جامعه‌شناسی تاریخی

📙تأثیر انقلاب بر منطقه


انقلاب ایران به‌واسطهٔ تاثیرگذاری ایدئولوژی شیعه انقلابی بر دولت‌های همسایه به یکباره توازن نیروها در منطقه را تغییر داد. در عربستان سعودی، دویست هزار مسلمان شیعه درحالی‌که نشانه‌هایی از احترام به آیت‌الله خمینی را با خود حمل می‌کردند، دست به شورش زدند.
در عمان، گزارش‌ها حکایت از آن داشت که جدا از منازعه‌ای که برای سال‌ها در منطقه ظفار وجود داشت، مخالفت سیاسی در مناطق شمالی افزایش یافته است (گزارش‌های پروژه پژوهش و اطلاعات خاورمیانه 1980؛ عبدالغني 1984، صص 200-193).
رهبران عراق با نگرانی بسیار به انقلاب ایران نگاه می‌کردند. آیت‌الله باقر صدر، همتای آیت‌الله خمینی در نجف، با فرستادن پیام تبریک به آیت‌الله خمینی مساله را بغرنج‌تر ساخت. در پیام آیت‌الله صدر آمده بود: «اکنون مستبدان دیگر نیز روز حساب و بازخواست خود را انتظار می‌کشند». این جمله اشاره آشکار به رهبران عراق داشت (هیرو 1985، ص 106). پس از آن، آیت‌الله خمینی نیز مردم عراق را به سرنگون کردن رژیم بعثی دعوت کرد. از آنجا که سنی‌های دارای تفکر سکولار رهبری حزب بعث را بر عهده داشتند و 55 درصد جمعیت عراق شیعه بودند، تهدید شورش شیعیان در عراق بسیار جدی و واقعی به نظر می‌رسید. تهدید انقلاب ایران، گرایش عراق به بر عهده گرفتن جایگاه رهبری در خاورمیانه و فروپاشی سازمانی ارتش ایران، حکومت عراق را تشویق کرد که با حمله نظامی به ایران به حکومت آیت‌الله خمینی در ایران پایان دهد (فالک، 1980؛ گزارش‌های جهان و اخبار ایالات متحده 1980، ششم اکتبر، صص 29-24).

📚منصور معدل
ایدئولوژی به‌مثابهٔ گفتمان اپیزودیک

ترجمهٔ مصطفی مهرآیین

@historical_sociology

📕جنبش کارگری

کارگران صنعتی نقش مهمی در سرنگونی رژیم شاه ایفا کردند، اگرچه خیلی دیر به جنبش انقلابی پیوستند. کمیته‌های اعتصاب، هماهنگ‌کننده‌های اصلی جنبش کارگری طی دوران انقلاب بودند، و همین کمیته‌ها، هستۀ مرکزی شوراهای کارگری که بعداً در واحدهای صنعتی متفاوت به وجود آمدند را بنیان گذاشتند. شوراهای کارگری مدیریت کارخانه‌ها را بر عهده گرفتند. در اکثر موارد، کارگران توانستند ساعات کاری را کاهش دهند، ارزیابی و رده‌بندی شغلی مطلوبتری را به اجرا بگذارند، مدیران فاسد را اخراج کنند، کارگران بیشتری را به کار گیرند، دستمزدها را به طور عمومی بالا ببرند، حقوق مدیران را کاهش دهند و معاینه سلامتی کارگران را به طور منظم انجام دهند ( آزاد 1980، صص 12و 17).

غليان جنبش کارگری که از تابستان 1979 آغاز شده بود در پائیز نیز ادامه یافت. در خوزستان و آذربایجان کارگران سعی در برقرار‌کردن حداقلی از دستمزد، 40 ساعت کار در هفته و تأسیس شورا و سندیکای کارگری مستقل داشتند. در گیلان، در مارس 1980، 31 شورای کارگری موجود در کارخانه‌ها، شورای هماهنگی را بنیان نهادند که 20 هزار عضو کارگر داشت. یک شورای هماهنگی دیگر نیز توسط هشت شورای کارگری در تبریز شکل گرفت ( آزاد 1980، صص 22-20). در فارس، شورای اسلامی کارگران نخستین کنگره خود را آغاز کرد ( امت 5 اسفند 1980/ 13358، ص 5).

به‌هرحال، جنبش کارگران نیز همچون جنبش دهقانان رو به افول نهاد. دولت موقت مخالف شوراهای کارگری بود. بازرگان گروه‌های سیاسی رادیکال که «می‌گویند ارتش باید از بین برود و ادارۀ امور ملت به شوراهای کارگری واگذار شود و مردم باید همیشه در وضعیت انقلابی باشند» را مورد حمله قرار داد و گفت « اگر وضعیت به همین صورت ادامه یابد، چاره‌ای به جز استعفا وجود ندارد» ( به‌نقل از آزاد 1980، ص 19). به همین صورت، وزیر کار دولت بازرگان مخالفت خود با شوراهای کارگری را اعلام کرد و تهدید کرد که «وزارت کار یا محل کار من است یا محل کار شوراها» (به‌نقل از فدائیان 1982، ص 10). اگرچه آیت‌الله خمینی کارگران را ستون انقلاب نامید، در عمل جمهوری اسلامی نتوانست استقلال شوراهای کارگری را تحمل کند.

📚منصور معدل
ایدئولوژی به‌مثابۀ گفتمان ایدئولوژیک

ترجمۀ دکتر مصطفی مهرآیین

@historical_sociology

📕تأثیر گفتمان اسلام انقلابی بر فرم منازعۀ سیاسی


گفتمان اسلام انقلابی بر «فرم» (شکل) منازعه سیاسی نیز تاثیر گذاشت. همراه‌شدن مجادلات ایدئولوژیک با منازعات بر سر قدرت را می‌توان به‌خوبی در جریان مناقشه بر سر کنترل بوروکراسی دولت مشاهده کرد. انتخاب بنی‌صدر به‌عنوان نخستین رئیس‌جمهور کشور یک شکست جدی برای حزب جمهوری اسلامی و یک موفقیت خیره‌کننده برای لیبرال‌ها بود. به‌هرحال، خیلی زود ایدئولوژی انقلابی کمک کرد تا کفۀ ترازوی مسئلۀ نیروهای موجود در حکومت به نفع حزب جمهوری اسلامی تغییر کند. تضاد میان اسلام و غرب ( از مضامین اصلی گفتمان اسلام انقلابی) نیروی محرکۀ ایدئولوژیکی بود که بنیان انقلاب فرهنگی آوریل 1980 را شکل می‌داد. اگرچه یکی از اهداف اولیۀ انقلاب فرهنگی بیرون انداختن نیروهای چپ از فضای دانشگاه بود( جمهوری اسلامی 30 فروردین 1980/ 1359 ، ص 1)، نفوذ نیروهای چپ در دانشگاه گونه‌ای مهمات اضافی برای ایدئولوژی انقلابی بود. پس از توافق رهبران حزب جمهوری اسلامی و لیبرال‌ها در خصوص ایدۀ انقلاب فرهنگی، آن‌ها بنا‌به منطق ایدئولوژی انقلابی اقدام به پاک‌کردن تمامی نشانه‌های باقی‌مانده از سیاست غیراسلامی رژیم پهلوی در دانشگاه کردند. انقلاب فرهنگی به‌معنای گسترش قلمرو گفتمانی اسلام انقلابی و حرکت به‌سوی اسلامی‌کردن کلیۀ روابط اجتماعی بود. به‌هرحال، انقلاب فرهنگی از معانی متفاوت نزد مجریان مختلف آن برخوردار بود و به‌نفع حزب جمهوری اسلامی در مقابل لیبرال‌ها عمل کرد. برای لیبرال‌ها، انقلاب فرهنگی ابزاری بود که به‌واسطۀ آن می‌توانستند از دست آشوبگران چپ‌گرا در نهادهای عمومی، کارخانه‌ها و مناطق روستایی خلاص شوند تا بتوانند بار دیگر ثبات سیاسی و اقتصادی این فضاها را بازسازی کنند. از سوی دیگر، حزب جمهوری اسلامی در پی حذف لیبرال‌ها نیز بود (جمهوری اسلامی 1 اردیبهشت 1980/ 1359، ص 9).

در انتخابات مجلس که در دورۀ انقلاب فرهنگی برگزار شد، حزب جمهوری اسلامی اکثریت آراء را بدست آورد. با بودن بنی‌صدر در جایگاه ریاست‌جمهوری و دست‌یافتن حزب جمهوری اسلامی به اکثریت کرسی‌های مجلس، انتخاب نخست‌وزیر و اعضای کابینه‌اش تبدیل به موضوع مجادلات و جر‌و‌بحث‌های شدید شد. بحث درخصوص معیار انتخاب اعضای بوروکراسی دولت در کانون این مجادلات ایدئولوژیک جای داشت. بنی‌صدر بر قابلیت فنی و تخصص تأکید می‌کرد، در‌حالی‌که حزب جمهوری اسلامی بر تعصب دینی و تعهد به «مکتب اسلام» تأکید داشت. رجایی، نخست‌وزیر، اعتقاد داشت که انقلاب به‌خاطر اسلام و نه به‌خاطر داشتن چیزهای مادی از‌قبیل پرتقال و انگور انجام شده است (به نقل از کار 8 مهر 1980 / 1359 ، ص 8). رهبران حزب جمهوری اسلامی همچنین معتقد بودند «اخلاق» بر «علم» و «ارزش» بر «شناخت» اولویت دارد و تنها با به‌کار‌گرفتن مسلمانان مؤمن، ایران می‌تواند به استقلال و خودکفایی واقعی دست یابد. (کار 6 آذر 1980/ 1359 ، ص 15). این مجادلات با حمله‌های بچه‌های حزب‌اللهی به حامیان بنی‌صدر همراه شد. فشار بر بنی‌صدر او را مجبور به ایجاد اتحاد با مجاهدین کرد.

📚منصور معدل
ایدئولوژی به‌مثابۀ گفتمان ایدئولوژیک
ترجمۀ دکتر مصطفی مهرآیین

@historical_sociology