حافظ‌شناخت

حافظ نیز مانند فردوسی در هیچ کجا کلمات زشت بر زبان نرانده و در میان اشعار گهربار خود هجوهای رکیک و شوخی‌های ناپسند راه نداده است؛ حتی در محاورات نیز یکی دو شوخی که از او نقل می‌کنند، نه تنها زننده نیست بلکه ملاحت خاصی هم دارد.

امروز کمتر کسی است که نام حافظ را نداند و دیوان او را نخواند. تقریباً در هر خانه‌ای یک دیوان حافظ هست و هر کسی بدان رجوع می‌کند، اگرچه فقط برای تفأل باشد؛ هر چند شأن و مقام این شاعر بزرگ به مراتب بالاتر از این است ولی چون از خلال اشعار روح‌پرور خود مردم را تسکین می‌هد، این است که بعضی در مواقع سختی با دیوان او درد دل می‌کنند؛ در این هنگام است که گویی روح حافظ با آن‌ها حرف می‌زند؛ به آن کس که زیر بار محنت کمرش خرد و طاقتش طاق شده می‌گوید:

ای دل صبور باش و مخور غم که عاقبت
این شام صبح گردد و این شب سحر شود

روزی اگر غمی رسدت تنگدل مباش
رو شکر کن مباد که از بد بتر شود

و به آن‌ که به دنبال کار جهان خود را از پا انداخته و دستش به جایی نرسیده است، می‌گوید:

جهان و کار جهان جمله هیچ در هیچ است
هزار بار من این نکته کرده‌ام تحقیق

به مأمنی رو و فرصت شمر غنیمت عمر
که در کمینگه عمرند قاطعان طریق

ابوالقاسم حالت، شاهان شاعر

#برگی_از_یک_کتاب
@hafezshenakht

🖌رمزپردازی در شعر حافظ
#سیروس_شمیسا

بر طبق قانون هرمنوتیک (دور شناخت)، که ویلهلم دیلتای به عنوان متدولوژی علوم انسانی مطرح کرده است، جزء فهمیده نمی‌شود مگر با توجه به کل و کل فهمیده نمی‌شود مگر با توجه به جزء؛ در این صورت هرچه سمبل‌ها را دقیق‌تر دریابیم، معنای کلی واضح‌تر می‌شود و هر چه معنای کلی را دقیق‌تر بفهمیم، معنای اجزاء (سمبل‌ها) دقیق‌تر می‌شود؛ اما در داستان‌های تمثیلی نویسنده در رمزپردازی آزاد است؛ یعنی مختار است که خود وضع سمبل کند زیرا سمبل‌های او در چارچوب تمثیل فهمیده خواهند شد لذا مثلاً مولانا به خود اجازه می‌دهد که خر و اسب را که در رمزپردازی سنتی مظهر تن هستند، به معانی دیگری به کار برد. من به این گونه سمبل‌ها، سیال می‌گویم.

اما اگر متن سمبلیک منجر به تمثیل نشود، یعنی اثر داستانی نباشد مثل شعر حافظ، سمبل‌ها باید از زمینه‌ای انتخاب شوند که خواننده به لحاظ فرهنگی با آن آشنا باشد تا بتواند آن را درک کند. بهترین زمینه فرهنگی در اعصار قدیم که بین گوینده و خواننده مشترک بوده است، داستان‌های اسلامی است که در قرآن و تفاسیر قرآن و قصص‌الانبیا آمده است و به همین دلیل حافظ سمبل‌های خود را عمدتاً از تفاسیر یا فرهنگ اسلامی برگرفته است؛ چنان که سلیمان پادشاه فارس و آصف وزیر اوست. مور حافظ است که با شاه هم‌سخن شده است یا محاجه می‌کند. ملک سلیمان شیراز و فارس است. دیو (و اهرمن) دشمن شاه (مثلاً شاه محمود) است. در این نظام مدحی، هر چند معنی لغات تغییر نکرده است اما دلالت جدید یافته است.

چند مثال مشتمل بر سمبل یا کنایه و استعاره:

بر تختِ جم که تاجش معراجِ آسمان است
همّت نگر که موری با آن حقارت آمد

زبانِ مور بر آصف دراز گشت و رواست
که خواجه خاتمِ جم یاوه کرد و بازنجست

گره به باد مزن گر چه بر مراد رود
که این سخن به مثل مور با سلیمان گفت

به صبر کوش تو ای دل که حق رها نکند
چنین عزیز نگینی به دست اهرمنی

بخواه جامِ صَبوحی به یاد آصفِ عهد
وزیر ملکِ سلیمان عمادِ دین محمود

خاتمِ جم را بشارت ده به حُسنِ خاتمت
کاسم اعظم کرد از او کوتاه دستِ اهرمن

بر اهرمن نتابد انوارِ اسمِ اعظم
مُلک آن تست و خاتم، فرمای هر چه خواهی

در مورد سمبل‌های مأخوذ از داستان سلیمان، در شعر سعدی و همچنین بسیاری از شاعران قرن هشتم هم نمونه‌هایی می‌بینیم که سلیمان پادشاه فارس و آصف وزیر او و فارس ملک سلیمان است. شاید دلیل آن این باشد که در آن دوره، غزل وظیفه قصیده یعنی مدح را هم برعهده گرفته بود و لذا سلیمان و داستان‌های او علاوه بر جنبه مذهبی و تفسیری (یعنی تلمیحی)، جنبه مدحی هم یافته بود.

که زنهار از این مکر و دستان و ریو
به جایِ سلیمان نشستن چو دیو
سعدی

#دیدگاه‌ها
@hafezshenakht

داوری مسابقه‌ حافظ‌خوانی «چنان بخوان که تو دانی» در دو مرحله انجام می‌شود.
با توجه به استقبال بسیار خوب مخاطبان نوین کتاب گویا و تعداد آثار دریافتی، داوران مسابقه تصمیم گرفتند، آثار را در دو مرحله‌ ابتدایی و نهایی انتخاب کنند.
مصطفی رحماندوست، حسین پاکدل و محسن شامحمدی کار بررسی و انتخاب آثار شرکت‌کنندگان در مسابقه‌ حافظ‌خوانی را آغاز کرده‌اند.
بنابر اعلام دبیرخانه‌ مسابقه،‌ نتایج بررسی‌ها تا پایان دی‌ماه اعلام خواهد شد.

@NovinketabGooya
@hafezshenakht

دیوان حافظ پر است از حرف‌های دوپهلو که شوخی و ظرافت کم‌نظیری آن‌ها را از شیوهٔ ایهام هر شاعر دیگر جدا می‌کند و ممتاز.

شوخی و ظرافت در بعضی موارد از مختصات بیان اوست؛ متلک‌های زیرکانه، که شادی و شیرینی آن‌ها گه‌گاه از نیش یک طنز گزنده به زهر تلخی آلوده است، رنگ خاصی به لطیفه‌های او می‌دهد.

هوش قوی، که لطافت بی‌شائبه شوخی را می‌کشد، در بعضی موارد این متلک‌های کوتاه را مثل نیشتری زهرآلود می‌کند که روح ساده و شادمان از آن لذت نمی‌برد اما هوش تند، که به زهر این‌گونه تلخی‌ها معتاد است، از آن حداکثر لذت را می‌برد؛ بدین‌گونه است که متلک‌های او، مثل نیشخندهای ولتر و آناتول فرانس، بیشتر با هوش طرف است تا با روح؛ در واقع همین هوش است که هدف طعنه را درک می‌کند و از طنز او یک حربه می‌سازد که مخصوصاً ریا را، که حافظ به آن اعلان جنگ داده است، به سختی سرکوب و مقهور می‌کند.

این شوخی و ظرافت در ادبیات او جای‌جای هست اما مخصوصا رنگ خاصی به سوال و جواب‌های او می‌دهد؛ سوال و جواب‌های او با معشوق، مدعی، زاهد ملامت‌گر و ...

در بعضی موارد عذر آوردن‌هایش که رنگ حسن تعلیل دارد، بیانگر این شوخی‌های لطیف و نیش‌دار است؛ از جمله یک جا می‌خواهد عذری بیاورد برای آنکه رشتهٔ تسبیح زهدش پاره شده است اما ذوق لطیفه‌گوی او عذری که برای این امر پیدا می‌کند این است که بگوید دستم در دامن معشوق بود. (رشته تسبیح اگر بگسست معذورم بدار...)

لطف شوخی در شعر حافظ اینجاست که همه سنت‌ها را در هم‌می‌شکند، همهٔ قیدها را برهم‌می‌زند و از این همه می‌خواهد عذری بتراشد برای یک ترک اولی که احتیاج به عذرخواهی هم ندارد.

#عبدالحسین_زرین‌کوب
#از_کوچه_رندان
#برگی_از_یک_کتاب
@hafezshenakht