14.11. Lola navlarining klassifikatsiyasi
So’zda Navoiy ne desang, chin degil,
Rost navo nag’maga tahsin degil.
Rostdir ulkim, nazari to’g’ridir,
Kim iligi egridir – o’g’ri erur.
Xalqaro klassifikatsiyalashga binoan barcha lola navlari 15 sinfga bo’linib,
4 guruhga ajratiladilar. Quyida ularga qisqacha ta’rif berib chiqamiz:
1-Guruh. Erta gullaydiganlar.
1-Sinf. Oddiy ertaki lolalar – Single Early Tulips.
Bu navlar XVII asr oxiridan ma’lum bo’lib, ularning 150 ga yaqin navlari
mavjud. Masalan, Brilliant Star, Kristmas Marvel, Diana, General De Vet,
Keizerskroon, Prins of Austria va boshqalar.
2-Sinf. Ertaki lolalar – Double Early Tulips.
Bularning 188 navlari bo’lib, ular kichik o’lchamli bo’ladilar, erta
gullaydilar, ranglari yoqimli, ko’payish darajasi kamroq. Masalan, Bonanza,
Carlton, Dante, Electra, Madam Testy, Marshal Nil, Muril’o Maksima, Oranj
Nasso, Shoonord, Triumfator va Vollemsord navlari.
2-Guruh. O’rtacha muddatlarda gullovchilar.
3-Sinf. Mendeleev lolalari – Mendel Tulips.
Nisbatan ertaki va oddiylardan kechroq gullaydilar. Boshqalaridan
balandlikldri bilan ajralib turadilar va ularning 90 dan ortiq navlari mavjud. Guli
bokalsimon, gulbarglari zich, go’shtli, ranglari esa oqdan to siyoxranggacha.
Masalan, Apricot Byuti, Atlet, Hyo Greys, Krelages Triumf, Olga, Pink Trofi,
Remagen, Rubi Red va boshqalar.
4-sinf. Triumf naviga mansub lolalar – Triumph Tulips.
Bular kuchli o’simliklar bo’lib, guli ham bokal ko’rinishili kattakon bo’ladi.
Gulining rangi ham turli xil bo’lishi mumkin – qizil, pushti, sariq, ko’pincha ikki
xil rangli bo’ladilar. Navlarining soni 584 taga boradi. Masalan, Alberio, Albari,
Arabian Misteri, Aureola, Bandung, Bingem, Bruno Valter, Krater, Denbola, Edit
Eddi, Golden Eddi, Garden Party, Kanzas, Korneforos, Lakki Strayk, Lyustige Vitae, Oranj San, Parij, Paks, Printsiss Beatriss, Red Gigant, Reynland, Roland,
Snoystar, Topskor va boshqalar.
5-Sinf. Darvin lolalari Gibridlari – Darwin Hybrid Tulips.
Bu navlar guruhi 1960 yillarda ajratib olingan, ammo gullarining kattaligi va
aniq bokal shaklini qaytarishi, bo’yi uzunligi, barglarining o’lchamlari kattaligi,
gul strelkasining baquvvatligi, piyozlarining kattaligi va ochiq yer maydonlarida
erta gullashi tufayli dynyoga mashxur bo’lib ketdilar. Birinchi navlari
Gollandiyada olingan bo’lib, ularning 90 dan ortiq talabchan navlari mavjud.
Masalan, Appeldorn, Byuti of Appeldorn, Dardanelles, Diplomat, Dover, Ruzvelt,
Xudojnik, Gollands Glori, Jevel of Spring, Leferbers Favorit, London, Oksford,
Parad, Spring Song va Yellow Dover navlari.
3-Guruh. Kechki gullaydiganlar.
6-Sinf. Darvin lolalari – Darwin Tulips.
Bu navlar 20-asrning 20-60-yillarida eng ko’p tarqalgan bo’lib, uzun bo’yli,
gullari mustahkam, to’g’ri va bokal ko’rinishida, gulning tag qismi kvadrat
shaklida bo’ladi. Rangi esa oqdan to qoragacha turli-tuman bo’ladi. Eng ko’p
navlarining gullari qizil, siyohrang va pushti bo’ladi. Bu navlarga misol qilib
quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin: Elizabet Arden, Flaying Dachmen, Glyaser,
Sviit Garmoni, Tsvanenburg, Snoupik, Aristokrat, Most Mayls, Vilyam Koplend,
Bartigon, Kvin of Bartigons, Paul Rixter, Vilyam Pit, Demeter, De Bishop, Filip de
Komine, Kvin of Nayt, Golden Aych, Sankist.
7-Sinf. Liliyagulli lolalar – Lily-Flowered Tulips.
Bu lolalarning gullari boshqalaridan o’tkir, biroz ingichka va tashqi tarafga
xiyol egilgan gulbarglari bilan farqlanadilar. Bu lolalarning 74 dan ortiq navlari
bo’lib, ularga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: Aladdin, Alyaska, Astor, Kepten
Frayet, Gizella, Xedvig Fatter, Mariette, Kvin of Sheba, Uayt Triumfator.
8-Sinf. Kottedjkechki lolalari yoki Oddiy kechki lola navlari – Cottage or
Single Late Tulips.
Bu navga mansub lolalar tuzilishi, rangi va biologik ko’rsatgichlari bo’yicha
turli-tumandirlar. Ular orasida Gigant Brider lolalari juda chidamli va yaxshi ko’payuvchan bo’lib hisoblanadi. Bu navga mansub lolalarga quyidagilarni kiritish
mumkin: Baxus, Sherburg, Dillenburg, Lui XIV, President Guver, Edvan
So’zda Navoiy ne desang, chin degil,
Rost navo nag’maga tahsin degil.
Rostdir ulkim, nazari to’g’ridir,
Kim iligi egridir – o’g’ri erur.
Xalqaro klassifikatsiyalashga binoan barcha lola navlari 15 sinfga bo’linib,
4 guruhga ajratiladilar. Quyida ularga qisqacha ta’rif berib chiqamiz:
1-Guruh. Erta gullaydiganlar.
1-Sinf. Oddiy ertaki lolalar – Single Early Tulips.
Bu navlar XVII asr oxiridan ma’lum bo’lib, ularning 150 ga yaqin navlari
mavjud. Masalan, Brilliant Star, Kristmas Marvel, Diana, General De Vet,
Keizerskroon, Prins of Austria va boshqalar.
2-Sinf. Ertaki lolalar – Double Early Tulips.
Bularning 188 navlari bo’lib, ular kichik o’lchamli bo’ladilar, erta
gullaydilar, ranglari yoqimli, ko’payish darajasi kamroq. Masalan, Bonanza,
Carlton, Dante, Electra, Madam Testy, Marshal Nil, Muril’o Maksima, Oranj
Nasso, Shoonord, Triumfator va Vollemsord navlari.
2-Guruh. O’rtacha muddatlarda gullovchilar.
3-Sinf. Mendeleev lolalari – Mendel Tulips.
Nisbatan ertaki va oddiylardan kechroq gullaydilar. Boshqalaridan
balandlikldri bilan ajralib turadilar va ularning 90 dan ortiq navlari mavjud. Guli
bokalsimon, gulbarglari zich, go’shtli, ranglari esa oqdan to siyoxranggacha.
Masalan, Apricot Byuti, Atlet, Hyo Greys, Krelages Triumf, Olga, Pink Trofi,
Remagen, Rubi Red va boshqalar.
4-sinf. Triumf naviga mansub lolalar – Triumph Tulips.
Bular kuchli o’simliklar bo’lib, guli ham bokal ko’rinishili kattakon bo’ladi.
Gulining rangi ham turli xil bo’lishi mumkin – qizil, pushti, sariq, ko’pincha ikki
xil rangli bo’ladilar. Navlarining soni 584 taga boradi. Masalan, Alberio, Albari,
Arabian Misteri, Aureola, Bandung, Bingem, Bruno Valter, Krater, Denbola, Edit
Eddi, Golden Eddi, Garden Party, Kanzas, Korneforos, Lakki Strayk, Lyustige Vitae, Oranj San, Parij, Paks, Printsiss Beatriss, Red Gigant, Reynland, Roland,
Snoystar, Topskor va boshqalar.
5-Sinf. Darvin lolalari Gibridlari – Darwin Hybrid Tulips.
Bu navlar guruhi 1960 yillarda ajratib olingan, ammo gullarining kattaligi va
aniq bokal shaklini qaytarishi, bo’yi uzunligi, barglarining o’lchamlari kattaligi,
gul strelkasining baquvvatligi, piyozlarining kattaligi va ochiq yer maydonlarida
erta gullashi tufayli dynyoga mashxur bo’lib ketdilar. Birinchi navlari
Gollandiyada olingan bo’lib, ularning 90 dan ortiq talabchan navlari mavjud.
Masalan, Appeldorn, Byuti of Appeldorn, Dardanelles, Diplomat, Dover, Ruzvelt,
Xudojnik, Gollands Glori, Jevel of Spring, Leferbers Favorit, London, Oksford,
Parad, Spring Song va Yellow Dover navlari.
3-Guruh. Kechki gullaydiganlar.
6-Sinf. Darvin lolalari – Darwin Tulips.
Bu navlar 20-asrning 20-60-yillarida eng ko’p tarqalgan bo’lib, uzun bo’yli,
gullari mustahkam, to’g’ri va bokal ko’rinishida, gulning tag qismi kvadrat
shaklida bo’ladi. Rangi esa oqdan to qoragacha turli-tuman bo’ladi. Eng ko’p
navlarining gullari qizil, siyohrang va pushti bo’ladi. Bu navlarga misol qilib
quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin: Elizabet Arden, Flaying Dachmen, Glyaser,
Sviit Garmoni, Tsvanenburg, Snoupik, Aristokrat, Most Mayls, Vilyam Koplend,
Bartigon, Kvin of Bartigons, Paul Rixter, Vilyam Pit, Demeter, De Bishop, Filip de
Komine, Kvin of Nayt, Golden Aych, Sankist.
7-Sinf. Liliyagulli lolalar – Lily-Flowered Tulips.
Bu lolalarning gullari boshqalaridan o’tkir, biroz ingichka va tashqi tarafga
xiyol egilgan gulbarglari bilan farqlanadilar. Bu lolalarning 74 dan ortiq navlari
bo’lib, ularga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: Aladdin, Alyaska, Astor, Kepten
Frayet, Gizella, Xedvig Fatter, Mariette, Kvin of Sheba, Uayt Triumfator.
8-Sinf. Kottedjkechki lolalari yoki Oddiy kechki lola navlari – Cottage or
Single Late Tulips.
Bu navga mansub lolalar tuzilishi, rangi va biologik ko’rsatgichlari bo’yicha
turli-tumandirlar. Ular orasida Gigant Brider lolalari juda chidamli va yaxshi ko’payuvchan bo’lib hisoblanadi. Bu navga mansub lolalarga quyidagilarni kiritish
mumkin: Baxus, Sherburg, Dillenburg, Lui XIV, President Guver, Edvan