اندیشکده مرصاد

🖋 تعلیقات یکی از اساتید سرشناس کویتی در مورد مقاله «دول بی‌ملت»:

📣 نکاتی حول تعلیقات این شخصیت که ترجیح دادند نامشان محفوظ باشد در روزهای آتی بیان خواهد شد

🔻🔻🔻
تتعامل المقالة مع موضوع مهم وهو العلاقات بين دول مجلس التعاون لدول الخليج العربية وخصوصا بين ثلاث دول هي: السعودية والإمارات وقطر. وأعتقد أن من المهم للقارئ في إيران أن يقف على طبيعة هذه العلاقات خصوصا في ظل الأزمة الأخيرة التي يشهدها المجلس.

وبإمكان تأكيد جملة من الأمور الإيجابية في المقالة:

١. المقالة جميلة من حيث ربط الأحداث والأسماء والمؤسسات.
٢. لديكم اطلاع واسع على الأحداث في دول مجلس التعاون كما أن تتبعكم لها مُلفت للنظر. وأعتقد أن القليلين في إيران على دراية واسعة بما يجري في هذه الدول.
٣. وأعتقد أن الاقتراحات المقدمة في الخاتمة مهمة جدا.

إلا أن هناك جملة من الأمور التي تحتاج إلى توضيح أو شرح أو حتى تعديل:

اولا: لا يمكن اعتبار المقالة ورقة بحثية لأنها منحازة ضد السعودية... أن النص لابد وأن يكون محايدا قدر المستطاع. كما أتفهم أن اللغة المحايدة تجاه إيران غائبة عن الكتابات الخليجية بشكل عام والسعودية بشكل خاص، إلا أنني أفضل الحياد عند كتابة الأبحاث.

ثانيا: هناك مشكلة متمثلة في البناء على بعض المعلومات غير المؤكدة والتي دفعتكم إلى إصدار أحكام عامة. فعلى سبيل المثال: تعتقدون أن لآل نهيان وآل ثاني خطط للسيطرة على السعودية. قد يكون ذلك صحيحا، ولكن ما الدليل على ذلك؟ تم التوصل إلى هذا الحكم أو الاستنتاج بناء على بعض المعلومات غير المؤكدة كالحديث عن أن حساب مجتهد مدعوم من قطر. قد يكون هذا الادعاء هو ادعاء سعودي ويدخل ضمن الحرب الإعلامية بين الدولتين. كما أن المصادر التي استنتم عليها قليلة وبعضها يرجح النظرة الدعائية للسعودية تجاه قطر كالمقالة حول ناصر العمر، ومقالة العربية حول التيارين السروري والإخواني.

ثالثا: لا أعتقد أن جماعة الإخوان المسلمين في الإمارات أرادت تشكيل قوة شبه نظامية للإطاحة بالنظام الإماراتي. قد يدخل هذا الإدعاء ضمن حملة تشويه تقوم بها حكومة أبوظبي ضد الإخوان.

رابعا: تمت الإشارة إلى الجامية في موقعين دون تعريف القارئ في إيران بهذه المجموعة وطريقة تفكيرها وعلاقتها بالحكومات بصفة عامة.

خامسا: لا أعتقد أن الوهابية التقليدية هي المجموعة الوحيدة الداعمة للنظام في السعودية، وأعتقد أن ما يسمى بالتيار الليبرالي هناك داعم أيضا للنظام.

سادسا: لا أعتقد على المستوى الشخصي أن هناك تيار ليبرالي حقيقي في المجتمعات الخليجية.
هذا التيار الذي يُنتسب لليبرالية لا يهمه إلا التحرر الاجتماعي والاقتصادي ولا يهتم بشكل عام بالحريات السياسية، لذلك فكثير من ”الليبراليين“ في الخليج هم من دعاة قمع الإسلاميين ومن المؤيدين للسلطة. وأتفق مع ما أشرتم له حول موقف ”الليبراليين“ من السلطة. أنا شخصيا أسميهم بالتيار العلماني غير الديمقراطي، وهناك من يسميهم بالتيار ”الليبروجامي“ نظرا لعدم اختلافهم عن التيار الجامي في مسألة طاعة ولي الأمر.

سابعا: لا يمكن الجزم بأن الحكومة الإماراتية هي الحكومة الوحيدة التي تقف وراء النقد الموجه للتيار الديني في الوطن العربي. بل يمكن أن نثير الفرضية التالية: قد تكون الحكومة السعودية هي التي تحرك بعض ”الليبراليين“ بهدف ضرب الإسلاميين، وقد تكون هي التي دفعت بفكرة مسلسل غرابيب سود على سبيل المثال. وكون مؤسسة الإم بي سي - ومن تحتها قناة العربية - هي مؤسسة سعودية يعني ذلك أن ما تعرضه يتوافق مع السياسة العامة المملكة. ولكن كيف نفسر خروج بعض الأصوات الناقمة على السلفية في المؤسسة كمقابلة فؤاد الهاشم؟ قد تحدث أخطاء غير متوقعة في البرامج التلفزيونية وهجوم فؤاد الهاشم يمكن تفسيره من هذه الزاوية، لا من زاوية دفع الإمارات للقناتين للهجوم على الوهابية السعودية. وأعتقد أن هناك توافق سعودي - إماراتي حول الدفع باتجاه سيطرة التيار الجامي على المؤسسات الدينية في دول الخليج العربية.

في الختام، أكرر شكري لكم وأتمنى أن تكون النقاط سابقة الذكر مفيدة. كما أعتذر عن الإطالة، وعن أية أخطاء غير مقصودة هنا.
🔸🔸🔸

خاطرات؛ بخش دوم: «بادمجان دور قاب چین»

👤 محمد نهاوندی فر

قسمت دو از دو | (قسمت اول:https://t.me/mersadcss/36)

... دو سه ماه بعد دیدم نامه‌ای از یک روحانی به نام «...» آمده است، از نیروهای وزارت خارجه بود. آقای «...» معاون فرهنگی وزارت خارجه بود، زیر نامه را امضا کرده بود. یک فحش‌نامه بزرگ علیه من بود که تهمت‌های زیادی هم به من زده بود که چرا در این جلسه شرکت کرده است. برای خودش بافته بود که یکی از منابع من کسروی بوده، یا این که گفته‌ام در دوران استبداد صغیر، شرایط به نحوی بوده که روشن‌فکرها این کار را کرده‌اند، می‌تواند این مسأله را الان هم به ایرانی‌ها القا کند که از کشور فرار کنند.

این نامه از تهران به عنوان اعتراض به کارهای من از طرف سفارت آمد. با چند نفر از دوستانم مشورت کردم. گفتند اصلاً رهایش کن، اگر جواب بدهی، باید برگردی. ولی دیدم نمی‌شود، نشستم فکر کردم، در جواب یک صفحه‌ای که او نوشته بود، سه صفحه جواب علمی و مستدل نوشتم. از آن کارهایی که الان هم که نگاهش می‌کنم، از خودم راضی هستم. پایینش هم به معاون وزارت خارجه نوشتم که زیر این نامه سخیف را شما امضا کردید، پس خواه‌ناخواه پای شما هم نوشته می‌شود. این که می‌گویید اصلاً تاریخ به چه درد می‌خورد، از آقای ولایتی بپرسید که الان بعد از این همه دوره، تازه به تاریخ رو آورده است. اگر این کار بی‌فایده است، ایشان دست از این کار بی‌فایده بکشد.

یک هفته بعد سفیرمان از آنکارا زنگ زد. گفت: من گفتم این نامه را ننویسید. گفتم: پس شما هم در جریان بودید. این چه کاری است؟ مقاله من بعدها در شماره 4 و 5 نشریه‌ای به نام «نامه فرهنگ» که در سازمان منتشر می‌شد، چاپ شد، تحت عنوان «ایرانیان مقیم استانبول در انجمن سعادت ایران»، جاهای دیگر هم چاپ شده است. یک رایزن نمی‌تواند در سفارت بنشیند، باید با دیگران ارتباط بگیرد. من که مرجع نیستم که بنشینم و همه به من رجوع کنند. اگر من نروم، به ضرر من است.»

شبیه به این خاطره را از زبان رایزنان و فعالان فرهنگی مصر ، هند و پاکستان هم شنیده بودم، به فکر فرو رفتم و باخودم گفتم چطور ممکن است سازمانی با ماموریتی جهانی، مهمترین نقطه مزیتش را با کوته نگری، به نقطه ضعف تبدیل کند و بدتر اینکه به آن افتخار کند؟! صحبت از عدم نظارت یا اختیارات تام به رایزنان نیست بلکه صحبت از پایه گذاری سنتی ناپسند و رویه ای غلط، یعنی تهمت زنی و زود قضاوت کردن است که انگیزه و عملکرد مسئولان فرهیخته را به محاق می برد، تا جایی که عطای دلسوزی و وظیفه مداری را به لقایش می بخشند و منفعت گرایی، صحنه را قبضه می کند؛ این وسط هم، سازمان می ماند و انبوه کارهای نکرده اش...

ادامه دارد ...

خاطرات؛ بخش دوم: «بادمجان دور قاب چین»

👤 محمد نهاوندی فر

قسمت یک از دو:

«در خارج از کشور(ترکیه)، هر شب جمعه، بدون استثنا(در سفارت) دعای کمیل برگزار می‌شد. همه هم شرکت می‌کنند. هر کس از بیرون ببیند، فکر می‌کند که این‌ها(اعضای سفارت) خیلی به هم شبیه هستند، در حالی که ممکن است اصلاً همدل نباشند. به همین دلیل راحت علیه هم حرف می‌زنند. این بدبختی وجود دارد که پشت سر هم غیبت می‌کنند».

باعث تاسف بود اما باورش برایم سخت نبود، کم نبودند کارمندان و مسئولینی که از مراودات ناپسند زیرآب زنی، تهمت، گزارش مغرضانه و ... در نهادهای مختلف کشور برایم گفته بودند؛ ولی این بار یک رایزن فرهنگی از چنین آفتی پرده بر می داشت، آنهم در موقعیتی که قرار بود عصاره و هویت یک ملت و انقلاب در آن متبلور شود؛ یعنی سفارت.

چه رایزن ها و سفرای خلاقی که از ترس گزارش های سلیقه ای همکارانشان، محافظه کاری پیشه کرده اند و بجای دفاع هوشمندانه و مدبرانه و از سر خلاقیت، بخشنامه ای عمل کرده اند؛ جالب تر اینکه ساختار سازمان فرهنگ هم، به این رویه دامن می زد و به اصطلاح افراد را کوک می کرد؛ رایزن فرهنگی ما تعریف می کرد:

«زمانی مسئول حراست سازمان صدایم کرد و معلوم شد که هرکسی قربتا إلی الله یک گزارشی علیه من داده است؛ گزارش هایی سطحی و و از سر جهالت. عصبانی شدم و بعد از پاره ای توضیحات به مسئول مربوطه، با حالت تمسخر گفتم، من اصلاً با این حرف‌هایی که این‌ها زدند مشکلی ندارم، با این مشکل دارم که چرا تو گوش دادی؟ «فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْمًا بِجَهالَةٍ». تو باید خودت این کار را بکنی. چرا اجازه می‌دهی افراد بادمجان دور قاب‌چین دور تو جمع شوند؟» در ساختاری که ظاهربینی را بر دقت نظر و همه جانبه نگری ترجیح می دهد، رفته رفته ریسک پذیری و عملکرد انقلابی به حاشیه می رود و همگی فقط بدنبال حفظ موقعیت در چشم فلان مسئول و فلان بخش خواهند بود.

«سال 70 چند ماه ایران بودم؛ زمانی که به استانبول برگشتم، مقدار زیادی نامه در اتاقم بود. در بین آن ها، یک نامه مربوط به رایزنی فرانسه بود. نوشته بود ما می‌خواهیم یک سمپوزیم در مورد «کلونی ایرانی‌های مقیم استانبول در قرون 19 و 20» بگذاریم. با توجه به رشته‌ام و علاقه‌ای که داشتم، دیدم موضوع خوبی است. سریع تماس گرفتم. گفت که وقت گذشته، ولی اگر می‌توانی زود مقاله‌ات را بدهی، قبول می‌کنیم. سریع مقاله را نوشتم و فرستادم. 40 مستشرق ایران‌شناس دعوت کرده بودند، که دو نفرشان ایرانی مقیم فرانسه بودند، یکی خانم «هما ناطق» مورخ، و یکی هم آقای «جمشید بهنام» جامعه‌شناس. از ژاپن و آمریکا و ... هم آمده بودند.

ریاست سمپوزیم با خانم ناطق بود. ایشان را از ایران می‌شناختم، سال 58 استاد ما بود ولی بعد به دلیل گرایش سیاسی‌اش به فرانسه رفت. خودم را معرفی کردم که دانشجوی شما بودم. با آنها دوست شده بودیم. زمانی که می‌خواستم مقاله‌ام را ارائه بدهم، به شوخی گفت: از اینجا که بروی، می‌برندت اوین! من جواب ندادم و با شوخی گذراندم.

20 دقیقه مقاله را ارائه دادم، ولی سؤال و جوابش یک ساعت طول کشید. مقاله را باید یا به انگلیسی می‌نوشتم یا فرانسوی، ولی چون زمانم کم بود و مسلط نبودم، به زبان فارسی نوشتم و آقای «حامد الگار» همین طور که من می‌خواندم، ترجمه می‌کرد. بعدا خانم ناطق گفت: وقتی گفتند رایزن فرهنگی ایران می‌خواهد مقاله بدهد، خیلی خوشحال شدم، گفتم بیاید تا آبرویش را ببریم. گفتم: چرا؟ گفت: آخه این‌ها اصلاً کتاب نمی‌خوانند چه برسد بخواهند مقاله بدهند. ولی وقتی من رفتم، دیدش خیلی عوض شد. ولی خیلی آدم وطن‌پرستی بود، در بعضی بحث‌ها دفاع جانانه‌ای می‌کرد. این پیوندی بود که با ایران‌شناس‌ها یا افراد دیگر برقرار کردم.

از ایران هم دو استاد آمده بودند ولی مقاله ندادند. عنوان مقاله من این بود «انجمن سعادت ایرانیان در استانبول در دوران استبداد صغیر» در دوران استبداد صغیر بعضی ایرانی‌ها به استانبول رفتند و در آنجا انجمن تشکیل دادند که رابط علمای نجف با اروپا و جاهای دیگر بودند. یک مقاله تخصصی تاریخی بود ...

خاطرات؛ بخش اول: «انقلابیگری دانش بنیان»

از صمیمیت و گرمی استقبالش می شود حدس زد که از دیپلمات های سابقه دار فرهنگی است. خیلی زود همدیگر را پیدا کردیم و از هرآنچه باید گفتیم. «اجْتَنِبُوا كَثيرًا مِنَ الظَّنّ‏ إِنَّ بَعْضَ الظَّنّ‏ إِثْمٌ»؛ «إنَّ الظَّنَّ لا يُغْني مِنَ الْحَقّ‏ شَيْئًا»؛ «لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ»؛ «مسلمان واقعا باید به چه افتخار کند، وقتی براساس وهم و گمان عمل می کند؟». باورش این بود که کشورداری ما بیشتر، براساس ظن و گمان پیش می رود تا علم و یقین؛ و این وسط کلاه فرهنگی از همه بیشتر وسط معرکه است.

با پروژه ای تحقیقاتی وارد معاونت بین الملل وزارت ارشاد شده بود؛ قبل از ادغام؛ و پله های ترقی را بتدریج طی کرده بود. دفترش، بیشتر شبیه یک کتابخانه بود؛ با انبوهی از مجلات و اسناد که روی میزش تلنبار شده بود. معلوم بود حرف هایی برای گفتن دارد و بقول خودش «کو گوش شنوا؟!». سوالاتم را که پرسیدم؛ جرقه ای شد بر خرمن دغدغه ها و دلمشغولی هایش؛ عمری دراز در سازمان، در ترکیه و مصر و ... خدمت کرده بود و به اصطلاح فرهنگ چشیده بود و کمی نمانده به بازنشستگی اش، از خلاء «پژوهش های دانش بنیان» در سازمان 186 ملیاردی اش می گفت و مثال های مگو می زد. وزن کشی می کرد و حق را به «بیهوده کاری و اتلاف وقت» می داد.

سلفی های از جنس تکفیر را، 25 سال زودتر، قبل از آنکه منطقه را به تاراج ببرند، در ترکیه دیده بود و این پدیده را چیزی شبیه به «عثمانی گری تندرو» نامیده بود. می گفت آن زمان می شد کسانی را در میانشان پیدا کرد که هم کلام ما شوند؛ و این مطلب جدای از اسلام گرایانی مثل گروه توحید بود که تافته ای جدا بافته برایشان بودیم و البته با یک تفاوت فاحش؛ آنقدر که آن ها دنبال فهم ما بودند ما نبودیم؛ «اسلام گرایان ترکیه پرمطالعه ترین جریان در جهان اسلامند، اگر تیراژ کتاب در تهران آن زمان 3000 عدد بود، ولی در آنجا مثلا 10000 عدد بود. تمامی کتاب های شهید مطهری و دکتر شریعتی را بدون هماهنگی ترجمه کرده بودند؛ تنها بدلیل حس تشنگی که داشتند» و صد البته نیاز به دانش انقلابیگری و از همه مهمتر، برپایی حکومتی به قد و قواره حکومت اسلامی ایران.

گفتم یعنی خیلی زودتر از نقطه تماس در سوریه و عراق می توانستیم بفهمیم نقطه افتراق ما با جهادی ها همان نقطه ی اشتراک ماست؛ یعنی «حکومت اسلامی»؛ با وجود این، مجرایی برای پالایش این دانش و آینده نگری برای بهره گیری از این ظرفیت وجود نداشت و امروز هم وجود ندارد.

ادامه دارد ...

#خاطره
فاضل البلدی روز اول ذیقعده و همزمان با ولادت حضرت معصومه علیها السلام به قم آمده بود و اصرار داشت که عصر، بعد از اتمام جلسات در قم، به حرم برود. ترافیک سنگینی در بلوار زائر (همان رودخانۀ سابق قم!) برپا بود و پارکینگ زائر را هم بسته بودند. راننده پیشنهاد داد که منصرف شوند، ولی پیرمرد با بیش از 65 سال سن، و با وجود خستگی از جلساتی که از صبح در آنها صحبت کرده بود، باز هم اصرار داشت که برای زیارت به حرم برود. در پارکینگ کنار رودخانه که بعد از پارکینگ زائر قرار داشت، پارک کردند و کل این مسیر طولانی را پیاده رفتند و برگشتند.
شب شده بود که به تهران رسیدیم. البلدی که سابقا به منزل امام در جماران رفته بود و بسیار از آن تعریف میکرد، اصرار داشت که به حرم امام هم برود و برای امام فاتحه ای بخواند. راننده که حسابی خسته شده بود، قبول نکرد زیرا فردا صبح هم باز جلسه داشت و باید اول وقت به دنبال او می آمد. پیرمرد اصرار داشت که حتما به زیارت امام برود و از نزدیک برایش فاتحه بخواند ولی راننده قبول نمیکرد! در آخر راضی شد که از دور برای امام فاتحه بخواند و بعداً به زیارت او بیاید.
فاضل البلدی صوفی نبود و یک اخوانی نوسلفی بود، آن هم از نیروهای تاثیرگذار فکری آنها. ولی...