انجامه

آنچه از ایشان آموختم
یادداشتی به بهانه پخش فیلم «خون است دلم برای ایران»
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

گمان مکن که جهان، ناروا ستوده تو را
تو اهل فضل و کمالی به جا ستوده تو را
خدا ستوده به «قرآن» مقام دانش را
تو اهل دانش و فضلی، خدا ستوده تو را
کریم اصفهانیان (طراز)

«منوچهر ستوده» کیست؟ پاسخ را باید از همسفر دیرینه‌اش، ایرج افشار شنید «ستوده با روحیۀ مردانه توانست پژوهندۀ کامل العیاری بشود و در جغرافیای تاریخی به مرشدی برسد و تازگی‌های بسیار بر اوراق تاریخ ایرانشهر بیفزاید و خود را با انتشارات متعددش به مرزهای علمی جهان برساند.»
ستوده در عصر خویش خداوندگار ایران‌شناسان بود. پرسش این است «آیا منوچهر ستوده فرزند خلیل متولد 28 تیر 1292 عودلاجان تهران و درگذشت 20 فروردین 1395 چالوس مازندران، مُرده است؟»
نوشتم قلم و قدم، باید مرد ستوده‌ای در میان باشد که قلم را با قدم پیوند زند تا «از آستارا تا استارباد» و «آثار تاریخی ورارود و خوارزم» خلق شود. براستی که مینوچهر است و اهل بهشت. او که پایان‌نامه‌اش به نام «قلاع اسماعیلیه» تحت نظر بدیع‌الزمان فروزانفر به انجام رسید؛ و به توصیه استادش پاسبانی و نگهبانی ادب و زبان‌فارسی را بر عهده گرفت.
فرزانه فروتن ایران‌مدار ما «ایرج افشار»، در مراسم نکوداشت دکتر ستوده در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت:
«کاش میسر ‌شده بود که چنین مجلسی برای ستوده بر قلۀ دماوند گرفته می‌شد که او سعادت داشته است دوبار آن ستیغ آسمانی را زیرپا بگذارد و از فراز آن به گذشتۀ ایران بنگرد.
استاد ایرج افشار که از حضور در فیلم دوری می‌جست به اصرارم چند سطری تحریر نمود و براستی خلاصه فیلم «خون است دلم برای ایران» همان گفتار پیر دانا ایرج افشار است:
«ستوده مرد سفرست، سفر بی‌ارائه و بی‌پیرایه. جای خواب برای او مهم نیست. بیشتر به دلش می‌چسبد که خانه روستایی باشد از «زلم و زیمبو» بیزار است. ساده زندگی می‌کند. تا روزی که پاها سستی نگرفته بود بیشتر بر زمین می‌نشست. هر کجا که باشد باشد.»
نام این فیلم مستند «زندگی منوچهر ستوده» وامدار شعری است از خودشان. تا پیش از ساخت فیلم کمتر فردی اطلاع داشت آن ایران‌شناس نامی، دست و قلمی نیز بر شعر دارد و حال که در میان ما نیست به اشتباه او را شاعر خطاب می‌کنند.
شهریور 1320 ایران به اشغال متفقین در می‌آید. ایران و ویرانی، ستودۀ جوان را متأثر می‌کند و در روز 6 اسفند 1321 در بندر پهلوی (انزلی) می‌سراید:
خون است دلم برای ایران
جان و تن من فدای ایران
در این فیلم فقط بخشی کوچکی از خدمات علمی و فرهنگی دکتر منوچهر ستوده (۲۸ تیر ۱۲۹۲ تهران – ۲۰ فروردین ۱۳۹۵ چالوس) را به تصویر در آمده است. در این فیلم از فراز البرز با ستوده همراه می‌شویم تا ایران را بیشتر دوست داشته باشیم.
در این ده سالی که با دوربین نزد فرزانگان ایران زمین شاگردی کردم از ایشان آموختم که پرسشگر باشم و به فلک بی‌اعتنا. دانستم هیچ صاحب کبکبه و دبدبه‌ای ارزشی ندارد. باید گماشته نبود و خویش‌کار بود.
بنای زندگی‌اش بر این شعر گذشت و مهربانانه می‌گفت: «اگر زیر و رو شدی باز هم امید داشته باش...» و البته تابلوی خوشنویسی شده «معلومم شد که هیچ معلومم نشد» را بر دیوار باغ سی‌سرا که آن مرد ستودنی با هشت دهه خدمات علمی و فرهنگی پیش چشم داشت.
دکتر منوچهر ستوده در مقدمه جلد سوم کتاب «از آستارا تا استارباد» به سال 1355 خورشیدی و 1396 هجری قمری می‌نویسد: «امید است دعای خیر من بدرقه راه کسانی باشد که در راه گسترش دانش سعی و کوشش دارند. خداوند چنین کسان را تنها نخواهد گذاشت و نظر لطف خود را از ایشان دریغ نخواهد کرد.»
در زمانه‌ای که فست فود و اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای و تلفن همراه مجال تفکر را از جوانان گرفته است؛ سهم «بنیانگذار دانش جغرافیای تاریخی ایران؛ منوچهر ستوده» در کتب درسی چه میزان است.
الگوپذیری و نیز معرفی سرمشق مناسب، یکی از اساسی‌ترین راهکارهای موجود در زمینه تربیت و پرورش نوجوانان و جوانان است. سرگذشت افرادی مانند منوچهر ستوده و معرفی‌اش در کتب درسی می‌تواند سرمشق وطندوستی به آیندگان ایران باشد و وقت آن است تا شعر «خون است دلم برای ایران» به کتاب‌های درسی راه یابد تا دانش‌آموزان مفهوم ایران‌شناسی و تاریخ و جغرافیا را بهتر از پیش بازشناسند.
خون است دلم برای ایران / جان و تن من فدای ایران
بهتر ز هزار گونه آوای / در گوش دلم نوای ایران
__________________
سید جواد میرهاشمی
کارگردان مستند
«خون است دلم برای ایران»

در میان عکس‌های به یادگار مانده از پدربزرگم عکسی را یافتم که پس پشت آن خاطرات و آرزوهای زیاد دارد.
عکس دکتر محمد مصدق که بر پیشانی آن عکس نوشته شده است:

محبوب ما که در غل و زنجير دشمن است
انصاف ده چه موقع تبريک گفتن است ؟!

این عکس اطلاعيه نھضت مقاومت ملی ايران درباره برگزاری مراسم عيد نوروز سال ۱۳۳۳ است.
پس از کودتای ننگین «نھضت مقاومت ملی» برگزاری مراسم عيد نوروز را تحريم و ديد و بازديد را منحصر به خویشاوندان نزدیک می‌نماید.
مردم را تشویق می‌کند تبريک نگوئيد و نفرستيد. تظاھر و تزيين ننماييد و يکديگر را به مقاومت و مجاھدت تشويق کنيد.

انجامه:
بر پشت عکس پدربزرگ می‌نویسد: «یگانه آزادی‌خواه و سالم‌ترین شخصیت سیاسی عالم دکتر محمد مصدق قائد اعظم ملی کردن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹»
روح و روان دکتر مصدق و پدربزرگ‌مان و خواستاران آزادی ایران شاد.