilim, senda oq eding.
Sen odam emassanku, yilim.
"Koshki yiqilsa dilim
Qaltirab turar qo'lim
Jigarimni yulmasdan."
Sen odam emassan, yilim.
Dugonam yozdi : uzoq turing filmlardan, mahzun kuydan, qo'shiqdan.
Lekin kuysiz, qo'shiqsiz yashash mumkinmi, Dilim?
Mumkinmi, Yilim?
Olamning har qatida kuy sizib kelsa
Ko'z yoshimda kuy suzib kelsa
Mumkinmi, Dilim?
Mumkinmi, Yilim?
Yo mahzunlik yashash emasmi?
Yashash nima o'zi?
Mahzunlik nima?
Qismat bo'lgan narsa yashalgan
Yashalgan har narsa mahzunlik!!!
Har kim har ko'yli yashar
Qismatini yashar har odam
Qismat esa oqlangan. Qismat mudom oq.
Doim cho'chib tushadi
Nigohimdagi nafratdan
Menga xona bergan uyning egasi.
O'z taftimdan sovqotaman o'zim.
Nafratimdan ketaman cho'chib.
Men bu haqda yozishni istamayman.
Ha, istamayman. Na nafrat, na uy egasi haqda.
Bilaman, yanagi yilda ham
Ko'chib ketolmayman uyidan
Shunga mahkumman.
Men odamman. Mahkumman o'z ojizligiga.
Bir dunyo qulamoqda
Dardlar, sevgi, Aqllar
Bir dunyo qulamoqda.
Bir dunyo qolmoqda.
Men aytolmayman qanday dunyo bu
Ortiq odam emasman axir
Men bir Yodman, Hammasidan qolgan Telbalik
Men hech qachon bo'lmagan yo'lman endi
Na kelishim, na ketishim bordir.
Yilim, sen zamonning uzun yo'li
Senga ketish,
Menga Yodlar,
Qolgan Gardlar,
Mangulik Yordir!

2019, 24-dekabr

Bo'sa...
Ruhingga uyg'un hulvo...
Ko'zyosh...
Qimtilgan lablarga singigan oqim.


Yig'lanmagan bir hasrat.
Yig'lanolmas bir hasrat.
Tuman...
Ruhingga singishgan cho'kindi oqim.

Jarang...
Ruhingdan qo'lingga,
Qo'lingdan buyumga ko'chgan.
Isyoniy ritm.

Bo'sa...
Qon sizar undan
Yuraklarda qonli qovishuv.
Ruhingga uyg'un hulvo...

Havodagi mezonlarni o'pamiz asta,
Quchoqlaymiz ko'nglimizga uyg'un kunlarni.
Bugun qonli qovushuv iztiroblarda.

Yaxshi she'r qanday she'r?
Meningcha, yaxshi she'r Koinotdagi qora tuynuklar kabidir.
Nega qora tuynuk?
Qora tuynuklar diametr kichik, zichligi katta bolgan yulduzlar. Uning asosiy mohiyati ham shu yerda: zichlik katta, massa katta, diametr, hajm esa zichlik va massaga nisbatan kichik bolgani sabab: koinot «mato» sini oziga yigib oladi. Koinot «mato»siga ogirlik qiladi bu yulduzlar. Va osha matoni oziga yigib oladi. Natijada ular «qorayadi».
Yaxshi she'r ham qisman shunday. Ruhiy holat, dard qancha zich bolsa, she'rning yuki shuncha ortadi. Bu zichlik qanday qilib ruhdan she'rga kochadi, uni olib otadigan faqat sozlarmi she'rga? Buni aytish qiyin.
Nazarimda, faqat Soz emasdek tuyiladi. Lekin nima uchun?
Yoki yaxshi shoirlarning qandaydir afsuni bor. She'rdagi Soz boshqayu, Sozning orqasidan taralayotgan ruhiyat boshqa. Goyo sozlar afsunlab qoyilgandek. Balki chindan ham afsunlab qoyilgandir. Afsun quroli faqatgina soz. Afsun qilish, magiya vositalari juda kop. Masalan, nina. Aytaylik kimnidir nina vositasida afsunlashdi. Lekin afsunlangan odamning ninaga qay darajada aloqasi bor yoki ninaning unga? Hech qanday. Shunchaki afsun vositasi nina.
She'rda ham shunday. Sozning Ruhga (she'rga) hech qanday aloqasi yoq. (Bu faqat meningcha. ) Xuddi qora tuynuk materiyasi oz atrofidagi zamon-makon matosini oziga orab olganidek, she'rdagi sozning orqasida ham ulkan Vaqt (zamon), Holat (makon) qamalgan zichligi nihoyatda ogir ruh turadi. Faqat u qanday qilib sozning orqasiga kochib otdi, sozga afsunlandi? Buni shoirning o`zi ham tushintirib berolmaydi.

Ron Padjet, amerikalik shoir, imajinist.

Boshqa she'r

Bolaligingda dunyoning
3 o'lchamini bilasan -
Balandlikni
Kenglikni
Va chuqurlikni.
Oyoq kiyimning
Bo'yli
Enli
Chuqur qutisini ko'rsatishadi.
Va keyin to'rtinchisini aytishadi:
Vaqt!
Hmmm...
5-,
6-,
Yettinchilari bordir, ehtimol.

Kun adog'ida barga kiraman.
Pivo sipqoraman.
Stakan tubiga termilib
Daf'atan
Ilg'ab qolaman -
Baxtni!

(Tillaniso tarjimasi)

Tun quyuq.
Men senga maktub yozgim keldi.
Lekin qayerga jo'nataman
Undan oldin...
Nima deb yozaman asli
Yozsam ham
Siyoh qurigan.
So'zlar anglanmaydi.
Bir-biriga ulanmaydi harf.

Vujuding tutunga to'lgan bir tunda
Xayoling g'imirlardi vujudimda.
O'yim ichida g'ashli bir g'imir.
Qolgani karaxtlik. Bir qora ro'yo.
Ko'zimdagi nurni cho'qirdi qushlar.
Yotardim oydinda kulola bo'lib
xonam ichida
va balki dunyoning eng tubida.

Na taqdirga tanim bor edi
Na isyonim bor edi unga
Kuz ma'yusiyati junjikardi kuz shamolida
Xotiralar o'latday xavfli edi
Vujudimga taralardi rizolik
taralardi rizolik ma'yusligi
taralardi rizolik ma'yusligin oydinligi
Yotardim shu oydinlikda kulola bo'lib
Va balki dunyoning eng tubida
kulola bo'lib
kulola bo'lib
kulola bo'lib
O'yimda g'imirlardi nedir
ilonday
ilonday
ilonday.

Nima deb yozaman senga
RIZOLIK.MA'YUSLIK.OYDINLIK

ФАСЛ НИЛУФАРИ
Совуқ шамолларни кийди бу фасл,
Оғир нафас ичра тўлғонди шаҳар.
Бир аччиқ изтироб руҳимдан ўпди.
Совуқ шамолларнинг ичида нолон
Қўпди, менинг юрагим қўпди.

Кўздан шамнинг қуйқасидек қуйилди кўз ёш,
Шаҳарнинг овлоқ бир бурчида бўлди бу содир.
Ичимда мадор йўқ, чўккалади жон,
Ичга ютилган дардлар ерга бердилар бағир.

Овлоқ бир бурчакда бўлди бу содир... Ҳаммаси оддий...
Ахир мен бу фаслнинг нилуфариман.
Ботқоқда очилган нилуфар каби
Жим очилдим фасл ичра қайғу тубида.

Jontemirning she'riy kitobini o'qidim. Adashmasam uning birinchi kitobi bu. Ko'pchilik yosh shoirlarining qo'liga yetganiga ishonaman. Kamiga Samarqandda hammamizga sovg'a qilingan Nasrullo akaning kitobi bilan birga. Hali "Ikkimizdan qolsin alanga" ga o'tmadim. Ammo bir varaqlab olgan taassurotim shuki, Nasrullo aka go'zal lirik shoir. Oxirgi paytda bizda lirik shoirlar kamayib ketayotgandek. Yo men kam kuzatib, kam o'qiyapman ularni. "Darvesh qo'shig'i" haqida maktub ko'rinishida qaydlar qilib qo'ydim. E'lon qilaman uniyam yaqinda. Yaxshimi-yomonmi, to'g'rimi-xatomi o'z nuqtayi nazarimni bildirishga harakat qildim. Har holda bir fikr buyam. Jontemirning o'zi aytganidek, biz hammamiz yozganimizga jimitdek bo'lsayam, biror fikr kutamiz. Ammo bu kitoblar haqida biror fikr o'qimadim hali. Shunaqa. Negadir bizda kitoblar chiqadiyu, fikrlar berilmaydi, tahlil, tanqidlar qilinmaydi. Shundan adabiy hayotimiz ham jo'shqin emas, qandaydir so'nik. Aslida munosabat bildirish ham iqtidorning bir belgisi. Chunki munosabat har qanday jarayonga katta ta'sir qiladi. Yoshlar kitobiga hech bo'lmasa yosh (ijodkor)larning o'zi qizg'in fikrlar bildirib tursa yaxshi bo'lardi. Ayniqsa, kitob bo'lib chiqqanida. Chunki kitob muallif ijodi haqida yaxlit tasavvur beradi.

Sog'inch

1

Sendan begonalash-moqdaman
Kunma kun, lahzama-lahza,
So'zma-so'z.
Fasllar meni haydab ketmoqdalar
Bu ketishda fasllar qahqahasi bor
Yuzimda bahor kulgisi,
xazon kulgisi,
kulgining harir qori.
Bu begonalik - loqayd bir iljayish

2


"Qo'llarida qo'lim shakli bor"
(Pol Elyuar)

Og'riqni chekdim badaningdagi.
Boryapman.
Ko'chalar xazon.
Qadam tovushi...
nigoh shivriga qovushar -
Yerga jim to'kilgan.

Xazonlar olov...
Turli shaklli.
Qirrali.
Yerda jim yongan!
Og'riqni chekdim badaningdagi.

3


Sevgim, ko'ksimga olovday quyil,
Qat-qat bo'lib ko'ksimda yotsin olov
O'ynoqlasin qip-qizil shul'a.

Biroz titrasin va biroz sovqotsin
Zamharir ayozda mag'rur qolgan daraxt shoxidek
O'ynoqlasin qip-qizil shul'a
Biroz tirnasin dilni og'ochlarning shoxi yalang'och.
So'ng oyning nurini bosay ko'ksimga
Malhamday qo'yay ko'ksimga oyni
So'ng oy yotsin ko'ksimda yoyilib, yayrab

©Tillaniso

Oktavio Pas

Sher va shoirlik haqida


Oktavio Pas—Meksika yozuvchisi va shoiri. 1990-yilda adabiyot boyicha Nobel mukofoti bilan taqdirlangan. Meksika tarixi va xarakteriga bagishlangan “Yolgizlik labirinti” asari mashhur.

Ko'cha

Adoqsiz jim-jit kochaning
Qoqilib ketaman zulmatiga.
Oyogim ostida xazonning tovushsiz olovi.
Va yana kimdir
Ortimdan kelmoqda
Bosib xazonni.
Men toxtayman, toxtar u.
Yana odimlayman va u ham…
Alanglayman—atrof kimsasiz,
Atrof zulmat, korinmas borliq,
kimsasiz atrof…
va soqmoq meni yana
boshlab chiqar kochaga
ohista boraman
allakimning izidan.
Qoqilib ketar u qorongulikda
Va shivirlar menga tikilib:
“Kimsasiz…”


Sherni tushuntirish mumkin emas, u tushiniladi.

Pinhon va jim sevgan shoirning yagona najoti—soz!

Sher sozlar ojizligi oldidagi tushkunlikdan tugiladi. Bu bilan u sukunatning buyuk qudrati oldida bosh eggan boladi.
Har biro dam hayotining qaysidir daqiqasida ozini yolgiz his etadi. Mohiyat olganda inson hamisha yolgiz. Otmishda birga bolganlarimiz bugun bizdan yiroqda, bugun biz bilan bolganlar esa kelajagimizga begona. Mana, hayot nimadan iborat?!

Yolgizlik—insoniyat hayotining teran ma’nosi. Faqat insongina yolgiz boladi va faqat ugina boshqalarsiz yasholmaydi.

Sher faryod va sukunat ortasidagi tirqishni yorib chiqadi.

Oquvchi tinglayotgan, oqiyotgan she’r, albatta, uni nimagadir undashi lozim.

Har bir oquvchi oz navbatida shoir hamdir. Har qanday istalgan nimadir bolishi mumkin. Daqiqalar hech qachon kutmaydi, poeziya esa hech qayerga shoshmaydi. Sozlashayotganda bir gap ikkinchisini yetaklab keladi: suhbatning boshlanish va tugash nuqtasi bor. She’rda esa birinchi misra mazmunan songgisi, songisi esa dastlabkisi bolishi mumkin. Poeziya—jarayon deb ataladigan togri chiziqli vaqtga qarshi tura oladigan yagona vosita.

Sherni tushunish hammasidan avval uni tushunish bilan bogliq. Soz eshitish orqali qabul qilinadi, kozlar qarshisida gavdalanib, idrok davomida ongga singadi. Sher mutolaasi sukunat bilan yakunlanadi. Sher oqish kozlar bilan eshitish, ovozni tinglash demakdir.

Zamonaviylik nima degani ozi? Eng avvalo, bu terminning kopma’noligini aytish kerak—har bir jamiyat ozicha, alohida zamonaviydir. Zamonaviylik korinishi dunyodagi jamiyatlar miqdoriga teng.
Zamonaviylik—shartli termin. Orta asrlar davri ozidan oldingi davrga nisbatan zamonaviyligi shartli bolgani singari. Agar biz orta asrlarga nisbatan zamonaviy bolsak, kelajakdagi zamonaviylikka nisbatan bizning davrimiz orta asr sanalmaydimi? Agar atama nomi vaqtga bogliq bolsa, u “nom” sifatida ozini oqlaydimi? Zamonaviylik—goyadir balki, ehtimol sarob yo vaqt tarixi? Xullas, hamma uning ma’nosini izlayapti. Biz zamonaviylik bolalarimizmi yoki uni biz yaratamiz? Hech kim buning aniq javobini bilmaydi.

Lotin Amerikasi va anglo-amerikanlarning kelib chiqishi bir bolmaganidek, ularning adabiyoti yaralishida ham turli farqlar bor. Biz hammasini Yevropadagi tasvir uslubidan boshladik. Lekin ular orolda yashashadi, biz esa yarim oroldanmiz. Bu jugrofiy, tarixiy, madaniy ma’nodagi ikki noodatiy hudud degani. Ular Angliya va Reformatsiya bilan bog`langan, biz esa Ispaniya, Portugaliya va Kontreformatsiya bilan.


Rus tilidan Tillaniso Eshboyeva tarjimasi.

QAYG'ULI QO'SHIQ
Ahmad Shamlu
Qora osmon ostida
Turar beso'z chavandoz
To'ngib dala yo'lida.
O'ynaydi telba shamol
Tulporining uzun yolini.

Yo rab, yo rab,
Mumkin emas
Chavandozlar qotsa tek-
Ostonada tursa baxtsizlik,
Karnaylari chalsa g'amning kuyini.

Yonadi panjaralar. Yong'in qoshida
Tek turar bir qiz
O'ynaydi telba shamol
Yubkasining harir barini.

Yo rab, yo rab
Mumkin emas
Ayollari qolsa sukutda
Erkaklari horg'in,
Umidlari qarigan yurtda.

Tillaniso tarjimasi

UL KUN
Ahmad Shamlu
Ul kun
Moviy kaptarlarni toparmiz yana
.......'.........................
Va yangraydi barcha dudoqda
Lahzalik qo'shig'i bo'saning.

Ul kun
Og'a-ini bo'lar bor odam,
Tamom bitar eshiklar qulfi
Afsonaga do'nar yopiq qo'rg'onlar.
Va ko'ngil yashashni qiladi udda.

Ul kun
Har bir so'zda ma'no-"sevaman"
Toki sen , azizam, intizor kutmagin shu yakkash so'zni.
Ul kun
Yangraydi har harf-"hayot"day
Toki men g'am chekmay
Izlab-izlab nafis qofiya.

Ul kun
Lablar evriladi
Bo'saning eng qisqa taronasiga.
Va sen kelasan,
Manguga kelasan sen.
Chiroyingga jo bo'ladi shafqating.
Ul kun
Yana don sochamiz bizning moviy kabutarlarga.
Bilgum, men bo'lmasman u kunda,
Men kutib o'laman ul kunni.

Tillaniso tarjimasi