#یادداشت
#محمدباقر_ملکیان
🗒 سند پژوهی (8)
تحریف و تصحیف (1)
✅ در مورد تعریف «تحریف و تصحیف» و تفاوت و یا شباهت این دو با هم مباحث زیادی در کتب علوم حدیث مطرح شده است، که ما قصد پرداختن به آنها را نداریم و در این یادداشت هم هر دو اصطلاح را یک کاسه کرده ایم، و منظور ما از هر دو اصطلاح دگرگونی از حالت درست است، مثل تبدیل «حسن» به «حسین»، یا «عن» به «و»، و بالعکس.
سخن دیگر این که تصحیف و تحریف گاه در سند است و گاه در متن، و ناگفته پیداست آنچه ما بدان خواهیم پرداخت بخش مرتبط با سند است.
✅ گونه های تحریف و تصحیف در اسانید
1. افتادگی در سند
به این سند بنگرید:
أحمد بن محمّد عن الحسین بن سعید عن الحسین بن عثمان (کافی ج 4 ص 119، ح7) در این سند فضالة بین الحسین بن سعید و الحسین بن عثمان افتاده است. دلیل بر این مدّعا کثرت روایت حسین بن سعید از حسین بن عثمان با واسطه فضاله است، بلکه روایت حسین بن سعید از حسین بن عثمان بدون واسطه فضاله تنها در تعداد انگشت شماری از اسانید دیده می شود که با توجه به کثرت اسانید دسته دیگر (اسانیدی که واسطه بودن فضاله در آنها ثابت است) نمی توان آنها را صحیح و خالی از تحریف دانست.
نمونه دیگر این سند است: «ابراهیم بن هاشم عن ابن رئاب». در این سند هم «ابن محبوب» ساقط شده است. دلیل بر این مدعا همان است که در سند پیشین گفتیم، یعنی کثرت روایت ابراهیم بن هاشم با واسطه ابن محبوب از ابن رئاب. البته طبقه ابن رئاب و ابراهیم بن هاشم این نکته را به ما گوشزد می کند که ابراهیم بدون واسطه نمی تواند از ابن رئاب روایتی نقل کند. اما این که واسطه در این سند «ابن محبوب» است این مسأله با توجه به اسانید دیگر است.
2. زیاده شدن
این حالت بر عکس حالت قبل است. سند زیر نمونه ای برای این حالت است.
عليّ بن إبراهیم عن أبیه عن محمّد بن عیسی عن یونس (کافی، ج 2، ص 24، ح3)
در این سند «عن ابیه» زائد است، چرا که با مراجعه به روایات علی بن ابراهیم از محمّد بن عیسی می بینیم که نقل علی بن ابراهیم از محمّد بن عیسی بدون واسطه است مگر تعداد انگشت شماری.
نمونه دیگر از این گونه تحریف سند زیر است:
علي بن أبراهیم عن أبیه عن ابن أبي عمیر عن حمّاد عن حریز (کافی)
اما این روایت در تهذیب چنین آمده است: «عليّ بن إبراهیم عن أبیه عن حمّاد عن حریز».
حمّاد در این سند ـ به قرینه روایتش از حریز ـ حمّاد بن عیسی است و ابراهیم بن هاشم ـ با توجه به اسانید کثیره ای ـ بدون واسطه از حمّاد بن عیسی نقل می کند.
https://t.me/derasatfielmrejal
#محمدباقر_ملکیان
🗒 سند پژوهی (8)
تحریف و تصحیف (1)
✅ در مورد تعریف «تحریف و تصحیف» و تفاوت و یا شباهت این دو با هم مباحث زیادی در کتب علوم حدیث مطرح شده است، که ما قصد پرداختن به آنها را نداریم و در این یادداشت هم هر دو اصطلاح را یک کاسه کرده ایم، و منظور ما از هر دو اصطلاح دگرگونی از حالت درست است، مثل تبدیل «حسن» به «حسین»، یا «عن» به «و»، و بالعکس.
سخن دیگر این که تصحیف و تحریف گاه در سند است و گاه در متن، و ناگفته پیداست آنچه ما بدان خواهیم پرداخت بخش مرتبط با سند است.
✅ گونه های تحریف و تصحیف در اسانید
1. افتادگی در سند
به این سند بنگرید:
أحمد بن محمّد عن الحسین بن سعید عن الحسین بن عثمان (کافی ج 4 ص 119، ح7) در این سند فضالة بین الحسین بن سعید و الحسین بن عثمان افتاده است. دلیل بر این مدّعا کثرت روایت حسین بن سعید از حسین بن عثمان با واسطه فضاله است، بلکه روایت حسین بن سعید از حسین بن عثمان بدون واسطه فضاله تنها در تعداد انگشت شماری از اسانید دیده می شود که با توجه به کثرت اسانید دسته دیگر (اسانیدی که واسطه بودن فضاله در آنها ثابت است) نمی توان آنها را صحیح و خالی از تحریف دانست.
نمونه دیگر این سند است: «ابراهیم بن هاشم عن ابن رئاب». در این سند هم «ابن محبوب» ساقط شده است. دلیل بر این مدعا همان است که در سند پیشین گفتیم، یعنی کثرت روایت ابراهیم بن هاشم با واسطه ابن محبوب از ابن رئاب. البته طبقه ابن رئاب و ابراهیم بن هاشم این نکته را به ما گوشزد می کند که ابراهیم بدون واسطه نمی تواند از ابن رئاب روایتی نقل کند. اما این که واسطه در این سند «ابن محبوب» است این مسأله با توجه به اسانید دیگر است.
2. زیاده شدن
این حالت بر عکس حالت قبل است. سند زیر نمونه ای برای این حالت است.
عليّ بن إبراهیم عن أبیه عن محمّد بن عیسی عن یونس (کافی، ج 2، ص 24، ح3)
در این سند «عن ابیه» زائد است، چرا که با مراجعه به روایات علی بن ابراهیم از محمّد بن عیسی می بینیم که نقل علی بن ابراهیم از محمّد بن عیسی بدون واسطه است مگر تعداد انگشت شماری.
نمونه دیگر از این گونه تحریف سند زیر است:
علي بن أبراهیم عن أبیه عن ابن أبي عمیر عن حمّاد عن حریز (کافی)
اما این روایت در تهذیب چنین آمده است: «عليّ بن إبراهیم عن أبیه عن حمّاد عن حریز».
حمّاد در این سند ـ به قرینه روایتش از حریز ـ حمّاد بن عیسی است و ابراهیم بن هاشم ـ با توجه به اسانید کثیره ای ـ بدون واسطه از حمّاد بن عیسی نقل می کند.
https://t.me/derasatfielmrejal