Gullar haqida maʼlumot/ UYDA QOLING

GULLAR OZUQASI HAQIDA
Gullarni parvarishida nafaqat yorug‘lik, suv va harorat, balki qo‘shimcha ozuqalarni o‘z o‘rni bor.Ular asosan 3 guruhga bo‘linadi.
1 Azot - bu gullarni ildiz sistemasini va o‘sishini ta‘minlovchi ozuqadir.
2 Fosfor-bu gullarning butonizatsiyasini va gullashiga yordam beradigan asosiy ozuqa.
3 KALIY- bu ozuqa gullarni immunitetini kuchaytirib, ularni hal hir kasalliklarga chalinishini oldini oladi.
GUMMI- bu gullarning eng sevimli ozuqasi bo‘lib 60% natriy tuzidan va qolgan 40% Azot, Fosfor va Kaliydan iborat.
Gummi gulning o‘sishi, tuproqni baquvvat qilishi va kasalliklardan himoya qiluvchi kuchga ega. Bundan tashqari Organik ozuqalar bor. Bularga chiritilgan kampost, chiritilgan go‘ng go‘ng sharbati kiradi.
10 ltrga 1 osh qoshiq 20 gr
Agricola - 5 gr 2ltr suvga quyiladi va sprey qilinadi.
Kemiralyuks- 5ltrga 20 gr
Asosan gullatishga quyiladi.

Udobreniya asosan gulni jadal o‘sish davrida berilib , pakoyga ketganda berilmaydi.Sababi gullar dam olishayotgan paytda ular umuman qo‘shimcha ozuqa olmaydi berilgan ozuqa gullarga zarar keltirishi mumkin.Shuning uchun gullarga udobreniya faqat o‘sish davrida berilganda, yaxshigina foyda beradi.
Udobreniyani nafaqat tuproqqa quyib, balki sprey holatida purkalsa gullarning bargi ham oziqlanadi. Udobreniyani faqat nam tuproqqa quyish zarur.Sababi to‘g‘ridan to‘gri quyilganda ozuqa gullar ildizini kuydirib qo‘yishi mumkin. Asosiy belgisi bu barglarni birdaniga burishib qorayishu va gulning badani qurishi ildiz kuyganidan darak beradi.Agar shunday holat ro‘y bersa gul tuvagi bilan dush tegiga qo‘yiladi va 5 daqiqaa ustidan suv oqib turiladi. Tuvagininf pastki teshiklaridan suv oqib tushishi kerak.Shunda udobreniya ma‘lum qismi chiqib. Tuvakning pastki teshiklaridan suv oqib tushishu kerak.Shunda udobreniyani ma‘lum qismi chiqib ketadi.Teplichka qilib karnevin va epin beriladi.

💊Periks vodorod💊
Qo‘llanilishi:
1.Antesiptika vazifani bajaradi.
2.Oziqlantiriladi.
Tayyorlanishi.
1litr suvga+1osh qoshiq.
Do‘zasi:
1 hafta davomida har kuni sprey qilinib, 1 oy qilinmidi.
Keyin yana shu xoxishga qarab davom ettiriladi.

💊SHIRAGA QARSHI DORILAR

Bi58 1 ampulasi 5 ltr suvga
Dicis 1 ampula.5 ltr suvga
Tayfun 1 gr 1ltr suvga
Nurell.1ampula 5 ltr suvga
Nestor 1g 1 ltr1
ZANG KASALIKNI DAVOLASH

Xom- zang kasalligiga (fitoftaroz) va ildizdagi ba‘zi muammolarga qarshi! 1 osh qoshiq 20 gr 5 litrga suvga.Sprey xam tagiga quyasiz.

Yantarnaya kislata- adaptatsiya va stressga qarshi. Bundan tashqari oziqlantiradi.2 -3 grni 1 litr suvga aralashtiradi faqat sprey.
Epin- ekstra - 1g 1l suvga stresdan chiqarib tez va yaxshu o‘sishiga yordam beradi.Tuprog‘iga va sprey qilinadi.
Izabion- 1 osh qoshiq 10 ltr gummiga aralashtirib beriladi.Gulni ildizni rivojlantiradi va yashnab o‘sishiga yordam beradi.

15.1. Kallalar
Keyin yoritamiz qolganinj

15. Parniklardagi gullar tavsifi va ularni yetishtirish texnologiyasi
Birov yo’l bilmayin yuzlansa cho’lga,
Bilib gar solmasang, san yaxshi yo’lga,
Qayu insof erur, qayu diyonat,
Erur andog’ ulug’ buxlu hiyonat.
So’fiy Olloyor
Keyingi yillarda xalq farovonligi oshib, dabdabali to’y va turli xil oilaviy
tantanalar qilish odat tusiga aylanganidan so’ng, gullarga talab ancha ko’paygani
tufayli mamlakatimizdagi xo’jaliklarda, teplitsa va oranjereyalarda turli xil gullar
yetishtirila boshlandi. Natijada talab eng kuchli bo’lgan gullar qatoriga atirgullar,
gladioluslar, gvozdikalar, lolalar, kallalar, freziyalar, gerberlar, astralar va boshqa
gullar kirdi. Talab bor ekan, albatta taklif ham bo’ladi, albatta. Gulchilar ushbu
talabni qondirish maqsadida qattiq va tinimsiz mehnat qilayptilar, ammo ularning
ko’chiliklari o’zbek tilida bu sohaga bog’shlangan mahsus adabiytotar yo’qligi
tufayli katta foyda olishga erihsa olmayotirlar. Huddi shuning uchun ham ushbu
bo’shliqni to’ldirish va xalqimizda ozmi-ko’prmi zaruriy ma’lumotlarni yetkazish
maqsadida bu bo’limda yopiq yer maydoni sharoitlarida (teplitsa, parnik va
oranjereyalarda) turli xil gullarni yetishtirish texnologiyasi yoritiladi

s, Albino,
Artist, Dido, Jorjett, Golden Harvist, Xalero, Mirella, Ossi Osvald, Printsess
Margaret Roz, Rozi Wings, Smayling Kwin, Uayt Siti va boshqalar, jami bo’lib 391
nav mavjud.
9-Sinf. Rembrand lolalari – Rembrand Tulips.
Bunday lolalar aralash rangli bo’ladilar va ularda oq fonda qizil, pushti,
siyohrang, siren rangli chiziqchalar yoki rangdor dog’lar bo’ladi. Bu nav ichida
eng keng tarqalganlari American Flag, Bleck Boy, Cordell Hull, Montgomery,
Pierette va Stars and Strips lardir.
10-Sinf. To’tiqushsimon lolalar – Parrot Tulips.
Bu turga mansub lolalarning zamonaviy navlari chiroyli formaga va baland
hamda baquvvat strelkalarga ega bo’ladilar. Gullarining chetki qismlari esa
qirqilgan holatda yoki o’simtali bo’ladi. Ularning 94 navi bo’lib, bulardan Black
Parrot, Blue Parrot, Discovery, Fantasy, Firebird, Karel Doormen, Orange
Favorite, Orange Parrot, Parrot Wonder, Red Parrot, Texas Flame larni misol
sifatida keltirish mumkin.
11-Sinf. Kechki maxroviy lolalar – Double Late Tulips.
Bu lolalar qalin-maxroviy bo’lib, gul formasi pion guliga o’xshab ketadi, gul
strelkasi baquvvat, ranglari turli-tuman va ko’payishi qoniqarli darajada. Bu sinf
125 navni o’z ichiga oladi va ularning ichida eng taniqlilari Soxa, Eros, Gerbrand
Kieft, Gold Medal, Livingstone, Mount Tecoma, Nizza, Simphoniya va Unkle Tom
lardir.
4-Guruh. Lolalarning boshqa turlari va ularning gibridlari.
12-Sinf. Kaufman lolalari, ularning turlari va gibridlari –
T. kaufmanniana, varieties and hybrids.
Bunday lolalarga Kaufman lolalari hamda ularning gibridlari kiradi.
Ularning balandligi 15-20 sm, gullari yirik, gulbarg asosi ingichka, rangi esa turli￾tuman – qizil, pushti, ko’pincha esa ikki xil rangli, ko’paytirish qiyinroq. Bu
lolalarning 68 navi bo’’lib, ularning ichidan quyidagilarni misol sifatida keltirishimiz mumkim: Ancilla, Brilliant, Cesar Frank, Elliott, Fritz Kreister, Ledi
Rose, Magnificient, Orange Boy, Speranza, Alfred Cartot, Bellini, Berlios, Corona.
13-Sinf. Foster lolalari va ularning gibridlari – T. fosteriana, varieties
and hybrids.
Ushbu sinf 1960 yilda ajratilgan va o’z tarkibiga Foster lolalarining
gibridlarini qamrab oladi. Gullarining rangi asosan qizil bo’lib, ba’zi xollarda
pushti va sariqlari ham uchraydi, gul formasi Darvinlarnikiga o’xshash bo’ladi.
Uning 106 navi bo’lib, eng ommaboplari Cantata, Madam Lefeber, Chartres,
Copenhagen, Dance, Easter Parade, Feu Superbe, Grand Prix, Juan, Passion,
Purissima, Red Riband, Sir Daniel, Tulon va Zombie lardir.
14-Sinf. Greyg lolalari va ularning gibridlari – T. Greigii, varieties and
gybrids.
1960 yllarda ajratib olingan bu sunfning vatani O’rta Osiyo bo’lib, u
dunyodagi eng chroyli lola hisoblanadi. U barglarining tuzulishi, gullarining
tiniqligi va formasi bilan boshqalaridan farq qiladi. Rangi turli xilda bo’lib, erta
gullaydi. Bu lolaning 240 dan ortiq navi bo’lib, ular ichida quyidagilarni misol
sifatida keltirishimiz mumkin: Bento, Cape Cod, Donna Bella, Philips, Jessica,
Margaret Herbst, Oriental Beauty, Oriental Splendour va Pandour.
15-Sinf. Boshqa maxsus turlar va ularning gibridlari – Species Tulipa’s,
their varieties and gybrids.
Bu yig’ma sinf bo’lib, u oldingi sinflarga kirmagan barcha lolalar, ularning
navlari va yovvoyi lolalar deb nomlangan gullarni o’z ichiga oladi. Bular
ko’pincha karlik o’simliklar bo’lib, madaniylashtirilgan navlardan ertaroq
ochiladilar. Ularning 243 dan ortiq navi mavjud.

14.11. Lola navlarining klassifikatsiyasi
So’zda Navoiy ne desang, chin degil,
Rost navo nag’maga tahsin degil.
Rostdir ulkim, nazari to’g’ridir,
Kim iligi egridir – o’g’ri erur.
Xalqaro klassifikatsiyalashga binoan barcha lola navlari 15 sinfga bo’linib,
4 guruhga ajratiladilar. Quyida ularga qisqacha ta’rif berib chiqamiz:
1-Guruh. Erta gullaydiganlar.
1-Sinf. Oddiy ertaki lolalar – Single Early Tulips.
Bu navlar XVII asr oxiridan ma’lum bo’lib, ularning 150 ga yaqin navlari
mavjud. Masalan, Brilliant Star, Kristmas Marvel, Diana, General De Vet,
Keizerskroon, Prins of Austria va boshqalar.
2-Sinf. Ertaki lolalar – Double Early Tulips.
Bularning 188 navlari bo’lib, ular kichik o’lchamli bo’ladilar, erta
gullaydilar, ranglari yoqimli, ko’payish darajasi kamroq. Masalan, Bonanza,
Carlton, Dante, Electra, Madam Testy, Marshal Nil, Muril’o Maksima, Oranj
Nasso, Shoonord, Triumfator va Vollemsord navlari.
2-Guruh. O’rtacha muddatlarda gullovchilar.
3-Sinf. Mendeleev lolalari – Mendel Tulips.
Nisbatan ertaki va oddiylardan kechroq gullaydilar. Boshqalaridan
balandlikldri bilan ajralib turadilar va ularning 90 dan ortiq navlari mavjud. Guli
bokalsimon, gulbarglari zich, go’shtli, ranglari esa oqdan to siyoxranggacha.
Masalan, Apricot Byuti, Atlet, Hyo Greys, Krelages Triumf, Olga, Pink Trofi,
Remagen, Rubi Red va boshqalar.
4-sinf. Triumf naviga mansub lolalar – Triumph Tulips.
Bular kuchli o’simliklar bo’lib, guli ham bokal ko’rinishili kattakon bo’ladi.
Gulining rangi ham turli xil bo’lishi mumkin – qizil, pushti, sariq, ko’pincha ikki
xil rangli bo’ladilar. Navlarining soni 584 taga boradi. Masalan, Alberio, Albari,
Arabian Misteri, Aureola, Bandung, Bingem, Bruno Valter, Krater, Denbola, Edit
Eddi, Golden Eddi, Garden Party, Kanzas, Korneforos, Lakki Strayk, Lyustige Vitae, Oranj San, Parij, Paks, Printsiss Beatriss, Red Gigant, Reynland, Roland,
Snoystar, Topskor va boshqalar.
5-Sinf. Darvin lolalari Gibridlari – Darwin Hybrid Tulips.
Bu navlar guruhi 1960 yillarda ajratib olingan, ammo gullarining kattaligi va
aniq bokal shaklini qaytarishi, bo’yi uzunligi, barglarining o’lchamlari kattaligi,
gul strelkasining baquvvatligi, piyozlarining kattaligi va ochiq yer maydonlarida
erta gullashi tufayli dynyoga mashxur bo’lib ketdilar. Birinchi navlari
Gollandiyada olingan bo’lib, ularning 90 dan ortiq talabchan navlari mavjud.
Masalan, Appeldorn, Byuti of Appeldorn, Dardanelles, Diplomat, Dover, Ruzvelt,
Xudojnik, Gollands Glori, Jevel of Spring, Leferbers Favorit, London, Oksford,
Parad, Spring Song va Yellow Dover navlari.
3-Guruh. Kechki gullaydiganlar.
6-Sinf. Darvin lolalari – Darwin Tulips.
Bu navlar 20-asrning 20-60-yillarida eng ko’p tarqalgan bo’lib, uzun bo’yli,
gullari mustahkam, to’g’ri va bokal ko’rinishida, gulning tag qismi kvadrat
shaklida bo’ladi. Rangi esa oqdan to qoragacha turli-tuman bo’ladi. Eng ko’p
navlarining gullari qizil, siyohrang va pushti bo’ladi. Bu navlarga misol qilib
quyidagilarni ko’rsatishimiz mumkin: Elizabet Arden, Flaying Dachmen, Glyaser,
Sviit Garmoni, Tsvanenburg, Snoupik, Aristokrat, Most Mayls, Vilyam Koplend,
Bartigon, Kvin of Bartigons, Paul Rixter, Vilyam Pit, Demeter, De Bishop, Filip de
Komine, Kvin of Nayt, Golden Aych, Sankist.
7-Sinf. Liliyagulli lolalar – Lily-Flowered Tulips.
Bu lolalarning gullari boshqalaridan o’tkir, biroz ingichka va tashqi tarafga
xiyol egilgan gulbarglari bilan farqlanadilar. Bu lolalarning 74 dan ortiq navlari
bo’lib, ularga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: Aladdin, Alyaska, Astor, Kepten
Frayet, Gizella, Xedvig Fatter, Mariette, Kvin of Sheba, Uayt Triumfator.
8-Sinf. Kottedjkechki lolalari yoki Oddiy kechki lola navlari – Cottage or
Single Late Tulips.
Bu navga mansub lolalar tuzilishi, rangi va biologik ko’rsatgichlari bo’yicha
turli-tumandirlar. Ular orasida Gigant Brider lolalari juda chidamli va yaxshi ko’payuvchan bo’lib hisoblanadi. Bu navga mansub lolalarga quyidagilarni kiritish
mumkin: Baxus, Sherburg, Dillenburg, Lui XIV, President Guver, Edvan

shlovdan oldin esa ularni 24 soat davomida issiq
suvga solib qo’yish tavsiya etiladi. Nematodali piyozlar va o’simliklarni diqqat
bilan tekshiriladi va noma’qullari ayovsiz ravishda yo’qotiladi. Profilaktika
maqsadlarida yer maydoniga turli xil o’simliklar almashlab ekiladi.

nlariga giatsintni 6 yildan keyingina ekish tavsiya etiladi. Piyozlarni
muzlashdan saqlash ham katta ahamiaytga ega bo’ladi. Kasallik alomatlari
namoyon bo’lgan vaqtda o’simliklarni 10 kunda bir marta 0,2% li fundazol yoki
0,15% li topsin-M bilan yoki 1% li bordo suyuqligi bilan purkash tavsiya etiladi.
Giatsintlarning kushandasi bo’lgan zararkunandalardan biriga o’simlik
ildiz qismining kushandasi bo’lgan piyoz kleshini (Rhizoglyphus echinopus)
keltirishimiz mumkin. Bu xashorat kasal va mexanik shikastlangan piyozlarga
zarar yetkazadi. Bu xashorat o’simlikka uning tag qismidan yoki mexanik
shikastlangan joylaridan kirib oladi. Uning faoliyati natijasida piyoz po’stloqlari
g’alati tusga kirib, piyozlarni chiritadi va ular qurib qoladilar.
Bunday zararkunandalarga qarshi kurash usullari. Sog’lom va mexanik
shikastlanmagan piyozlarni ekish, vegetatsion davr mobaynida unib chiqmagan va
xasta o’simliklarni yo’qotish, piyozlarni qazib olgandan so’ng, o’simlik
qoldiqlarini yig’ib olish va yoqib tashlash, saqlash uchun faqatgina sog’lom
piyozlarni ishlatish. Piyozlar saqlanadigan xonaga mel kukuni yoki oltingugurt
sepib chiqish (1kG piyozga 20 gramm hisobidan), va namlikni 60% dan
oshirmaslik. Piyozlarga 0,2% li etafosda yoki 0,3% li aktellikda yoki 0,3% li
karbofosda 30 minut davomida ishlov berish. Vegetatsiya davrida uch matra, ya’ni,
strelka paydo bo’lish davrida, butonizatsiya davrida va gullashdan so’ng 0,2% li
aktellik bilan yoki 0,3% li karbofos bilan ildiz ostiga sug’orish. Bunda 1 metr
kvadratga 2-3 litr eritma sarfi hisobini olish kerak bo’ladi.
Bundan tashqari, giatsintlarga piyoz chivini yoki kichik nartsiss pashshasi
Eumerus strigatus va o’rkachli chivin E. tuberculatus ham zarar keltirishi mumkin.
Ularning lichinkalari piyozning ichiga kirib olib, uning tag qismini yeb qo’yadilar,
keyinchalik esa piyozning barcha ichki qismlari qora chiriyotgan moddaga aylanib
qoladi va piyoz nobud bo’ladi.
Bu zararkunandalarga qarshi kurash choralari. Vegetatsiya davrida
pashshachalar tufayli zararlangan o’simliklarni yo’qotish kerak (ular o’shishdan
orqada qoladilar, unib chiqmaydilar, barglari o’limtik rangda bo’lib, sarg’ya
boshlaydi). Ekish va saqlash uchun esa sog’lom piyozlarnigina tanlanadi.
Piyozlarni qazib olgandan so’ng, ularga quyidagi preparatlardan biri bilan 20-30
minut davomida ishlov beriladi: 0,3% li amifos, 0,3% li bazudin, 0,3% li aktellik
yoki 0,3% li karbofos. Vegetatsiya davrida esa o’simlikni va uning atrofini ikki
marta 7-10 kunlik intervalda 0,3% li etafos bilan purkash lozim. Yoki lichinkalarga qarshi 0,2% li aktellik yoki 0,3% li karbofos bilan 1 metr kvadratga 2-3 litr
hisobidan yoki kul nastoykasi bilan (5% li) 1 metr kvadratga 5 litr hisobidan ildiz
ostiga sug’orish kerak.
Giatsintlarda doirasimon chirishni keltirib chiqaradigan nematoda
(Ditylenchus dipsaci) ham uchraydi. Kasallangan o’simliklarning barglarida och￾sariqdan to’q yashilgacha rangli bo’lgan yo’lakchalar yoki dog’lar paydo bo’ladi
va bu joylardagi o’simlik a’zolari bo’rtib chiqqanday bo’lib qoladilar. Qattiq
zararlangan piyozlar unib chiqmaydilar. Agar ularni kesib ko’rilsa, bir yoki bir
necha po’stloqlar jigarrang tusli, qurib qolgan, yumshoq va maydalangan xolga
kelgan bo’ladi. Saqlash davrida zararlanish tag qismgacha yetib boradi va u yerdan
boshqa po’stloqlarga boradi. Natijada piyoz nobud bo’ladi. Nematodalar bo’lgan
joyga giatsint piyozlari ekilsa, ular sog’lom ekish materialiga ham kirib olishlari
mumkin. Undan tashqari nematodalar chang va piyozlarning qoldiqlaridan ham
tarqalishlari mumkin. Ochiq yer maydonida nematodalar bo’lgan giatsintlar boshqa
qo’shni o’simliklarga ham zarar keltirishlari mumkin.
Nematodalarga qarshi kurash usullari. Zararlangan piyozlarni qazib
olingandan 3 haftadan so’ng, 43-44 gradusli issiq suvda qizdirib olinadi (mayda
piyozchalar 2,5 soat, yirik piyozlar 4 soat). Termik ishlov berishda piyozlar
zararlanishining oldini olish uchun termik ishlovdan avval ularni 30 gradusli
haroratda saqlash kerak. Termik i

 Birinchi turda piyozlar qazib olinganidan so’ng, ularning ustki
po’stloqlarida jigarrang-sariq dog’lar ko’rinadi va ular saqlanish
vaqtida qurib, qattiqlasha boshlaydilar va ularning tag qismida
unsimon chang – zamburug’larning sporalari paydo bo’ladi.
 Ikkinchi turda piyozning tag qismi probkaga aylanib qoladi va uning
rangi och-jigarrang tusga kiradi. Piozlarning ustki qismida oldin
mayda, so’ngra chuqurroq yoriqlar paydo bo’ladi. O’simliklar
vegetatsiya paytida bu kasallikka duchor bo’ladilar.
 Uchinchi turdagi kasallik piyoznung fuzariozli chirishi deb nomlanadi
va bu kasallik piyozlar qazib olingandan so’ng tezlik bilan
quritilmagan taqdirda avj oladi. Zararlangan piyoz a’zolari oldin
jigarrang tusga kiradi va so’ngra qoraya boshlaydi. Piyoz po’stloqlari
g’ijimlanib, zamburug mitseliyalari va sporalarning oqish rangdagi
koloniyalari bilan qoplanadilar. Agar piyozlar quruq joyda
saqlansalar, kasallikning rivojlanishi biroz sekinlashadi. Ko’pincha
tag qismida yoriqlari bor piyozlar kasallanadilar, ammo yaxshi
quritilmagan sog’lom piyozlar ham chirib ketishlari mumkin.
 To’rtinchi turdagi kasallikda ildizlar shikastlanadi va ular qorayib,
chiriy boshlashadi. Bunday kasallik piyozlar ekib bo’linganidan so’ng
tuproq harorati 13 gradusdan yuqori bo’lgan xollarda paydo bo’ladi.
Ushbu fuzarioz kasalligiga qarshi kurash choralari. Eng avvalo giatsint
piyozlarini o’z vaqtidan kechiktimay qazib olish, tezlik bilan va sifatli quritish,
havo almashinadigan hamda issiq xonalarda saqlash, kasallangan piyozlarni
sog’lomlaridan ajratib olish, tag qismida yoriqlari bo’lgan piyozlarni ajratib olish,
po’stloqlarida chirish alomatlari bor bo’lgan piyozlarni yo’qotish, o’simliklarni
almashlab ekishni keng miqyosda joriy qilish va tuproqni yaxshilab dezinfektsiya
qilish tavsiya etiladi.
Yashil g’ubor (is bosib ketishi) yoki penitsillyoz Penicillium zamburug’lari
tomonidsan yuzaga keladi. Piyozlarni saqlash vaqtida, past haroratlarda ularning
tag qismlarida va unga yaqin bo’lgan a’zolarda mayda och-jigarrang dog’lar paydo bo’ladi va ular piyozning tepa qismiga yoki piyoz ichki qismiga tarqala boshlaydi.
Buning natijasida piyozning aloxida po’stloqlari jigarrang tusli chriyotgan massaga
aylanadi. Po’stloqlar orasida esa kasallikning ko’kish rangdagi sporalari hosil
bo’ladi. Bu turdagi zamburug’larning piyozni zararlantirishiga uning yuzasidagi
mexanik shikastlanishlar sabab bo’ladi.
Bu kasallikka qarshi kurash choralari. Piyozlarni 17 gradusdan yuqori
bo’lgan haroratda saqlash talab etiladi. Agar bunday qilishning imkoni bo’lmasa, u
holda xonadagi namlik miqdorini kamaytirish va havoning yaxshi ventilyatsiyasini
ta’minlash kerak boladi. Piyozlarni ekishdan oldin barcha kasal piyozlarni
uloqtirib, sog’lomlarini mexanik shikastlanishdan asrash kerak. Agar giatsint
piyozlariga 30 minut davomida fundazolning 0,2% li suspenziyasida ishlov berilsa,
yaxshi natijalarga erishish mumkin.
Ba’zi paytlarda giatsint piyozlarida Botrytis hyacinthi va B. cinerea
zamburug’lari tomonidan yuzaga keladigan sarg’ish chirish kasalligini ham
uchratish mumkin. Bu kasallik birinchi navbatda barglarning yuqori qismini
zararlaydi va bu barglar sarg’ish-jigarrang tusga kirib, quriy boshlaydilar.
Vegatatsiya jarayoni davomida kasallik sekin-asta rivojlanadi va buning natijasida
barglar qurib, qayrilib ketadilar. O’simlikning kasal organlarida zamburug’lar oq
paxtasimon moddalar ko’rinishida namoyon bo’ladi. Bu zamburug’lar suv va
shamol ta’sirida tarqaladi. B. cinerea aksariyt xollarda giatsintning piyozini
zararlaydi. Kasallangan o’simliklarning rivojlanishi sekinlashadi va uning
barglarida o’ziga xos yaltirash alomatlari paydo bo’ladi. Piyozning ustki qismi
(uchi) va tashqi po’stloqlar “oynasimon” bo’lib qoladilar va keyinchalik ular
jigarrang tusga kiradilar, undan so’ng esa ularda qora rangdagi kasallik
tarqatuvchilar paydo bo’ladi. Kasallik yuqori namlik sharoitlaruda avj oladi.
Ushbu kasallikka qarshi kurash usullari. Ushbu kasallik namoyon bo’lgan
yer maydo

14.10.4. Giatsintlarfni kasallik va zararkunandalardan himoya qilish
Vafo yo’q erdimu olamda hargiz,
Va yohud qilmadi ahli zamona.
Ki har kim otmoq o’q o’rgandi mendin,
Mani ul oqibat qildi nishona.
«Guliston» dan
Giatsintlarda 40 dan ortiq kasalliklarni kuzatish mumkin. Bunday kasalliklar
viruslar, bakteriyalar, fiziologik sabablar va boshqalar vositasida yuzaga kelishi
mumkin. Undan tashqari, bir qancha zararkunandalar ham giatsintlarning
kushandalari bo’lishi mumkin. Eng ko’p zarar etkazadigan kasalliklar jumlasiga
quyidagilani misol qilib keltirishimiz mumkin:
Suvli (Oq) chirish yoki suvli bakterioz kasalligi Pectobacterium
carotovorum tomonidan yuzaga keladi. Piyozlar qazib olibganidan so’ng, bu
kasallik bilan og’rigan giatsint piyozlari po’sti oynasimon yaltiroq ko’rinishga
kelib, rangi isqirt-oq yoki sariqroq bolib qoladi. Bunda aksariyat xollarda piyoz
batamom chiriydi va uning ichki qismida yomon xid taratadigan ko’pirgansimon
modda hosil bo’ladi. Bir necha haftadan so’ng esa kasallangan piyoz xalok bo’ladi.
Bunday bakterioz kasalligiga usti yorilgan, qurib qolgan yoki piyozi qirqilgan
o’simliklar duchor bo’ladilar. Ayniqsa, giatsintlar gullab bo’lganidan so’nggi zax
havo ta’sirida bu kasallik tezlik bilan rivojlanadi. Bakterioz kasalligi ekish
materiali bilan birgalikda tarqaladi.
Bu kasallikka qarshi kurash choralari. Giatsint piyozlari bu kasallik bilan
og’rimasliklari uchun piyozlar o’z vaqtida qazib olinishlari kerak, piyozlarni
quritish esa intensiv ventilyatsiya sharoitlarida, mo’tadil haroratda amalga
oshirilishi lozim. Ertaki gul yetishtirish uchun mo’ljallanilgan giatsint piyozlarini
esa quruq va salqin joyda (9 gradusda) saqlash maqsadga muvofiq bo’ladi. Agar
kasallik alomatlari namoyon bo’lgan bo’lsa, u holda kasal piyozlar yo’qotiladi va
teplitsada harorat pasaytirilib, o’simliklarni sug’orish kamaytiriladi.
Fuzarioz – kasalligini Fusarium turiga mansub zamburug’lar yuzaga
keltiradi. Bunday kasallik turi to’rt ko’rinishda namoyon bo’lishi mumkin:

Giatsint piyozlarini qizdirish usuli bilan ko’paytirish.
Ko’p demak birla bo’lmagil nodon,
Ko’p yemak birla bo’lmagin hayvon.
Alisher Navoiy
Giatsint piyozlarini ko’paytirishning ko’pchilik usullari preparatsiya bilan
bog’liq, ya’ni, boshlang’ich ona piyoz bo’laklarga bo’linib, undan bir qancha
bolacha piyozchalar olinadi va ular bir necha yil davomida o’stirilib, sifatli giatsint
piyozlari yetishtiriladi. Ammo bunday xirurgik operatsiyada infektsiyalar
tushishidan ehtiyot bo’lmoq lozim hamda buning uchun yaxshigina tajriba talab
qilinadi. Shuning uchun boshqa, qulayroq usulni ham ishlatish mumkin. Bu
usulning mohiyati shundaki, giatsint piyozlari yozgi dam olish vaqtida yaxshilab
qizdiriladi va bu amal piyozlarning tezlik bilan bo’linishiga olib keladi. Bunday
usuldan foydalanish kasalliklar paydo bo’lishining oldini oladi va ona piyoz
gullash qobiliyatini yo’qotmasdan, saqlanib qoladi. Albatta, bu usulda preparatsiya
usuliga qaraganda kamroq bolacha piyozlar hosil bo’ladi, ammo ular kattaroq va
sog’lomroq bo’ladilar. Bu usulda harorat qancha yuroqi bo’lsa, termik ishlov ham
shuncha qisqa muddatli bo’lishi lozim. Masalan, 38 gradusda piyozlar inkubatsiya
qilinsa, bu holat 30 sutkadan oshmasligi kerak. Bu termik ishlov eng yumshoq usul
bo’lib, unda eng kam chetlanishar bo’ladi. Masalan, qizdirish muddatini 10 sutkaga
oshirish ham ekish materialining ishdan chiqishiga olib kelmaydi. Giatsint
piyozlariga bundan yuqoriroq haroratlar bilan ham ta’sir qilish mumkin (masalan 40 gradus), ammo bu holat faqatgina bir hafta davom etishi mumkin xolos. Agar
piyozlarga 43 gradusda 4-4,5 sutka davomida ishlov berilsa, u holda katta aniqlik
talab qilinadi. Chunki ishlov berish vaqtini bir necha soatga ham uzaytirish piyozni
batamom ishdan chiqarishga olib kelishi mumkin. Piyozlarni qizdirish vaqtidagi
havoning nisbiy namligi 60-70% bo’lgani ma’qul, Agar namlik darajasi bundan
katta bo’lsa, kasallik kelib chiqish ehtimolligi ko’payadi. Qizdirish amalini bajarish
uchun diametri 5 sm dan kam bolmagan yirik piyozlar tanlab olinadi. Mayda
piyozlar uchun termik ishlov berish kam samara beradi, shuning uchun ularga bu
amalni sog’lomlashtirish yoki profilaktika maqsadlaridagina qo’llash mumkin.
Giatsint piyozlariga termik ishlov berishni Avgust oyida amalga oshirgan
ma’qul, chunki bundan erta yoki kechki muddatlar ijobiy natijalar bermasligi
kuzatilgan. Hosil bo’lgan bolacha piyozlarni standart o’lchamlardagi piyozlarga
aylantirish uchun 2-3 yil kerak bo’ladi. Mutahassislar Ledi Derbi navi bilan
tajribalar o’tkazganlarida har bir ona piyozdan 20-30 tagacha bolacha piyoz
olganlari bu usulning samaradorligiga bir misol bo’lib hizmat qilishi mumkin.
Bu usulni uy sharoitlarida amalga oshirish uchun men elektrogrelka sotib
oldim va uning ustiga piyozlar to’ldirigan reshetkani joylashtirdim. Piyozlarning
yoniga uy termonetrini o’rnatdim va ushbu reshetkaning ustini ventilyatsia qilish
uchun teshiklar qilingan qog’oz qalpoq bilan yopib qo’ydim. Qalpoqni shunday
o’rnatdimki, bu reshetka ichidagi havoni 38 gradusli haroratda saqlashga imkon
bersin. Albatta, bunda bir hil haroratni 30 kun davomida saqlab turish amaliy
jihatdam mumkin emas. Menda tashqi sharoitlarga bog’liq ravishda, harorat 30 dan
38 gradusgacha o’zgarib turdi. Bunday ishlovdan so’ng kuz faslida men piyozlarda
hech qanday tashqi vizual o’zgarishlarni sezmadim, ammo keyingi yili yozda,
ishlov berilmagan piyozlar bilan solishtirganda, termik ishlov berilgan giatsint
piyozlari ajoyib gullar berdilar va 5-6 tadan yong’oq kattaligidagi bolacha piyozlar
ham hosil qildilar.

Shundan so’ng, ularni doka xaltachalarga solib, fungitsidning
suspenziyasiga (masalan, 0,2% li topsin-M eritmasiga) 20 daqiqa davomida solib
qo’yiladi. Keyin kesilgan piyozlar biroz quritiladi. Pestitsidlar bilan ishlov berish o’rniga kesilgan piyozlarga pista ko’mir poroshogi yoki aloe soki bilan ishlov
berish ham mumkin. Keyin ushbu quritilgan giatsint piyozi bo’lakchalarini quruq
substrat solingan polietilen paketlarga navlar nomini yozgan holda solinadi va ular
yuqorisidan boylanib 6 hafta davomida xira yorug’likda 25-20 gradusda, so’ngra
17-20 gradusda yana 6 hafta saqlanadi. Ushbu vaqt davomida kesilgan
piyozlarning tag qismlariga bitta yoki bir nechta giatsint piyozchalari (bola
piyozchalar - detkalar) hosil bo’ladi. Piyozchalarni turli xil yuqumli kasalliklardan
himoya qilish uchun quruq substrat ishlatiladi.
Bunday usulda piyozchalarni tayyorlagandan so’ng, ular yashiklarga, tuproq
qatlami ustiga yopilgan nam graviyga ekiladilar. Substratdagi namlikni saqlab
turish uchun uning usti plyonka bilan yopib qo’yiladi. Ushbu piyozchalar ekilgan
yashiklarni 1-5 daraja harorat mo’tadil saqlab turiladigan podvallarda 3 oy atrofida
saqlanadi. Bu ishni qilishnig osonroq usuli – kesilgan va ishlov berilgan piyoz
bo’laklarini yashiklarga ekib, yuqorida ko’rsatilgan rejimda saqlash bo’lishi ham
mumkin. Podvalda tahminan 12 haftadan so’ng, giatsintlar unib chiqa boshlaydilar.
Ularda ingichka, rangsiz barglar hosil bo’lganida plyonka olib tashlanadi va
yashiklar 15 gradus haroratli, yorug’lik yaxshi tushadigan xonaga olib chiqiladi.
Ularni regulyar ravishda sug’orish va ozuqalash muhimligini e’tibordan chetda
qoldirmang (10 litr suvga 20 gramm kaltsiy selitrasi solinadi). Aprel oyi
boshlarida yashiklar ochiqqa olib chiqiladi va shu yerda barcha vegetatsion davr
movaynida saqlanadi (taxminan May oxiri-Iyun boshlarigacha). Undan so’ng
piyozlar qazib olinadi va Sentyabr oyigacha saqlanadi (bunda piyozlarning qurib
qolmasligiga e’tibor berish kerak bo’ladi). Kuz fasli boshlarida yaxshilab
tayyorlangan tuproqdagi graviy qatlamiga ushbu piyozchalar ekiladilar. Qishda esa
ularning usti muzlab qolishdan himoyalash uchun yopib qo’yiladi. Bahorda
plyonka olinib, ikki hafta oralig’ida 3 marta oziqlantiriladi va sug’oriladi. Uchinchi
yiliga borib esa bu giatsint piyozlari gullaydilar.
Yuqorida ko’rsatilgan usul yordamida giatsintning istalgan navini tezkorlik
bilan ko’paytirish mumkin. Buning uchun talab qilinadigan piyozlarning
o’lchamlari 4-4,9 sm atrofida bo’lgani ma’qul. Bunda ularning har biridan 35-52 gacha yangi piyozlar olish mumkin. Piyozlarni ko’paytirishda ustki 1-chi, 2-chi va
3-chi po’stloqlardan foydalangan ma’qul, chunki ichki po’stloqlardan kamroq
bolacha piyozchlar hosil bo’ladilar. Po’stloqlar olinganidan so’ng qolgan ona
piyozni yer maydoniga ekib, undan hosil olish ham mumkin.
Uch oydan so’ng yangi piyozcjalar 1 sm uzunlikka va 0,5 sm diametrga
etadilar. Uchunchi yilda esa ular uzunligi 3,4 sm va diametri 3 sm bo’lgan holatga
keladi. Bunday usulda giatsint piyozlarini ko’paytirish muddatlari May-Iyun oylari
hisoblanadi. Ammo bu ishni Iyul-Noyabr oylarda ham amalga oshirish mumkin.
Agarda po’stloqlar kech ajratilgan bo’lsalar, ularni yashiklardan to’ppa-to’g’ri
bog’ga olib chiqib ekish ham mumkin.

giatsintlarni ekish zichligi 1 metr kvadratga 150 donagacha bo’lishi mumkin.
Ikkala holda ham piyozlarning tag qismi yerga qaratib ekiladi.
Giatsint piyozchalarini bo’lish. Yosh giatsintlarning barglari sarg’ayib,
quriy boshlaganda (Iyul-Avgustlarda) ularni qazib olinadi. Bunda eski,
preparatsiya qilingan giatsint piyozi o’z formasini saqlab qoladi, ammo uning
tagidan to tepasigacha yangi piyozchalar bilan qoplangan bo’ladi. Bu paytda quruq
plyonkaga aylangan zahira po’stloqlar ham piyozchalar bilan qoplangan bo’ladi.
Ushbu piyozchlarni ochiq yer maydoniga ekishdan avval ajratib olish kerak,
chunki aks holda ular so’lib qolishlari mumkin. Piyozchalarni saqlashning optimal
harorati 25-30 gradus, havoning nisbiy namligi esa 60-70% bo’lishi talab qilinadi.
Ikkinchi va uchinchi yillar. Bir yoshga to’lgan piyozchalarni ikki yil
o’stirishga mo’ljallab, Avgust oxirida ekkan ma’qul. Bunda ular 10-12 sm
chuqurlikka ekiladilar. Ekish zichligi 1 metr kvadratga 200 donadan bo’lishi
tavsiya etiladi. Piyozchalarni ekishning eng yaxshi sxemasi – 5 sm kenglikdagi
ikki qatorli lentalar bo’lib, bu lentalar orasidagi masofa 15 sm bo’lishi lozim.
Piyozchalar ekilgan maydonlar ustiga 5-6 sm li torf qoplash qish sovuq kelgan
taqdirda muzlab qolishdan saqlaydi. Ikki yildan so’ng, ekilgan giatsint
piyozchalarining 50% gachasi gullashi tajribada kuzatilgan.
Giatsint piyozlarini qazib olish preparatsiya qilingan vaqtdan 3 yil o’tgandan
so’ng amalga oshiriladi. Tajribalar ko’rsatishicha, bu usulga giatsint piyozlarini
ko’paytirish koeffitsienti 20 dan 110 gacha boradi va bu koeffitsient bir qancha
faktorlarga bog’liq bo’ladi. Ammo eng asosiy faktor – ona piyozning og’irligi,
ko’paytirilayotgan navning hususiyatlari va preparatsiya qilingan piyozlar hamda
piyozchalarni o’stirishning agrotexnik sharoitlaridir.
Bu usulda ko’paytirigan piyozlarning diametri uning naviga bog’liq ravishda
3 yilda 30-35 mm gacha bo’lishi mumkin. Olingan piyozlarning o’lchami va
ko’payish koeffitsienti bo’yicha eng birinchi o’rinni egallaganlar sifatida quyidagi
navlarni ko’rsatishimiz mumkin:
 Ledi Derbi, King of Blyuz, Bismark – piyozlarning diametri 50 mm
dan katta bo’lgan;
 Rozaliya, Tubergens Skarlet – piyozlarning diametri 40-45 mm dan
katta bo’lgan;
 Boshqa navlar – 40 mm atrofida.
Gullarinig o’lchami kattaligi va ularning soni bo’yicha (dekorativ
hususiyatlari) eng yaxshi natijalar preparatsiya usilida etishtirilgan 5-6 yoshli
piyozlarda kuzatilgan.
Giatsint piyozlarini kesish usuli bilan ko’paytirish. Buning uchun diametri
3-5 sm kattalikka ega bo’lgan sog’lom va toza giatsint piyozlari perependikulyar
yo’nalishda to’rt yoki olti bo’lakka bo’linadi:

Giatsint piyozining kesilgan joylariga ishlov berish.
Piyozlarning kesilgan joylari chirib ketmasligi va mikroblar xujumiga
duchor bo’lmasligi uchun uni probkalar hosil bo’lmaguncha quritish tavsiya
etiladi. Ammo bu amal kamroq yordam beradi. Shuning uchun kesilgan joylarga
artivlashtirilgan ko’mir bilan yoki biror bir dezinfektsiya qilish vositasi bilan
ishlov berish tavsiya etiladi. Agar piyozlarning kesilgan joylarini himoya qiluvchi
maxsus vositalarni ishlatsangiz, nur ustiga a’lo bo’ladi.
Giatsint piyozlarini inkubatsiya qilish. Piyozlarning tag qismlarini kesib,
uni dezinfektsiya qilganingizdan so’ng, preparatsiya qilingan piyozlarni xo’l
perlitga kesilgan joyini pastga qaratib, joylashtirib qo’yasiz. Bu saqlash joyida
harorat 30 gradus va namlik 95-100% bo’lishi talab qilinadi. Inkubator sifatida
teploizolyatsiya qilingan va devorlari nam o’tkazmaydigan hamda kerakli
o’lchamlardagi yashikdan foydalanish mumkin. Yashik ichiga elektr isitgich,
ventiyator, suv to’ldirigan vannacha va avtomatik regulyator yordamida kerakli
haroratni saqlab turuvchi temperatura datchigi joylashtiriladi. Havoning maksimal
namligi yuza qismiga issiq havo purkash bilan amalga oshiriladi. Bunday
konstruktsiya texnika havfsizligi talablariga to’la javob berishi kerakligini aslo
unutmang. Inkubatsiya jarayoni 2,5-3 oy davom etadi. Bu vaqt mobaynida yosh
piyozchalarning diametri 5-20 mm gacha etadi va ularda ildiz tizimi kurtaklari
hamda kichkina o’simtalar hosil bo’ladi.
Giatsint piyozlarini birinchi yili o’stirish. Agarda piyozlarni preparatsiya
qilish Iyul-Avgustning boshida amalga oshirilgan bo’lsa, ularni torf aralashtirilgan
tuproqqa, ochiq yer maydoniga ekish mumkin bo’ladi. Agar preparatsiyani kechroq
muddatlarda amalga oshirgan bolsangiz, u holda piyozchalarni teplitsaga yoki
yashiklarga ekishingizga to’g’ri keladi. Agar yashiklarga eksangiz, ularni 2-6
gradus harorat saqlanadigan podvalga qo’yasiz. Bahorda esa bu piyozchalarni
ochir yer maydoniga ko’chirasiz. Ammo bunda ularning uchlari yerdan chiqib
turadigan holatda ekilishi talab qilinadi. Bunday ekilish mayda piyozchalarning
yorug’likdan foydalanishlarini osonlashtiradi. Ochiq va yopiq yer maydonlarida