سه حوزه سکوت در شعر پروین اعتصامی


هفت سال پیش بود؛ یعنی هزار و سیصد و نود. روز دوشنبه بود و اسفندی بارانی بر سر تهران لانه کرده بود و یک‌ریز و یک‌نواخت می‌بارید. کتابخانه ملی با آن فضای دل‌انگیزش جان می‌داد برای شنیدن حرف‌هایی از جنس دیگر؛ حرف‌هایی غیرتکراری که جان و تن برایش پرواز می‌کرد. در چنین روزی، نخستین همایش بزرگ‌داشت یک‌‌صد و پنجمین سال‌روز تولد پروین اعتصامی با حضوری اساتید فرهیخته‌ای چون استاد دکتر سیروس شمیسا و استاد دکتر دادبه در سالن همایش‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد و اینک گوشه‌هایی از سخنان گهربار این دو فرهیخته ارجمند در مورد پروین و شعر پروین؛ سخنانی که یک‌سره نو، بدیع و دل‌انگیز است.

سه حوزه سکوت در شعر پروین از نگاه سیروس شمیسا
سیروس شمیسا استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی در سخنرانی‌اش با عنوان «حوزه‌های سکوت در شعر پروین» ضمن بیان اینکه نکته که «یکی از وظایف منتقد ادبی به حرف واداشتن حوزه‌های سکوت است» گفت: در هرمنوتیک این بحث مطرح است که یک متن پر از شکاف‌ها است و منتقد باید آن خلاءها را نشان دهد.
وی افزود: در ابیات فارسی هم چند منطقه وسیع سکوت هست که لزوماً مهم و معنی‌دار نیستند بجز چند تای آنها از جمله درباره شعر و زندگی پروین اعتصامی. شمیسا از سه حوزه سکوت در شعر پروین اعتصامی سخن گفت و تاکید کرد: نخستین حوزه، در واقع همان زندگی پروین است؛ ما درباره زندگی خصوصی پروین اعتصامی و تاثیری که قطعاً نحوه این زندگی بر اشعارش می‌گذاشته، عملاً چیزی نمی‌دانیم و پروین هم از زندگی خودش به عنوان یک زن چندان چیزی نمی‌گوید.
این منتقد ادبی افزود: دومین حوزه سکوت درباره پروین، مسائل سیاسی دوره اوست؛ سخن رسمی آن مقطع، حرکت به سمت ایران نوین و سیاست‌های تجددخواهانه و البته همراه با اِعمال زور رضاشاهی است. ما در این مورد مهم نیز عملاً شاهد واکنش‌های خاصی از جانب پروین نیستیم و کمتر درباره موضعگیریهای سیاسی او می‌دانیم.
وی ادامه داد: سومین حوزه سکوت در شعر پروین اعتصامی به زمینه‌های تجددخواهی در جامعه برمی‌گردد؛ پروین با اینکه از دبیرستان آمریکایی‌ها فارغ‌التحصیل شد، چندان توجه و اهمیتی به این موفقیت خود نمی‌دهد. به عنوان مثال او اصلاً سراغ ترجمه آثار شاعران بزرگ آن مقطع از تاریخ جهان نمی‌رود.
سیروس شمیسا گفت: آزادی زن از نظر پروین، آزادی برای ادامه تحصیل است و نه چیزی بیشتر از آن. البته در شعرهای او نمایان است که گویا پروین همواره به این مسئله می‌اندیشیده که تجدد چگونه می‌تواند بدون آزاد گذاشتن افراد، محقق شود؟
این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی همچنین یادآور شد: پروین شاعر مکتب کلاسیسیم است و مثل همه کلاسیک‌ها روی به گذشته دارد نه آینده. بارزترین نشانه این مسئله گرایش شدید او به پند و ارز در شعرهایش است.


پیام پروین اعتصامی، دوری از مردم‌آزاری و در عوض تن‌آزاری است
دکتر اصغر دادبه

دکتر اصغر دادبه در یک سخنرانی با عنوان «نگاهی به جهان‌بینی پروین» به تقسیم‌بندی رایج متفکران دوران پیشامدرن از جهان‌بینی که آن را به عملی و نظری بخش‌بندی می‌کنند، گفت: نه فقط در دیوان پروین اعتصامی که در اشعار بسیاری از بزرگان آن دوره و قبل از آن، این پرسش‌های نخستین که «از کجا آمده‌ایم و هدف از آفرینش چیست؟» مطرح است.
اما همین شاعران بزرگ که فرزند زمانه خویش بوده‌اند، در عین حال تلاش می‌کردند که فلسفه را از آسمان به زمین بیاورند و آن را در خانه‌ها جای دهند.
این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه‌های کشور درخشش و درخشندگی شعر پروین اعتصامی را در حوزه‌های عملی یعنی انسان‌گرایی و انسان‌شناسی او دانست. دادبه در ادامه تاکید کرد: من مثل برخی فکر نمی‌کنم که ما حکمت عملی‌مان را از یونان گرفته‌ایم و بلکه به باور من ما حکمت عملی خودمان را داریم و حرف برای گفتن هم، زیاد داریم. وی گفت: اگر بخواهیم کل پیام پروین اعتصامی را فرموله و آن را در یک جمله خلاصه کنیم، دوری از مردم‌آزاری و در عوض تن‌آزاری است.
این منتقد ادبی با رد برخی اظهارات که قائل به جبری مذهب بودن پروین اعتصامی است، یادآور شد: این سخن را درباره حافظ هم مطرح می‌کنند، ولی مطلقا اینگونه نیست. نه او، نه پروین و نه بسیاری از بزرگان ما - که این اتهام به آنها وارد شده - جبری مذهب نیستند، بلکه تنها شاعر هستند و به تبع از امکانات شاعری خود برای بیان ایده‌شان استفاده می‌کنند.

#پروین_اعتصامی
#سیروس_شمیسا_بخوانیم
#اصغر_دادبه
@Siroosshamisa