بیتیک ائوی Bitik Evi

گور دخمه‌‌های اورارتویی (فرهاد دامی)

🖊#محمد_رحمانی_فر


معماری اورارتویی هم همچون سایر صنایع و هنرهای این قوم ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. برخلاف آشوریان که بیشتر از خشت و آجر استفاده می‌نموده‌اند، عنصر اصلی به کار رفته در معماری اورارتویی سنگ می‌باشد. حتی برخی از بناهای اورارتویی مستقیماً در دل صخره‌ها ایجاد شده‌اند. این شیوه معماری که به آن معماری صخره‌ای گفته می‌شود، در سرتاسر قلمرو اورارتو رایج بوده است و ما اکنون نمونه‌های آن را در مناطق مختلف سرزمین آنها و به ویژه در آذربایجان مشاهده می‌نماییم. به عنوان مثال، می‌توانیم در این خصوص به قلعه بسطام (= باس‌دام= باش‌دام) اشاره نماییم که در آن صخره‌های دامنه شرقی کوه در وسعتی عظیم تراشیده و تخت شده اند و در نتیجه به صورت پله-پله درآمده‌اند. البته معماری صخره‌ای تنها در بخشی از معماری این قلعه عظیم به چشم می‌خورد وگرنه در بنای این قلعه ترکیبی از معماری صخره‌ای و سنگی به کار گرفته شده است.


باور پژوهشگران به ویژه پروفسور کلایس که در کاوش‌های بسطام و همچنین کاوش‌های مربوط به گور دخمه اورارتویی روستای سنگر ماکو نیز به عنوان سرپرست گروه اکتشافی آلمان حضور داشته، بر این است که دخمه‌های کنده شده در دل صخره‌های آذربایجان که غالباً در افواه عمومی به عنوان "دخمه فرهاد" یا "فرهاد دامی" شناخته می‌شوند، به عنوان آرامگاه برای تدفین بزرگان اورارتویی و یا به عنوان زیرزمین جهت سکونت مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند(کلایس، 1968، ص10) و به همین خاطر در بررسی‌های باستان‌شناسی معمولا این آثار به "گور دخمه" مشهور شده‌اند.


آرامگاه‌های اورارتویی‌ها در آذربایجان غربی که مورد بررسی‌های باستان‌شناختی قرار گرفته، از راستای رودخانۀ ارس تا نواحی شمالی سلدوز (نقده)، در قسمتهای غرب دریاچۀ اورمیه، به چشم می‌خورند. این آرامگاه‌ها، که طی بررسی‌های موضعی سال‌های 1360 - 1363ش مورد شناسایی قرار گرفته‌اند، در کوه‌های آهکی و رسوبی و در مجاورت روستاهای شدی ازتوابع پلدشت، سنگر نزدیک ماکو ، چی یا چره از توابع قره‌ضیاءالدین، ملحم از قرای نزدیک سلماس، اسماعیل آقا در درۀ نازلو، سیدوک یا سیرک در درۀ باراندوز چای، خان دره‌سی در درۀ معروف به شهدا و ناناز از توابع سلدوز واقع شده و در یک تقسیم‌بندی کلی در شمال، مرکز و جنوب غربی اورمیه قرار گرفته‌اند. بر اساس باورهای عامیانه محلی اغلب این اماکن تاریخی را اتاق فرهاد می‌نامند( کارگر، 1368، ص103).

🔖جهت مطالعه بیشتر مراجعه کنید: تاریخ اورارتو (با نگاهی ویژه به کاوش‌های قلعه بسطام)، محمد رحمانی‌فر، نشر اختر


t.me/BitkEvi

‍ معیار دیل

🖊نئجه یازاق؟

🎙دانیشان: #محمد_رحمانی_فر

تیکان‌تپه‌ده بیتیک هفته‌سینه گؤره "آیدین یول افشار آذربایجان" آدلی درنه‌یین چاغیریشی ایله یارانمیش توپلانتیدا معیار دیل حاققیندا دانیشیلمیش اولان سؤزلر...


t.me/BitkEvi

اوستاد شهریار و دده‌قورقود

🖊#محمد_رحمانی_فر


اوستاد شهریارین شعرلرینده چوخلو تاریخی، میفیک حتی افسانه‌وی شخصیت‌لرین آدی گلیب‌دیر. آنجاق، او زامان کی اوستاد شهریار اؤزونه قاییدیر، او زامان کی اوستاد شهریار اؤز اؤزلویونه چاتیر، او زامان کی اوستاد شهریار اؤزگه‌لردن قیریلاراق "اؤز قصه‌سینی" "اؤز دستانینی" دیله گتیرمک ایسته‌ییر، او زامان کی اؤز کیملییینه قاییتماق اوچون اؤزونه گووه‌نجه‌لی بیر دایاق آختاریر، او زامان کی کیملییینی قوروماق اوغروندا باشلادیغی اؤزگورلوک ساواشیندا بیرینه آرخالانماق ایسته‌ییر، آذربایجانین لاپ تمل میفیک شخصیتی ساییلان عین حالدا دونیا تورک‌لرینین کیملیک سیمگه‌سی ساییلان دده‌قورقودا آرخالانیر:



قاناد ایستر بو فضا، قوی قالا ترلانلی سهندیم
ائشیت اؤز قصه‌می، دستانیمی، دستانلی سهندیم
سنی حیدربابا او نعره‌لر ایله چاغیراندا
او سفیل داردا قالان تولکو قووان شئر باغیراندا
شئیطانین شیللاغا قالخان قاتیری نوخدا قیراندا
#دده‌قورقود سسین آلدیم، دئدیم آرخامدی، ایناندیم
آرخا دوردوقدا سهندیم ساوالان تک هاوالاندیم
سئله قارشی قووالاندیم


البته، اونوتمایالیم کی باشقا شعرلرینده اؤزونو #تورک_اوغلو هابئله #آذربالاسی آدلاندیران شهریار، اینانجلی بیر شیعه هابئله سیّد اولدوغونا گؤره، یوخاریدا وورغولادیغیم اؤزگورلوک ساواشیندا اؤزونو علی‌اوغلو آدلاندیریر:


من علی اوغلویام، آزاده‌لرین مردی مرادی...


🔖بو قونودا گئنیش بیلگی الده ائتمک اوچون باخین منیم #شهریارلا_بیرلیکده_اؤزگه‌لشمکدن_اؤزلشمه‌یه_دوغرو آدلی کیتابیما


t.me/BitkEvi

ستیز با فرهنگ آذربایجان در نمایشگاه کتاب تبریز

🖊#محمد_رحمانی_فر

📝چاپ دوم اولین کتاب اینجانب با عنوان #نگاهی_نوین_به_تاریخ_دیرین_ترکهای_ایران درست چند ماه بعد از چاپ اول آن به بازار آمد و طبعاً بنده هیچ فرصتی برای تکمیل و ویرایش مجدد کتاب مزبور نداشتم ولی وقتی قرار شد چاپ سوم کتاب به بازار بیاید، خیلی دوست داشتم نسبت به تکمیل و ویرایش آن اقدام نمایم که البته ناشر محترم با این کار مخالفت کرد و گفت که در صورت اعمال هرگونه تغییری، کتاب باید مجدداً جهت اخذ مجوز چاپ به ارشاد فرستاده شود و با این فضایی که در ارشاد حکمفرماست دیگر اجازه چاپ این کتاب را نخواهند داد. همین امر باعث شد در چاپ‌های بعدی نیز قید تکمیل و ویرایش کتاب را بزنم و کتاب با همان شکل و شمایل قبلی به بازار بیاید.


📝موضوع اشکانیان و زبان و هویت آنها فصل کاملی از کتاب نخست مرا به خود اختصاص داده بود، در حالی که در کتاب اخیرم یعنی #تاریخ_اورارتو حتی اجازه ندادند، نام این سلسله در میان اسامی اقوام پروتوتورک قرار بگیرد و این یعنی جانبداری آشکار اداره ارشاد از تاریخ‌نویسی فارس‌گرایانه حاکم بر کشور و جلوگیری آن اداره از امکان طرح مباحث متفاوت در عرصه تاریخ‌.


📝البته موضوع سانسور کتاب‌های مربوط به تاریخ و فرهنگ مردم آذربایجان، تنها به مرحله اخذ مجوز چاپ منحصر نمی‌شود، بلکه این کتاب‌ها پس از چاپ نیز با بی‌مهری‌های فراوانی مواجه می‌شوند. به عنوان مثال، همانگونه که اینجانب چند سال پیش در نشست مشترک ناشران و کتابفروشان تبریز با دکتر صفی‌پور، مدیرکل سابق فرهنگ و ارشاد استان آذربایجان شرقی مطرح کردم، در اغلب موارد امکان برگزاری مراسمی برای رونمایی و معرفی این آثار نیز فراهم نمی‌شود و در نتیجه کتاب‌های چاپ‌شده هم در بی‌خبری جامعه محدود کتابخوانان، سال‌ها در قفسه‌های کتابفروشان یا انبارهای ناشران تلنبار می‌شوند.

📝در این میان، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی فرصت مغتنمی است تا ناشران چنین آثاری، کتاب‌های خود را مستقیماً به دوستداران اینگونه کتاب‌ها عرضه کنند ولی اخبار نگران‌کننده‌ای که از نمایشگاه اخیر کتاب تبریز واصل شد، حکایت از آن دارد که سانسورچیان به دنبال آن هستند که این امکان حداقلی را نیز از میان بردارند.

📝یکی از کارشناسان موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، در واقع یکی از عواملِ سانسورِ بعد از چاپ، به یکی از ناشرهای مطرح آذربایجانی تشر می‌زند که "این کتاب را از جلوی دید، بردار!" و وقتی ناشر محترم به وی متذکر می‌شود که کتاب مزبور دارای مجوز رسمی از اداره ارشاد است، با همان لحن قبلی داد می‌زند: "مجوز ارشادو داره، مجوز منو که نداره! زود باش جمعش کن!"

📝یکی دیگر از همین عوامل، عرصه را آنچنان بر #کیرپی_سیرا_کتاب_لاری تنگ نمود که مسوول غرفه کیرپی مجبور شد در همان روز اول نمایشگاه، عطای نمایشگاه را به لقای لب‌فروهشته ترشروی سانسورچی ببخشد. شایان ذکر است که کیرپی سیرا کتاب‌لاری با همکاری نشر اختر کتاب‌های بسیار ارزنده‌ای در حوزه ادبیات کودک به زبان ترکی منتشر کرده است.

📝سانسورچیانِ بعد از چاپ، در نمایشگاه کتاب تبریز، مانع عرضه کتاب #جوابیه_آذری_یا_زبان_باستان_آذربایجان کسروی تالیف عدالت طاهرزاده گردیدند. جلوگیری از فروش کتاب مزبور در شرایطی اتفاق می‌افتد که کتاب کسروی بدون هیچگونه مانعی به فروش می‌رسد!

📝عدم رعایت ترتیب حروف الفبا در اختصاص غرفه‌های نمایشگاهی و اختصاص بهترین نقاط نمایشگاه به ناشران تهرانی، اسکان ناشران کتب ترکی در نقاط خلوت و کم رفت و آمد، توقف عوامل سانسور در مقابل غرفه‌های ناشران کتب ترکی و نُت‌برداری در مقابل دیدگان آنها با هدف مرعوب ساختن آنها و تذکرات پی‌در‌پی به ناشران مزبور از جمله موارد دیگری بودند که دوستان در گزارش‌هایشان اشاره کرده‌اند.


t.me/BitkEvi

عزیز دوستوم #رحمانی_فر جنابلاری نین #آذربایجان_شعری حاقدا دانیشیغی 👇 چوخلو رئاللیقلاری چئوره ییر. بعضا یازیلان جیددی تنقیدلریمیزین اوخوجو سایی (اؤزللیکله اؤز کانالیمدا کی لارا اشاره ائدیرم) گوج ایله کانالدا عضو اولانلارین سایی قدر اولور. بونون ندن لری هاردادیر. بونلارین بیر سیرا ندن لری بو دانیشیقدا اورتایا قویولور. لوطفا #تنقید آردی ایله اولان شاعیرلریمیز دیقتله بونو دینله سین لر.


https://telegram.me/dusharge
👇👇👇👇👆

بنای پاسارگاد، اوج تأثیرپذیری هخامنشیان از معماری اورارتویی آذربایجان

📝به باور محققان، معماری اورارتویی، هم از نوع صخره‌ای و هم از نوع سنگی آن، بر معماری سایر اقوام تأثیر داشته است. این تأثیر به ویژه بر معماری یونانی، مادی و هخامنشی مشهود است.

📝 پروفسور ولفرام کلایس با اشاره به اینکه دکتر دیوید استروناخ طرح بازسازی شده معابد اورارتویی توسط وی را با بناهای برج مانند هخامنشی در پاسارگاد و نقش رستم مقایسه نموده، در خصوص این شباهت‌ها می‌نویسد: "من می‌خواهم در اینجا به خصوص به شباهت فوق‌العاده‌ای که مابین نقشه‌های بنا و طرح خیمه‌ای سقف‌ها و همچنین نوع پنجره‌های بسته وجود دارد، اشاره نمایم که خویشاوندی بزرگی را مابین شیوه برتری اورارتویی و بناهای هخامنشی اثبات می‌نماید. از این جهت در اینجا باید استنباط نمود که از دوره اورارتو تا اواخر هخامنشیان یک نوع پیوستگی در معماری وجود دارد"(کلایس، 1968، ص13).


📝 آرتور اپهام پوپ از تأثیر معماری رایج در شمال غرب ایران بر معماری مناطق شرقی و جنوبی این سرزمین به‌ویژه تخت جمشید و شوش اینگونه سخن می‌گوید: "طوایف مهاجر ایرانی که از شمال و خاور می‌آمدند، روزگاری در این ناحیه شمال غربی ایران اقامت جسته، از روی این بناهای سده‌های نهم و هشتم پیش از میلاد، فنون معماری را اقتباس و شیوه‌ای در این فن برای خود اختیار کردند. آنان این دستاورد مهم فرهنگی را با خود به سرزمین نهایی خویش در جنوب ایران بردند که نفوذ آنها نخست در مسجد سلیمان و سپس در تخت جمشید و شوش دیده می‌شود"( پوپ، 1365، ص25).

📝فارغ از اینکه با نظر پوپ در خصوص مسیر حرکت "طوایف مهاجر ایرانی" موافق باشیم یا نه، آنچه اهمیت دارد تأثیر غیر قابل انکار معماری آذربایجان بر معماری ایران می‌باشد. مطلب دیگر اینکه علی‌رغم اینکه در این اظهار نظر صراحتاً از اقوام اورارتو نامی به میان نیامده، با در نظر گرفتن تاریخ ذکر شده، قرون نهم و هشتم ق.م.، و نیز با در نظر گرفتن مؤلفه‌های معماری اورارتویی منعکس شده در معماری ایران بالأخص در تخت جمشید جای هیچ گونه شکی باقی نمی‌ماند که معماری اورارتو شدیداً بر معماری ایران تأثیر نهاده است.

📝 دکتر محمد جواد مشکور نیز در خصوص تأثیر معماری اورارتو بر معماری ایران نیز می‌نویسد: "از مطالعه آثار باستانی ایران در پاسارگاد و تخت جمشید رابطه و شباهت تامی بین آنها و آثار به جا مانده‌ی اورارتو مشاهده می‌شود. سبب آن اقامت طولانی مدت اقوام ماد و پارس چنانکه در پیش شرح آن گذشت در همسایگی و سرحدات اورارتو بوده است. عصری که آشور رو به ضعف نهاد، اورارتوها فرصت یافته مادها و پارس را چون اقوام دیگری که در ایران می‌زیستند زیر تسلط و نفوذ خود درآوردند. قبایل مادی و پارسی سال‌ها به طور چادرنشینی یا سکونت در دیه‌ها و شهرها تحت سلطه قوم اورارتو بودند و در طی این مجاورت و همنشینی ممیزات و اختصاصات تمدنی آنان را فرا گرنته و با خود به ماد و پارس بردند و در آنجاها با اقتباساتی که از آنها کردند تمدن جدیدی را که ذوق و سلیقه و نفوذ تمدن‌های دیگر چون بابل و آشور و مصر در آن دخالت داشت پی افکندند. قوم اورارتو در آموختن رموز تمدن به مادها و پارس‌ها حق تعلیم داشتند. ما از زمانی که ایرانیان در تحت سلطه اورارتو بودند بی خبریم ولی از رابطه مستقیم بین آثار آن دو قوم به این سلطه پی می‌بریم"( همان، ص50). وی در ادامه با اشاره به ظهور مظاهر تمدنی اورارتویی در تمدن پارس‌ها به نقل از ر.گیریشمن در خصوص فن معماری می‌نویسد: "و آن فنی بود که پارسیان در طی زندگانی بدوی و چادرنشینی خود هیچ از آن اطلاع نداشتند، و بعدها این فن را در فارس که سرانجام در آن استقرار یافتند توسعه دادند"( همان، ص52).

📝در واقع آنچه تأثیرپذیری سایر اقوام از معماری اورارتویی را به اثبات می‌رساند، ظهور و نمود مؤلفه‌های معماری اورارتویی در معماری آنهاست به عنوان مثال، کاربرد صفه یا سکوهای پلکان‌مانند نیز از اختصاصات معماری اورارتوهاست که بعدها از سوی یونانیان و پارسیان مورد تقلید قرار گرفته است.

📝 پروفسور ولفرام کلایس در خصوص بناهای اورارتویی می‌نویسد: "مردم اورارتو به منظور مستحکم‌تر شدن دیوارها زمین را که اغلب از صخره تشکیل یافته بود، کنده و بر روی آن سکوهای پلکان‌مانندی ساخته و سپس بر فراز آنها دیوار را بنا می‌کردند. امروزه در بیشتر آثار باقیمانده اورارتویی می‌توان این شیوه را مشاهده نمود"(کلایس، 1968، ص10).
شایان ذکر است که همین سکوهای پلکان مانند و همچنین سقف شیروانی شکل (دارای دو شیب) که قبلاً اشاره نموده بودیم، در بناهای مختلف هخامنشی به ویژه در بنای موسوم به آرامگاه کوروش مشاهده می‌شود.

📜برگرفته از: تاریخ اورارتو (با نگاهی ویژه به کاوش‌های قلعه بسطام)، محمد رحمانی‌فر، نشر اختر، صص33-41

t.me/BitkEvi

محمد رحمانی‌فر-ین اثرلری:

1- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترکهای ایران، نشر اختر، چاپ ششم
2- شهریارلا بیرلیکده اؤزگه‌لشمکدن اؤزلشمه‌یه دوغرو، نشر ملینا، ایکینجی باسقی
3- دامو، یعقوب بازارخاک، فارسجادان تورکجه‌یه چئویرمه، نشر استاد مطهری، بیرینجی باسقی
4- قدرت بیان، برایان تریسی، انگیلیزجه‌دن فارسجایا چئویرمه، چاپ دوم نشر ناس تبریز ، چاپ سوم نشر برات تهران
5- قدرت جذبه، برایان تریسی، انگیلیزجه‌دن فارسجایا چئویرمه، نشر ناس، چاپ اول نشر ناس تبریز ، چاپ سوم نشر برات تهران
6- تاریخ اورارتو، با نگاهی ویژه به کاوش‌های قلعه بسطام، نشر اختر، چاپ اول
7- اؤزگه، آلبر کامو، اینگیلیزجه‌دن تورکجه‌یه چئویرمه، انتشارات آذرتورک، بیرینجی باسقی

تصحیح:
1- مقدمه‌ای بر تاریخ معماری آذربایجان، محمود اوریا (ائدیت، اؤن‌سؤز)
2- بیر نفس ایلدیریم، مسعود اسلامی، (ائدیت)
3- من قوجامان بیر موزیک ایدیم، زهرا ناصران (ائدیت، اؤن‌سؤز)

t.me/BitkEvi