(قسمت سوم)
حسین علاء پس از ترور رزم آراء در اسفند ۱۳۲۹ نخستوزیر شد اما در اردیبهشت ۱۳۳۰ استعفا داد و سرانجام، با پیشنهاد جمال امامی، سرکرده اکثریت مخالف جبهه ملی، دکتر مصدق، نخستوزیری را بر عهده گرفت و مهمترین هدف دولت خود را اجرای قانون ملی شدن نفت در سراسر کشور قرار داد. با ملی شدن نفت هیئت خلع ید به ریاست مهندس مهدی بازرگان به جنوب عزیمت نمود و مهندس بازرگان به عنوان رییس هیئتمدیره موقت شرکت نفت ایران انتخاب شد. از آن پس کلیه تأسیسات و ادارات شرکت زیر نظر هیئتمدیره جدید بود؛ انگلیسیها که از این رویداد ناراضی بودند، دستور دادند که همه کارکنان خارجی صنعت نفت ایران را ترک نمایند با خروج انگلیسیها در مهرماه ۱۳۳۰ دولت انگلیس از دولت ایران در شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد، دکتر مصدق عازم نیویورک شد و به دفاع از حقوق ملت ایران پرداخت و مانع ورود پرونده ایران به شورای امنیت شد. سپس به دادگاه لاهه رفت و با توضیحاتی که در مورد قرارداد نفت، شیوه انعقاد و تمدید آن داد، دادگاه بینالمللی را صالح به رسیدگی به شکایت بریتانیا ندانست زیرا این یک طرح دعوی بین دولت و یک شرکت خصوصی بود و دولت بریتانیا اجازه دخالت طرفین دعوا را ندارد. این نخستین بار بود که ایران در یک دادگاه بینالمللی پیروز از اختلاف با یک کشور خارجی میشود. شکایت شرکت نفت ایران و انگلیس در حالی بود که شرکت انگلیسی به هیچ عنوان حاضر به ارائه پیشنهاد بهتر از ۱۶ درصد نبود، در صورتیکه کارتلهای نفتی آمریکایی و هلندی در عربستان قراردادهای پنجاه درصدی بسته بودند. حتی چرچیل نخستوزیر وقت دولت بریتانیا عملاً ایران را بهمثابه یک کشور مستعمره میدید از مصدق به عنوان کسی یاد میکرد که نفت انگلستان را به یغما برده است. با تصویب قانون ملی شدن نفت و اجرای آن تمام کارتلهای نفتی نفت ایران را تحریم کردند و حتی بریتانیا ایران را تهدید نظامی کرد. قیمت فرآوردههای نفتی در سراسر اروپا و آمریکا به شدت بالا رفت و این به دلیل این بود كه ایران بزرگترین تولیدكننده نفت خام خاورمیانه بود و پس از آمریكا، ونزوئلا و شوروی سابق چهارمین تولیدكننده معتبر نفت خام دنیا محسوب میشد. در آن دوران، كل تولید نفت خام ایران بیش از یکسوم مجموع تولید نفت خام خاورمیانه بود. از سوی دیگر، ایران ۹۰ درصد نفت خام مورد نیاز اروپای غربی را در آن دوران تأمین میکرد.
سرسختی مصدق و یارانش در جبهه ملی و همین طور پیروزی او در مجامع بینالمللی از یکسو و تندروی برخی از افراد جبهه ملی و همچنین فشار به دربار برای محدود کردن پادشاه به قانون و برگزاری انتخابات آزاد از سوی دیگر سبب شد که دولت بریتانیا با راضی کردن آمریکا و همدستی دربار ایران علیه دولت قانونی دکتر مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دست به کودتا بزنند. با کودتای آمریکایی-انگلیسی عملاً نهضت ملی شدن نفت و رویای تسلط بر منابع ثروت کشور به پایان رسید و کنسرسیوم بینالمللی بر صنعت نفت ایران مسلط شد اما دستاوردهای فکری جنبش ملی شدن صنعت نفت در تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران ماندگار گردید و نام دکتر محمد مصدق به عنوان معمار بزرگ صنعت ملی شدن نفت در تاریخ معاصر ایران ماندگار شد.
t.me/Maktab_uisae
حسین علاء پس از ترور رزم آراء در اسفند ۱۳۲۹ نخستوزیر شد اما در اردیبهشت ۱۳۳۰ استعفا داد و سرانجام، با پیشنهاد جمال امامی، سرکرده اکثریت مخالف جبهه ملی، دکتر مصدق، نخستوزیری را بر عهده گرفت و مهمترین هدف دولت خود را اجرای قانون ملی شدن نفت در سراسر کشور قرار داد. با ملی شدن نفت هیئت خلع ید به ریاست مهندس مهدی بازرگان به جنوب عزیمت نمود و مهندس بازرگان به عنوان رییس هیئتمدیره موقت شرکت نفت ایران انتخاب شد. از آن پس کلیه تأسیسات و ادارات شرکت زیر نظر هیئتمدیره جدید بود؛ انگلیسیها که از این رویداد ناراضی بودند، دستور دادند که همه کارکنان خارجی صنعت نفت ایران را ترک نمایند با خروج انگلیسیها در مهرماه ۱۳۳۰ دولت انگلیس از دولت ایران در شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد، دکتر مصدق عازم نیویورک شد و به دفاع از حقوق ملت ایران پرداخت و مانع ورود پرونده ایران به شورای امنیت شد. سپس به دادگاه لاهه رفت و با توضیحاتی که در مورد قرارداد نفت، شیوه انعقاد و تمدید آن داد، دادگاه بینالمللی را صالح به رسیدگی به شکایت بریتانیا ندانست زیرا این یک طرح دعوی بین دولت و یک شرکت خصوصی بود و دولت بریتانیا اجازه دخالت طرفین دعوا را ندارد. این نخستین بار بود که ایران در یک دادگاه بینالمللی پیروز از اختلاف با یک کشور خارجی میشود. شکایت شرکت نفت ایران و انگلیس در حالی بود که شرکت انگلیسی به هیچ عنوان حاضر به ارائه پیشنهاد بهتر از ۱۶ درصد نبود، در صورتیکه کارتلهای نفتی آمریکایی و هلندی در عربستان قراردادهای پنجاه درصدی بسته بودند. حتی چرچیل نخستوزیر وقت دولت بریتانیا عملاً ایران را بهمثابه یک کشور مستعمره میدید از مصدق به عنوان کسی یاد میکرد که نفت انگلستان را به یغما برده است. با تصویب قانون ملی شدن نفت و اجرای آن تمام کارتلهای نفتی نفت ایران را تحریم کردند و حتی بریتانیا ایران را تهدید نظامی کرد. قیمت فرآوردههای نفتی در سراسر اروپا و آمریکا به شدت بالا رفت و این به دلیل این بود كه ایران بزرگترین تولیدكننده نفت خام خاورمیانه بود و پس از آمریكا، ونزوئلا و شوروی سابق چهارمین تولیدكننده معتبر نفت خام دنیا محسوب میشد. در آن دوران، كل تولید نفت خام ایران بیش از یکسوم مجموع تولید نفت خام خاورمیانه بود. از سوی دیگر، ایران ۹۰ درصد نفت خام مورد نیاز اروپای غربی را در آن دوران تأمین میکرد.
سرسختی مصدق و یارانش در جبهه ملی و همین طور پیروزی او در مجامع بینالمللی از یکسو و تندروی برخی از افراد جبهه ملی و همچنین فشار به دربار برای محدود کردن پادشاه به قانون و برگزاری انتخابات آزاد از سوی دیگر سبب شد که دولت بریتانیا با راضی کردن آمریکا و همدستی دربار ایران علیه دولت قانونی دکتر مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دست به کودتا بزنند. با کودتای آمریکایی-انگلیسی عملاً نهضت ملی شدن نفت و رویای تسلط بر منابع ثروت کشور به پایان رسید و کنسرسیوم بینالمللی بر صنعت نفت ایران مسلط شد اما دستاوردهای فکری جنبش ملی شدن صنعت نفت در تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران ماندگار گردید و نام دکتر محمد مصدق به عنوان معمار بزرگ صنعت ملی شدن نفت در تاریخ معاصر ایران ماندگار شد.
t.me/Maktab_uisae