Antimo'rtlikHozirda Nyu-York universitetida professor bo'lib ishlayotgan mashhur matematik va sobiq birja treyderi
Nassim Taleb 2012-yilda chop etilgan kitobida shu atamani qo'llagan. Kitobning to'liq nomi esa mana bunday:
"Antimo'rt: Tartibsizlikdan qo'lga kiritish mumkin bo'lgan narsalar" (Antifragile: Things That Gain from Disorder).Muallif kitobda tizimlar yoki odamlarni uch toifaga bo'lgan:
mustahkam, mo'rt va antimo'rt. Mustahkam tizimlar tashqi ta'sirlar natijasida o'zgarmasdan avvalgi holatidek qolsa, aksincha, mo'rt tizimlar tashqi ta'sirlar natijasida sinadi. Yana shunday tizimlar yoki odamlar bo'ladiki, ular tashqi ta'sir yoki stress natijasida rivojlanib avvalgidan ham kuchliroq bo'lib boradi.
Ushbu tushunchani sodda misollar orqali ko'rish ham mumkin. Mo'rt narsaga misol qilib chinni idishni, mustahkamkam narsaga esa toshni olsak bo'ladi. Biri katta bo'lmagan kuch ta'sirida ham sinib ketsa, aksincha, ikkinchisi esa ma'lum darajadagi tashqi kuch ta'sirigacha o'zini avvalgi holatini saqlab turadi.
Antimo'rt narsalarga inson muskullari, tanasi, miyasini misol qilib keltirish mumkin. Kishi zalga chiqib muskullariga qanchalik kuch berar ekan, ular kattalashib, kuchli bo'lib boradi. Inson tanasi har xil kasalliklarga chalinib, vuruslarni yuqtirib, avvalgidan ham kuchliroq bo'lib boradi. Miya esa hazm qilish qiyin, tushunish murakkab bo'lgan fikrlar, g'oyalar, umuman kitoblarni o'qigani sari o'tkirlashib boradi.
Endi tangani ikkinchi tomoniga qaraymiz. Antimo'rt narsalar tashqi ta'sirlar natijasida kuchayib borar ekan, unga qarama-qarshi ravishda bosim kamaygani sayin kuchsizlashib boradi. Bir do'stim yaxshi misolni aytgandi. Olimlar suyak yeyishga o'rgangan itni tajriba qilib ko'rishibdi. Unga bir oy davomida suyak o'rniga faqatgina sho'rva berishibdi. Taxminan bir oy o'tgandan keyin itni tishlari to'kila boshlabdi.
Endi xulosa qismiga o'tamiz. Odamlar hayotda ruhiy, aqliy ham jismoniy kamolotga erishishga harakat qiladilar. Albatta bu ish osonlikcha amalga oshmaydi. Bunga erishish uchun inson o'zini chiniqtirib borishi kerak. Hozirgi "arzon dopamin"ga to'lgan kontentlar davrida yuqoridagi maqsadlarga erishish uchun ancha mashaqqat chekish kerak bo'ladi. Qiziq paradoks shuki, hayot farovonligi oshgani sayin insoniyat ojizlashib boraveradi.
Tavsiyam har kuni oz bo'lsada kitob o'qing, oz bo'lsada, jismoniy ishlar bilan shug'ullaning, oz bo'lsada, o'zingizni holatingiz, atrof-olam haqida tafakkur qilib, ishlamay chang bosib yotgan miyani ishlating. Umuman o'zingizni boshlanishiga oz-ozdan murakkab sharoitlarga solib ko'ring. Bu sizga albatta yordam beradi.
So'nggi so'z o'rnida o'sha mashhur va chuqur ma'noli gapni keltirib o'taman:
"Bizni o'ldirmagan narsa, bizni kuchli qiladi".
@nekbinkundaligi