💠 جهاد از دیدگاه اسلام

✅ در وهلۀ نخست تلقی بسیاری از جهاد، جنگ و مبارزۀ نظامی‌ست؛ درحالی‌که این تصور، بیانگر مفهومی تنگ و نادرست از جهاد است. جهاد در اصل و از نظر لغت به‌معنای تلاش و کوشش است. علامه سید سلیمان ندوی در بیان اصطلاحی جهاد می‌نویسد: «هر نوع تلاش و فداکاری جانی، مالی و فکری در راه اعلای حق و صیانت از آن جهاد نامیده می‌شود. جهاد گاهی اقتضا می‌نماید که انسان از عزیزان، نزدیکان و حتی جان خود بگذرد تا بتواند تلاش دشمنان حقیقت را بی‌ثمر گرداند. از نگاه اسلام هرگاه لازم باشد برای دفع حملات دشمنان اقدام به پیکار نمود و دست به سلاح برد، به‌جای خود كار پسندیده و نیكویی‌ست.»(نعمانی،1424: 4/230)
اشخاصی كه حتی آشنایی اندك با تاریخ دارند، نیك می‌دانند که هیچ نهضتی به‌صرف درستی آرمان و مبانی‌اش به موفقیت دست نیافته، مگر آن‌زمان که گروهی تمام هستی خویش را فدای تحقق آن کرده‌اند. از طرفی، صرف پیروزی و تحقق آرمان‌های یک نهضت نشان حقانیت و برتری آن بر سایر نهضت‌ها نیست، بلکه باید آن را مرهون فداکاری جانی و مالی پیروان آن آرمان دانست.

✅این جهادِ با جان و جهادِ با مال بود که در شهر مکه توان تحمل سخت‌ترین شکنجه‌ها را به مسلمانان می‌داد. این خوی تلاش‌گری و استقامت در مسیر تحقق آرمان‌های بزرگ اسلامی به بركت تعالیم مبارك پیامبر اسلام صلّی‌اﷲعلیه‌وسلّم در مسلمانان به‌وجود آمده بود. آنان را بر ریگ‌های سوزان می‌خواباندند، آهن گداخته بر جسم‌شان می‌گذاشتند، شمشیر بر گلویشان قرار می‌دادند، از کمان‌ها بر آنان تیر می‌بارید، گرسنگی و تشنگی بر آنان هجوم می‌آورد، اما جز صلابت و پایداری از آنان چیزی دیده نمی‌شد. سرانجام هم مجبور به ترک وطن و نزدیکان و هجرت به‌سوی حبشه و مدینه گردیدند، بااین‌همه در پایداری و استقامت‌شان ذرهای خلل نیامد. وقتی هم که در ده سال اخیر عهد نبوّت در مدینه صاحب قدرت سیاسی و نظامی شدند، توانستند مقطعی درخشان از تاریخ را رقم زنند.

✅آنگونه‌که پیشتر بیان شد، جهاد فقط بر تلاش مسلحانه اطلاق نمی‌گردد، بلکه به‌كارگیری تمامی توان و امکانات برای نیل به اهداف درست و پاک را جهاد می‌نامند. به‌همین‌جهت مبارزه با هوای نفس و خواهشات نفسانی بزرگ‌ترین جهاد نامیده شده است. نقل است كه پیامبر اسلام صلّی‌اﷲعلیه‌وسلّم به صحابه‌ای که از میدان جنگ بازمی‌گشتند، فرمود: «شما از جهاد کوچک به‌سوی جهاد بزرگ بازگشتید که همانا مبارزۀ انسان با هوای نفس خویش است.»(بیهقی:374) همچنین ایشان در حدیثی دیگر فرمود: «بهترین جهاد آن است که انسان برای رضای الهی با هوای نفس خود جهاد کند.»(طبرانی:14512)

✅کسب دانش نیز یک جهاد است؛ زیرا بزرگ‌ترین دشمن ایمان، یعنی جهالت را عقب می‌راند. برخی از دانشمندان مسلمان این نوع جهاد را از سایر انواع آن از قبیل جهاد جانی (فیزیکی) و جهادِ مالی برتر دانسته‌اند. راز موفقیت اسلام در اصل «قرآن و شمشیر» نیست، بلکه مرهون زبان قاطع و برّان قرآن است: «فَلاتُطِعِ الكَافرینَ وجَاهِدهُم بهِ جهادًا كبِیراً»(فرقان:52)؛«پس از كافران فرمان مبر و به قرآن با آنان به جهادى بزرگ بپرداز.» تلاش سخت و همه‌جانبه در راه مبارزه با ظلم، نژادپرستی، انواع بیماری‌ها، خرافات، و مشکلات اخلاقی و روحی جامعه نیز در حکم جهاد است. در حدیث نبوی آمده است: «از جمله بزرگ‌ترین جهادها سخن حق در مقابل حاکم ستمگر است.»(ترمذی:2174) فردی نزد رسول خدا صلّی‌اﷲعلیه‌وسلّم حاضر شد و اجازۀ جهاد خواست، رسول خدا صلّی‌اﷲعلیه‌وسلّم پرسید: «آیا پدر و مادرت زنده‌اند؟» پاسخ داد: بله زنده‌اند. پیامبر اسلام صلّی‌اﷲعلیه‌وسلّم فرمود: «پس در خدمت به ایشان جهاد کن.»(ابوداود:2521) یعنی خدمت به ایشان برای تو جهاد محسوب می‌شود. یکبار زنان از پیامبر اكرم صلّی‌اﷲعلیه‌وسلّم درخواست شرکت در میدان جهاد کردند. آن‌حضرت فرمود: «جهاد شما حج مقبول است.»(بخاری:2875)

▫️برشی از مقالۀ «جهاد در سيرۀ نبوی‌» نوشتۀ دكتر محمدآصف قدوايی، ترجمه و اقتباس: عبدالرئوف شهنواز، چاپ شده در شمارۀ 71-72 مجلۀ ندای اسلام



https://t.me/nedayeislammagazine1379