Jaloliddin Manguberdi Fondi

“Мўғуллар томонидан асир қилиб олиб кетилган хоразмликлар тақдири ҳақида” (иккинчи қисм)
Мўғуллар орасидаги қарийб 800 йиллик тарих давомида ўз диний эътиқодларини унутишига қарамасдан, уларнинг урф одатларида ҳам бироз фарқлар сезилиши таъкидланади. Яъни сартуулларда мўғуллар каби қонни қайнатиб истеъмол қилиш одати йўқлиги, келинларнинг қайнотаси ва қайнонасига таъзим қилиши каби ажралиб турувчи жиҳатлари бор экан. Келиннинг қайнотаси ва қайнонасига таъзим қилиши бугун Хоразмда яхши сақланиб қолганлиги бор гап. Сартуулларда ҳам бу одатнинг мавжудлиги сартуууларнинг ҳақиқатдан ҳам Хоразмшоҳлар давлатидан олиб кетилган дейиш йўлида бир қадам бўлади. Сартуул нисбаси (уруғ, фамилияси, лақаби)даги аҳоли вакиллари аждодлари Чингизхоннинг ғарбга юришларида Марказий Осиёдан олиб келинганликларини билишади. Сартууллар тарихи ҳақида ҳам илмий тадқиқотлар қилинган. Лекин уларнинг кўпчилигида Европа ва Россия тадқиқотчилари нуқтаи назаридан фарқли равишда Сартууларнинг мўғулистоннинг қадимий халқларидан эканлигини, ҳеч қаердан кўчириб олиб келинмаганликларини исботлашга ҳаракат қилишади. Жумладан, мўғулларнинг замонимиздаги тарихчиларидан Г.Пүрэвдорж мўғулларнинг миллий нуқтаи назаридан бугунги сартуулларнинг келиб чиқишини Марказий Осиёдан келган сартуулларга алоқасини йўқлигини таъкидлайди. Лекин уларнинг асли Марказий Осиёлик эканликларини кўпчилик олимлар қатори Қозоғистонлик тарихчи, генетик олим Ж.Сабитов ҳам исботлаган.
Мўғулларнинг кўчманчи ҳаёти уруғ ва қабила анъаналарини, уруғлари номларини сақланиб келишига шароит яратган. Лекин Ўрта Осиёдан, жумладан Кўҳна Урганч, Бухоро каби шаҳарлардан олиб кетилган савдогар ва ҳунармандларнинг авлодлари бўлган сартуулларнинг уруғ номи бўлмаганидан кейин шу номни - “Сартуул” номини беришади. Марказий Осиёдан асир сифатида олиб кетилган юқори малакали савдогарлар ва ҳунармандлар ўзларининг хат саводга уқуви, ҳисоб-китоб ишига мойиллиги туфайли тез орада юқори давлат лавозимларига эга бўладилар. Уларнинг кўп миллатли ва турли хил эътиқодли катта империядаги обрўси тез оша боради. Маҳаллий мўғуллардан кейин иккинчи даражага чиқиб оладилар. Олтинчи буюк хон – Ҳубилай хон даврида мусулмонлар тўрт тоифага бўлинган аҳоли орасида мўғуллардан сўнг иккинчи даражага чиқади. Улар хитойликлардан ҳам юқори даражада бўлишган. https://t.me/Jaloliddin_Manguberdi_Fondi

Vikinglar xazinasidan topilgan Xorazmshohlar tangalari e’lon qilindi

💰 Mazkur tangalarning barchasi kumushdan yasalgan bo‘lib milodiy 811-959 yillar orasida Xorazmda zarb qilingan va IX-X asrlardagi Xorazmning shimoliy hududlar bilan savdosi natijasida Shimoliy Yevropa hududlariga borib qolgan.

Batafsil: 👉🏽http://oyina.uz/uz/posts/747. https://t.me/Jaloliddin_Manguberdi_Fondi

Жалолиддин Мангуберди нега Грузияга юриш қилди?
Почему Джалал ад-Дин Мангуберди двинулся на Грузию?
Одатда Жалолиддин Мангубердининг Грузияга юриши тавсилотларини кўпчилик Грузин ва арман адабиётлари орқали оламиз. Сизнинг эътиборингизга Ибн ал-Асирнинг Жалолиддин ва Грузия ҳақидаги маълумотларни ҳавола қиламиз.
Бекзод Абдиримов. "Хоразмийлар изини излаб... "
Гуржиларнинг доимий равишда Жанубий Кавказдаги мусулмон ўлкаларга талончилик юришлари аҳолининг тинкасини қуритган эди. Озарбайжон, Арронга бостириб кириб истаган шаклда аҳолини ўлдирар, асир олар, шаҳарларни ўзларига қаратар, ва шундай шароитда уларга қарши туриб биладиган куч топилмаган эди . Ҳилот, нафақат Озарбайжон, балки Арзирум амири ҳам уларга тобе бўлиб, юборган хилъатларини кияр, ҳатто мусулмон амири бўла туриб, бошидаги тожининг устига хоч ишорасини тақиб қўйишга мажбур эди. Ўғли эса гуржи қироличасига уйланиб, христиан динига ўтишга мажбур қилинган. Дарбанд ва Ширвонда ҳам айни ҳолат эди. Мусулмон мамлакатлар ҳукмдорларининг ҳеч бири гуржиларнинг бу разолатларига жавоб бера олишга қодир эмас эди. Озабайжон отабеги Отабек Паҳлавон қўрқоқ одам эди. Гуржилар бу сафар Озарбайжонга талончилик юришларини қилиш эмас, балки бутунлай ўзларига қаратиб олишни, мусулмонлардан бутунлай тозалашни режалаштирадилар. Шу мақсадда ҳарбий ҳаракат бошлайдилар. Бироқ минтақада Жалолиддин Мангубердининг пайдо бўлиши уларнинг режаларини ўзгартириб юборди. Энди улар (гуржилар) ҳатто ўзлари юриш қилаётган Озарбайжон отабеги Ўзбекка мактуб йўллаб Жалолиддинга қарши биргаликда курашга чақиради. Мактубда: “Сен билан иттифоқ тузиб Жалолиддинга қарши ҳаракат қилмасак, олдин сенинг ўлкангни қўлга олади, сўнгра бизга келади ва иккаламизнинг мамлакатимиз унинг қўлига ўтади”, – деган фикрларни билдиради . Ибн ал-Асир шундай дейди: “Ниҳоят, жаноби Аллоҳ бу ерда яшаган мусулмонлар ва босқин остида бўлганлар ҳолига ачиниб ва уларнинг ҳолига раҳмат назари билан боқиб, Жалолиддин каби саркардани муяссар қилди. Жалолиддин гуржилар устига юриш қилиб бу ерда яшаётган мусулмонлар интиқомини олди” . Жалолиддин пойтахт Тбилисини жанг билан эгаллайди. Жангдан сўнг калимаи шаҳодат келтирганлар қутилиб қолади ва янги мусулмон бўлганлар Жалолиддин буйруғи билан суннат қилинади . Тарихчи Ганжалик Кирагоснинг хабар беришича, улар қиличда суннат қилинади. Айрим маълумотларда бугунги кунда Грузия ва Озарбайжонда “Қилич мусулмони” деб номланган аҳоли тоифаси номи айнан ўша қиличда суннат қилинганлар билан боғлиқлигини, “Қилич мусулмони” номли аҳоли уларнинг авлодлари эканлиги таъкидланмоқда . Лекин бу маълумот қай даражада тўғри, буниси аниқ эмас.
Тбилиси шаҳрининг эгалланишини мусулмон ўлкаларда яшаётган аҳоли катта хурсандчилик билан кутиб олди. Мусулмонлар бу фатҳни ҳар ерда бир-бирини бу хушхабар билан қутлашади . Ибн ал-Асир Жалолиддин Мангубердининг Кавказдаги мусулмонларни қутқаришда катта миссияни бажарганлигини завқу-шавқ билан тасвирлайди. Жумладан, у: “Исломнинг бу ҳудудга тарқалишидан то бугунгача Жалолиддин каби босқинчилар устига бундай юриш қилиш турсин, ҳатто уни орзу ҳам қилиб билмадилар. Салжуқийлар султонларидан қудратли Маликшоҳ ҳам гуржилар устига бу каби юриш қилиб билмади. Ваҳоланки, бу давлат унинг даврида энг юксалган ҳолатда эди. Буюк салжуқийлар султони Султон Санжар ҳам ислом дунёсининг катта қисмини ўз қўлида бирлаштирган пайтда Тбилиси шаҳрига юриш қилиб уни эгаллай олмади. Ниҳоят, гуржиларнинг Озарбайжон ерларига босқинчилик юришларига чек қўйиш ва улардан мусулмонларнинг қасосини олиш давлатининг катта қисми – Аллоҳ балосига йўлиққур – мўғуллар томонидан босиб олиниб вайрон қилингач, Хоразмшоҳ Жалолиддин чиқиб, юқорида қайд қилганимиз каби, бу ҳудудга келиб, уларга нисбатан қилиниши керак бўлган ишни бажарди. Субҳаналлоҳ! Бирон нарсани ирода қилган вақтида Унинг иши фақатгина “Бўл”, демоқлигидур. Бас, у (нарса) бўлур – вужудга келур. (Ёсин сурасидан) .
https://t.me/Jaloliddin_Manguberdi_Fondi

ТЕМУРМАЛИК БАҲОДИР
Темурмалик... Бу кимдир? Билурмисиз?.. Бу бир бекбошидир, бир турк қўмондонидир.
Йил 616 ҳижрия эди. Чингизхон қўшинлари Қорақумдан кечиб, тўфон сели каби Туркистонни босмоқда ва ёқмоқда эди. Буларга кўра жуда оз бўлган турк фирқалари уларга қарши тура олмай, ё баҳодирона талаф бўлмоқда ёки чор-ночор ортга кетмоқда эди. Мўғул қўшинлари икки қўл бўлиб, бири Хоразм, бошқаси Самарқанд устига келмоқда эди. Бу иккинчи қўл қўшиннинг Олоқ Нўён ила Субутўй Буға бошчилигидаги фирқалари Сирдарё наҳри бўйидаги Хўжанд қалъасига келиб, таслим талаб этдилар. Қалъа беги Темурмалик эди. Душманга рад жавоби берди. Олтмиш минг мўғул шаҳарни қамалга олди ва Темурмалик қўлида бўлган беш минг турк аскари билан мудофаага тутинди. Хўжанднинг уч тарафи сув билан ўралган, шу сабабли душманнинг бир қисми шаҳарнинг қалъасига яқин келган ҳолда қалъани қарши тарафида бўлишга мажбур эди. Темурмалик аскарнинг зиёдасини қалъа муҳофазасига таъйин қилиб, жузъий аскар билан сув устидан душманга ҳужум уюштирди... Бу ҳужум билан беш-олти юз баҳодирни қирқ-эллик минглик душман қўшинига қарши қўйди!
Замонлар ўқ ва қилич замони эди. Темурмалик йигирмата катта қайиқ ясатиб, қайиқларнинг четларини балчиққа буланган кигизлардан инсон бўйи қадар тўсиқлар қилдирди. Ушбу кигизларда тухум сиғгудек тешиклар қолдирган эди. Ҳар бир қайиққа йигирма-ўттиз ўқчи миндириб, наҳрнинг душман бўлган қирғоғига яқин келиб, кигиз тешикларидан ўқ ёғдирар ва душманни сув четидан қочирар, сол ё кўприк қурилишига имкон бермас эди. Душман ўкдари кигиздан ўтмас ва ўтган ҳолида ҳам турк баҳодирларига зиён етказмас эди.
Шу тартибда шаҳарнинг уч тарафини оз аскар билан жиддий суратда мудофаа қилиб, қолган қисми билан шаҳарнинг тупроқ ва қалъа жиҳатини муҳофаза қилар эди. Ву тадбирлар билан анча вақт олтмиш минг мўғулни олдинга қадам бостирмади. Сув тарафидан шаҳарни олиш мумкин эмаслигини англаган мўғуллар бор қувватларини қалъа тарафига ташладилар. Турк диловарларининг ўқ ва қиличидан ҳар қанча қирилсалар-да, битмас-туганмас бўлганларидан, Хўжанднинг ҳоли тобора оғирлашмоқда эди. Охири турк аскари шу қадар кам қолдики, бошқа қаршилик қилишга ҳоли қолмади... Таслим кунлари яқинлашди. Лекин Темурмалик таслим бўладиган баҳодирлардан эмас эди. Жаҳонгир айтганидек, «Агар Рустам соғ бўлса эди, шогирди бўлар эди».
Қалъанинг таслим вақги келганда, Темурмалик юқорида баён қилинган усулда етмиш қадар кигизли қайиқлар ҳозирлаб, қолган аскари ва лозим ашёсини буларга юклаб, Сирдарё бўйлаб чекина бошлади. Бу чекиниш тарихи ҳарбда мисли кўрилмаган бир чекинишдир. Сувнинг икки тарафидан мингларча душман от қўйиб, ёмғир каби ўқ ёғдирганлари ҳолда буларнинг юздан бирича ҳам бўлмаган турк диловарлари кигиз сипарлар орқасидан уларга қаршилик кўрсатганча, сув орқали саломат чекинмоқда эдилар. Ниҳоят, муносиб бир маҳалда қирғоққа чиқиб, Темурмалик қарши келган душман фирқасини енгиб, соғ қолган орқадошлари билан Хоразмга саломат келмишдир.
Ўн минг юнон аскарининг ниҳоясиз Эрон қўшинларининг қаршисида ҳарбан чекинишлари Марвон йўли тарихида машҳурдир.
Бир ҳовуч ва ҳужумда беш-олти юзигина бўлган туркларнинг бу чекиниши янада машҳур тутилмоғи лозимдур.
«Таржимон» г., 1906 й., 146-сон
Исмоил Гаспринский
https://t.me/Jaloliddin_Manguberdi_Fondi