اسلام سؤال و جواب

257648: حکم خوردن غذایی که دارای ماده‌ی لانولین (چربی پشم) است

✉️ سوال:

آیا لانولین (lanolin) یا همان چربی پشم حلال است یا حرام؟ چون یک نوشیدنی را نوشیده‌ام که یکی از مواد تشکیل دهنده‌اش لانولین بود. جزاکم الله خیرا

📝 پاسخ:

الحمدلله

لانولین ماده‌ای چرب و زرد رنگ است که از پشم گوسفند تهیه می‌شود و به آن «چربی پشم» یا «شمع پشم» می‌گویند.

مراجعه کنید به:

https://goo.gl/tyxpDr

خوردن مواد غذایی حاوی لانولین اگر از پشم گوسفند استخراج شده اشکالی ندارد.

اگر حیوان به صورت شرعی ذبح شده که مساله واضح است زیرا این حیوان پاک است و گوشتش قابل خوردن و ذبح شرعی شده بنابراین اشکالی در مورد پاکی موی آن و دیگر اجزای آن نیست.

بلکه حتی اگر گمان شود که بخشی از پشم حیوان در حالی که زنده است از او جدا شده یا آنکه ذبح شرعی نشده باز هم قول راجح این است که همه‌ی موهای حیوانات پاک است حتی اگر ذبح نشده باشد.

شیخ الاسلام ابن تیمیه ـ رحمه الله ـ می‌گوید:

«همه‌ی موها و پرها و پشم‌ها پاک است، چه بر پوست حیوانی باشد که گوشتش خورده می‌شود یا حیوانی که گوشتش خورده نمی‌شود و چه بر حیوان زنده باشد یا مرده. این صحیح‌ترین اقوال علما است»

مجموع الفتاوی (۲۱/ ۳۸).

مراجعه نمایید به سوال شماره‌ی (176304).

و حتی اگر بر اساس قول به نجاست پشم یا موی حیوانی که ذبح شرعی نشده عمل کنیم باز هم این ماده‌ای که از پشم استخراج شده بر اصل طبیعت خود که نجس است باقی نمانده بلکه به ماده‌ی دیگری تبدیل شده و به سبب این استحاله پاک و حلال شده است.

مراجعه نمایید به سوال (248124) و (246660).

همینطور برای مطالعه‌ی بیشتر فتوای شماره‌ی (102749) را ببینید.

والله اعلم.

سایت اسلام سوال و جواب

#فقه_و_اصول #فقه #عادات_و_سنتها #غذاها

facebook.com/islamqa.fa
https://islamqa.info/fa

279190: می‌خواهد بداند پیامبر ما صلی الله علیه وسلم امر به حفظ چه احادیثی کرده است؟

✉️ سوال:

لطفا متن احادیثی را که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ امر نموده آنها را حفظ کنیم برایم بنویسید.

📝 پاسخ:

الحمدلله

سنت از منابع اساسی تشریع و قانونگذاری در اسلام است. بر اساس قرآن ما امر شده‌ایم که هرچه پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ به ما ارائه داده‌اند را برگیریم.

الله تعالی می‌فرماید:

﴿وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ﴾ [حشر: ۷]

(و آنچه را پیامبر [او] به شما داد آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت دست بکشید و از الله پروا بدارید که الله سخت‌کیفر است)

برای همین ترغیب شده که هر چه در توان داریم از سنت پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ را حفظ کنیم، نه صرفا حدیث یا احادیثی خاص.

از زید بن ثابت روایت است که گفت: از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ شنیدم که فرمودند: «الله شاداب گرداند کسی را که از ما حدیثی را شنید و حفظش کرد تا آن را به غیر خود رساند. زیرا چه بسا کسی فقهی را با خود برای کسی می‌برد که از او فقیه‌تر است و چه بسا دارنده‌ی فقهی که خود فقیه نیست» به روایت ترمذی (۲۶۵۶) ترمذی می‌گوید:‌ «در این باب از عبدالله بن مسعود و معاذ بن جبل و جُبیر بن مُطعِم و ابی درداء و انس [احادیثی] آمده است و حدیث زید بن ثابت حدیثی حسن است» همچنین ابوداود (۳۶۶۰) آن را روایت کرده و آلبانی در «صحیح سنن ترمذی» صحیحش دانسته است.

واضح است که اهمیت محفوظ اساسا به محتوای نص بستگی دارد. بنابراین آنچه به بیان واجبات و محرمات وابسته است شناخت و در صورت امکان حفظش نیز برای مسلمان لازم‌تر است. پس از آن احادیثی که بیانگر مستحبات و مکروهات است.

برادر گرامی!

بر این اساس آنچه مسلمان بدان توصیه می‌شود این است که به شناخت احادیث احکام مورد نیازش اهمیت بدهد؛ مانند احادیث احکام طهارت و نماز و روزه، سپس زکات ـ اگر بر وی واجب است ـ و حج الی آخر.

یکی از سودمندترین مصنفات در این زمینه برای تازه‌کاران کتاب «عمدة الأحکام» حافظ عبدالغنی مقدسی و پس از آن کتاب «بلوغ المرام» حافظ ابن حجر است.

همینطور باید درباره‌ی سنت‌های ثابت در زمینه‌ی ادب و اخلاق شناخت کافی داشته باشد که از کتاب‌های سودمند در این باره، کتاب «ادب المفرد» امام بخاری را می‌شود معرفی کرد و همینطور کتاب «ریاض الصالحین» امام نووی رحمه الله.

اگر طالب علم تازه‌کار از حفظ «اربعین نووی» آغاز کند و سپس تتمه‌ی آن توسط حافظ ابن رجب ـ رحمه الله ـ را از حفظ کند ان شاءالله در آن خیر و سود فراوانی است.

در مورد اینگونه احادیث بهتر است که الفاظ آن را حفظ کند، اما اگر برایش سخت است کافی است که معانی آن را به درستی بفهمد و شروح این احادیث بحمد الله در دسترس است و به سادگی می‌توان از طریق اینترنت آن را فراهم کرد.

اما برخی از احادیث هست که باید الفاظ آن را بدون تغییر حفظ کرد، یعنی احادیث ادعیه و اذکار.

از براء بن عازب ـ رضی الله عنه ـ روایت است که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: «هرگاه خواستی به رختخوابت بروی چنانکه برای نماز وضو می‌گیری وضو بساز، سپس بر پهلوی راستت بخواب و بگو: اللَّهُمَّ أَسْلَمْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ، وَفَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ، وَأَلْجَأْتُ ظَهْرِي إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ، لاَ مَلْجَأَ وَلاَ مَنْجَا مِنْكَ إِلَّا إِلَيْكَ، اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، وَبِنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ. پس اگر آن شب از دنیا رفتی بر فطرت بوده‌ای و این سخنان را آخرین چیزی که می‌گویی قرار بده».

معنی دعا: خداوندا چهره‌ام (یعنی تمام وجودم) را تسلیم تو کردم و کارم را به تو سپردم و پشتم را به تو واگذار کردم، (یعنی تنها تکیه‌گاهم و پشت و پناهم تویی) امیدم به [پاداش تو] و ترسم [از خشم و عذاب] تو است و پناهگاه و نجاتگاهی نیست جز به سوی تو. خداوندا به کتابی که نازل کردی و به پیامبری که فرستادی ایمان آوردم.

راوی می‌گوید: پس آن را برای پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ تکرار کردم، اما وقتی به «آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ» رسیدم، [به جای نبیک] گفتم ورسولك.

ایشان فرمود: «نه، وَنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ» به روایت بخاری (۲۴۷) و مسلم (۲۷۱۰).

حافظ ابن حجر ـ رحمه الله ـ می‌گوید:

«بهترین سخن که درباره‌ی حکمت از رد سخن کسی که به جای نبی گفت رسول، توسط ایشان ـ صلی الله علیه وسلم ـ گفته شده این است که: الفاظ اذکار توقیفی است و دارای ویژگی‌ها و اسراری است که قیاس در آن وارد نیست و بنابراین باید به همان لفظی که وارد شده محافظت کرد» فتح الباری (۱۱/ ۱۱۲).

از سودمندترین و مشهورترین کتاب‌های این باب می‌توان کتاب «الاذکار» امام نووی ـ رحمه الله ـ را نام برد.

211860: قرآن کریم کتاب هدایت است نه کتاب تفصیل نام‌ها یا علوم دنیوی

✉️ سوال:

یک بار لطیفه‌ای از کسی شنیدم درباره‌ی یک اروپایی به نام «کوک» که به مسلمانی گفت: شما می‌گویید همه چیز در قرآن موجود است، آیا این صحت دارد؟ مسلمان گفت: بله. اروپایی گفت: اسم من کوک است؛ اسم من هم در قرآن موجود است؟ مسلمان به او گفت: بایست. وقتی ایستاد گفت: ﴿وَتَرَكُوكَ قَائِمًا﴾ (و تو را در حالی که ایستاده‌ای رها کردند) منظورش این بود که «کوک را در حالی که ایستاده می‌بینی»!

حکم این حرف چیست؟

📝 پاسخ:

الحمدلله

درست نیست که شور و عاطفه باعث شود آیات کتاب الله را از سیاق آن که قرآن برایش نازل شده خارج سازیم، زیرا این کتاب هدایتی است برای بشر و آنان را از تاریکی‌های شرک و هوس‌پرستی به نور توحید و پایداری خارج می‌سازد و آنان را به سوی بهترین راه و روش که عامل سعادت آنان در دنیا و آخرت است راهنمایی می‌کند. این هدف آشکارا در کتاب الله و در بسیاری از آیات کریمه بیان شده است، از جمله این سخن الله عزوجل که می‌فرماید:

﴿الر كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ﴾ [ابراهیم: ۱]

(الف لام را؛ کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آوری؛ به سوی راه آن شکست ناپذیر ستوده)

و این سخن پروردگار متعال:

﴿قَدْ جَاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُبِينٌ (۱۵) يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَيُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَيَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴾ [مائده: ۱۶]

(قطعا برای شما از جانب الله نور و کتابی روشنگر آمده است (۱۵) الله هرکه را از خشنودی او پیروی کند به وسیله‌ی آن [کتاب] به راه‌های سلامت رهنمون می‌شود و به توفیق خویش آنان را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون می‌برد و به راهی راست هدایتشان می‌کند).

کسی که می‌خواهد به مردم ثابت کند این کتاب کریم جزئیات همه چیزِ دنیا را با نام و توصیف و حتی ویژگی‌های آن یا مباحث همه‌ی علوم دنیوی همچون پزشکی و ستاره‌شناسی و هدسه و دیگر علوم در بر گرفته است، چیزی را به قرآن نسبت داده که از آن نیست و با مقاصد و اهداف قرآن سازگاری ندارد.

در تفسیر رازی (مفاتیح الغیب: ۲۰/ ۲۵۸) در تفسیر این سخن پروردگار متعال:

﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ﴾ [نحل: ۸۹]

(و این کتاب را که روشنگر هر چیزی است و برای مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگری است بر تو نازل کردیم)

آمده است:

«علوم غیر دنیوی به این آیه ربطی ندارد؛ زیرا به ضرورت آشکار است که الله متعال قرآن را برای این ستوده که مشتمل بر علوم دین است، و آنچه از علوم دینی نیست [این آیه] به آن توجهی ندارد».

علامه محمد رشید رضا ـ رحمه الله ـ می‌گوید:

«برخی از مردم می‌گویند: قرآن همه‌ی علوم دنیا را در بر گرفته و شیخ محیی الدین ابن عربی هنگامی که از الاغش افتاد و پایش شکست به مردم اجازه نداد او را بردارند مگر پس از آنکه حادثه‌ی افتادنش و شکست پایش را از سوره‌ی فاتحه استخراج نمود» (!)

این سخنی است که هیچ یک از صحابه و علمای تابعین و دیگر علمای سلف صالح نگفته‌اند و کسی آن را نمی‌پذیرد مگر کسانی که هر چه می‌شنوند و گفته می‌شود را می‌پذیرند و گمان می‌کنند هر آنچه مردگان در کتاب‌های خود نوشته‌اند درست است، حتی اگر عقل آن را نپذیرد و در نقل نیامده باشد و لغت نیز به آن دلالت نکند. بلکه یکی از امامان سلف می‌گوید: قرآن همه‌ی فروع احکام عبادات ضروری را به دلالت نص یا فحوا (نه به نص مستقیم و نه به معنا) شامل نمی‌شود، بلکه تنها وجوب پیروی از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ را بیان داشته و بر این اساس دال بر هر چیزی است که در سنت و قواعد قیاس صحیح و دیگر قواعد آمده است و به این ترتیب همه‌ی فروع و جزئیات دین را در بر می‌گیرد و هیچ بخشی از دین از آن خارج نیست» تفسیر المنار (۷/ ۳۳۰).

13506: شروط پذیرش دعا

✉️ سوال:

برای آنکه دعا نزد الله مورد پذیرش قرار گیرد چه شروطی لازم است؟

📝 پاسخ:

الحمدلله

دعا شروط بسیاری دارد از جمله:

۱- «اینکه جز الله عزوجل کسی را به دعا نخواند. رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ خطاب به ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ فرمودند: «هر گاه درخواست نمودی از الله بخواه و هرگاه یاری خواستی از الله یاری بجو» به روایت ترمذی (۲۵۱۶) و شیخ آلبانی در صحیح الجامع این روایت را صحیح دانسته است.

و این همان معنای سخن الله متعال است که می‌فرماید:

﴿وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُو مَعَ اللَّهِ أَحَداً﴾ [جن: ۱۸]

(و مساجد خاص الله است، پس هیچکس را با الله فرا مخوانید).

این شرط، بزرگترین شروط دعا است است که بدون آن نه دعا پذیرفته می‌شود و نه هیچ عمل خیری از مردمی که مردگان را به فریاد می‌خوانند و آنان را واسطه‌ی میان خود و خداوند قرار می‌دهد پذیرفته می‌شود. کسانی که گمان می‌کنند این صالحان باعث نزدیکی‌شان به خداوند می‌شوند و به این ادعا که خود گناهکارند و نزد الله مقام و جایگاهی ندارند آنان را واسطه قرار می‌دهند و به جای خداوند به دعا می‌خوانند، حال آنکه الله متعال می‌فرماید:

﴿وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ﴾ [بقره: ۱۸۶]

(و هرگاه بندگانم از تو درباره‌ی من پرسیدند [پس بگو] من نزدیکم؛ دعای دعاکننده را هرگاه که مرا فرا خواند اجابت می‌کنم).

۲ـ توسل به الله متعال با یکی از انواع توسل مشروع.

۳ـ خودداری از عجله. عجله یکی از آفات دعا است که مانع از پذیرش دعا می‌شود و در حدیث آمده است: «[دعای] هر یک از شما مستجاب می‌شود، [البته] اگر عجله نکند. [یعنی] بگوید: دعا کردم و مستجاب نشد!» به روایت بخاری (۶۳۴۰) و مسلم (۲۷۳۵).

و در صحیح مسلم (۲۷۳۶) آمده است: «بنده تا وقتی که برای گناه یا قطع پیوند خویشاوندی دعا نکند مورد استجاب قرار می‌گیرد، اگر عجله نکند» گفتند: ای رسول خدا، عجله [در دعا] چگونه است؟ فرمودند: «بگوید: دعا کردم و دعا کردم و ندیدم دعایم مستجاب شود، سپس خسته شده و دست از دعا بکشد».

۴ـ دعا شامل گناه و قطع صله‌ی رحم نباشد، همانطور که در حدیث پیشین به آن اشاره شد: «بنده تا وقتی که برای گناه یا قطع پیوند خویشاوندی دعا نکند مورد استجاب قرار می‌گیرد...».

۵ـ گمان نیک نسبت به الله متعال. رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «الله تعالی می‌فرماید: من نزد گمانی هستم که بنده‌ام به من دارد» بخاری (۷۴۰۵) و مسلم (۴۶۷۵) و در حدیث ابوهریره آمده است: «الله را در حالی بخوانید که به اجابت یقین دارید» به روایت ترمذی. آلبانی در صحیح الجامع (۲۴۵) آن را حسن دانسته است.

بنابراین کسی که به پروردگارش گمان نیک برد، الله نیز خیر فراوانش را به سویش سرازیر می‌کند و همه‌ی فضلش را ارزانی او می‌نماید.

۶ـ حضور قلب. دعاگو باید دلش را هنگام دعا حاضر نماید و عظمت کسی که از او مسالت دارد را به یاد آورد، زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «بدانید که الله دعا را از قلب [غافل و] مشغول نمی‌پذیرد» به روایت ترمذی (۳۴۷۹) و آلبانی در صحیح الجامع (۲۴۵) آن را حسن دانسته است.

۷ـ حلال خوری. الله متعال می‌فرماید:

﴿إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ﴾ [مائده: ۲۷]

(همانا الله از پرهیزگاران می‌پذیرد).

پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ نیز پذیرفته شدن دعای کسی که از راه حرام خورده و نوشیده و پوشیده را بعید دانسته است. در حدیث آمده که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ از مردی یاد نمودند که «سفرش به درازا کشیده و ژولیده موی و غبار آلود دستانش را به آسمان بلند کرده و می‌گوید: پروردگارا، پروردگارا، اما غذایش حرام است و نوشیدنی‌اش حرام است و لباسش حرام است و از حرام تغذیه شده، پس چگونه استجابت خواهد شد؟» به روایت مسلم (۱۰۱۵).

ابن قیم ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «همینطور حرام خوری قدرت آن ـ یعنی دعا را ـ باطل می‌کند یا ضعیف می‌سازد».

۸ـ دوری از اعتدا و تجاوز در دعا، زیر االله سبحانه و تعالی تجاوز در دعا را دوست ندارد و فرموده است:

﴿ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ﴾ [اعراف: ۵۵]

(پروردگارتان را به زاری و نهانی بخوانید [که] او از حد گذرندگان را دوست ندارد).

در این باره به سوال شماره‌ی (41017) مراجعه نمایید.

۹ـ دعا باعث نشود از کاری واجب مانند فریضه‌ای که وقتش فرا رسیده باز بماند یا حق پدر و مادر را به بهانه‌ی دعا ترک گوید. داستان جریج عابد شاید اشاره به همین موضوع باشد، چرا که او درخواست مادرش را که واجب بود پاسخ نداد و به نمازش ادامه داد، در نتیجه مادرش علیه او دعا کرد و خداوند نیز او را مورد ابتلا قرار داد.

49014: احکام عید و آداب و سنت‌های روز عید

✉️ سوال:

می‌خواهم با سنت‌ها و احکامی که در روز عید انجام می‌شود آشنا شوم.

📝 پاسخ:

الحمدلله

الله متعال احکام متعددی در روز عید قرار داده، از جمله:

اولا: استحباب گفتن تکبیر در شب عید، از غروب خورشید آخرین روز رمضان تا آمدن امام برای برگزاری نماز عید. صیغه‌ی تکبیر به این صورت است: «الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله، الله أكبر، الله أكبر ولله الحمد» یا سه بار تکبیر گوید به این صورت: «الله أكبر، الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلا الله، الله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد» و همه‌ی این‌ها جایز است.

شایسته است که صدایش را برای گفتن این ذکر در بازارها و مساجد و خانه‌ها بلند کند اما زنان با صدای بلند تکبیر نمی‌گویند.

دوم: پیش از خارج شدن به نماز عید چند دانه خرما به تعداد فرد می‌خورد، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ روز عید فطر از خانه بیرون نمی‌رفت تا آنکه به تعداد فرد خرما بخورد. بنابراین مانند پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ انجام می‌دهد.

سوم: بهترین لباس‌هایش را می‌پوشد، و این برای مردان است. اما زنان هنگام خروج به سمت مصلی لباس زیبا و جالب توجه نمی‌پوشند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرموده است: «بدون زینت و عطر بیرون روند» یعنی در لباسی عادی که لباس خودنمایی و تبرج نیست و بیرون رفتن زن در حالی که عطر زده و آرایش کرده جایز نیست.

چهارم: برخی از علما غسل برای نماز عید را مستحب دانسته‌اند؛ زیرا این از برخی از سلف نقل شده و غسل برای عید مستحب است همانطور که برای نماز جمعه مشروع شده زیرا مردم در آن یکجا می‌شوند و اگر انسان غسل نماید بهتر است.

پنجم: نماز عید. مسلمانان بر مشروعیت نماز عید اجماع کرده‌اند. برخی آن را سنت دانسته و گروهی فرض کفایه‌اش دانسته‌اند. گروهی دیگر آن را فرض عین می‌دانند و ترک کننده‌اش را گناهکار. آنان به این حدیث پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ استدلال کرده‌اند که دختران پرده نشین و دخترکان تازه بالغ را که عادت به بیرون آمدن از خانه ندارند امر نمود تا به مصلای عید بیایند، جز آنکه صاحبان عذر شرعی از مصلی دور می‌مانند زیرا برای زنی که در عادت ماهیانه است ماندن در مسجد جایز نیست اگر چه عبور از مسجد بدون ماندن اشکالی ندارد.

بر اساس ادله آنچه به نظر من صحیح‌تر می‌آید این است که نماز عید فرض عین است و برای همه جز صاحبان عذر واجب است در آن حاضر شوند و این انتخاب شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله است.

امام در رکعت اول این نماز سوره‌ی «سبح اسم ربك الأعلی» و در رکعت دوم «هل أتاك حدیث الغاشیة»، یا در رکعت اول سوره‌ی «ق» و در رکعت دوم سوره‌ی «قمر» را می‌خواند و هر دو مورد در حدیث صحیح از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ وارد شده است.

ششم: اگر جمعه و عید در یک روز بود نماز عید و همچنین نماز جمعه برگزار می‌شود، چنانکه از ظاهر حدیث نعمان بن بشیر در صحیح مسلم برمی‌آید، اما کسی که در نماز عید حاضر شده می‌تواند در نماز جمعه حضور یابد یا آنکه حضور نیابد و نماز ظهر بخواند.

هفتم: از دیگر احکام عید نزد بسیاری از علما این است که اگر انسان پیش از حضور امام به مصلی آمد می‌نشیند و دو رکعت [تحیة المسجد] نمی‌خواند، زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ دو رکعت نماز عید خواندند و قبل و بعد از آن نماز نخواندند.

برخی از علما بر این هستند که وقتی به مصلی آمد نمی‌نشیند مگر آنکه دو رکعت بخواند، زیرا مصلای عید مسجد است، به دلیل آنکه زنانی که در عادت ماهیانه هستند از نزدیک شدن به آن منع شده‌اند، پس حکم مسجد برای مصلی ثابت می‌شود و این دال بر مسجد بودن مصلی است. بنابراین در عموم قول پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ وارد می‌گردد که فرموده‌اند: «هرگاه کسی از شما وارد مسجد شد پس تا وقتی دو رکعت نخوانده ننشیند». اما عدم نماز ایشان ـ صلی الله علیه وسلم ـ قبل و بعد از نماز برای این بوده که با حضور ایشان نماز برپا می‌شده.

بنابراین برای کسی که به نماز عید حاضر شده نماز تحیت المسجد ثابت است چنانکه برای دیگر مساجد، و اگر بخواهیم از این حدیث چنین برداشت کنیم که مسجد عید نماز تحیت المسجد ندارد باید بگوییم مسجد جمعه نیز تحیت المسجد ندارد؛ زیرا پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ هر گاه برای نماز جمعه به مسجد می‌آمد خطبه می‌خواند و سپس دو رکعت نماز جمعه می‌خواند و سپس می‌رفت و راتبه‌ی جمعه را در خانه‌شان به جای می‌آورد، بنابراین قبل و بعد از جمعه [در مسجد] نمازی نمی‌خواند.

آنچه نزد من راجح است این است که در مسجد عید دو رکعت تحیت المسجد خوانده می‌شود، اما با این وجود در این مساله کار یکدیگر را انکار نمی‌کنیم زیرا مساله‌ای اختلافی است و انکار در مسائل مورد اختلاف شایسته نیست مگر آنکه نص در مورد آن واضح باشد. پس نه به کسی که دو رکعت می‌خواند ایراد می‌گیرم نه به کسی که می‌نشیند و نماز نمی‌خواند.

36442: آداب عید

✉️ سوال:

سنت‌ها و آدابی که روز عید انجام می‌شود چیست؟

📝 پاسخ:

الحمدلله

از جمله سنت‌ّهایی که مسلمانان در روز عید انجام می‌دهند:

۱- غسل پیش از رفتن به نماز:

در موطا (۴۲۸) و دیگر منابع حدیثی به صحت رسیده که عبدالله بن عمر ـ رضی الله عنهما ـ در روز عید فطر پیش از رفتن به مصلی غسل می‌کرد.

امام نووی ـ رحمه الله ـ اتفاق علما را بر مستحب بودن غسل برای نماز عید، ذکر نموده است.

زیرا همان معنایی که به سبب آن عسل جمعه و دیگر اجتماعات عمومی مستحب شده برای نماز عید نیز موجود و بلکه بارزتر است.

۲- خوردن پیش از نماز عید فطر و پس از نماز عید قربان:

از جمله آداب عید فطر این است که پیش از رفتن به نماز چند دانه خرما بخورد، زیرا بخاری از انس بن مالک روایت کرده که گفت: رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ روز عید فطر به نماز نمی‌رفت مگر آنکه پیش از آن چند دانه خرما به تعداد فرد می‌خورد. بخاری (۹۵۳).

خوردن پیش از نماز عید فطر از روی مبالغه در تحریم روزه در این روز و برای اعلام افطار و پایان روزه است.

ابن حجر ـ رحمه الله ـ علت این کار را سد ذریعه‌ی روزه گرفتن بیشتر و همینطور مبادرت در انجام دستور الله می‌داند. فتح الباری (۲/ ۴۴۶).

و در صورت نبودن خرما پیش از رفتن به نماز عید فطر چیز دیگری بخورد.

۳- تکبیر در روز عید:

این یکی از سنت‌های بزرگ روز عید است، زیرا الله سبحانه و تعالی می‌فرماید:

﴿وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ [بقره: ۱۸۵]

(تا تعداد [مقرر] را کامل کنید و الله را به پاس آنکه هدایتتان کرده است تکبیر گویید).

از ولید بن مسلم روایت است که گفت: از اوزاعی و مالک بن انس درباره‌ی آشکار گفتن تکبیر در دو عید پرسیدم. گفتند: آری، عبدالله بن عمر در روز فطر آن را آشکار می‌گفت تا آنکه امام برای نماز بیرون می‌آمد.

و از ابوعبدالرحمن سلمی روایت است که گفت: «آنان در روز فطر بلندتر از روز قربان چنین می‌کردند» وکیع می‌گوید: یعنی تکبیر. مراجعه کنید به إرواء الغلیل (۳/ ۱۲۲).

دارقطنی و دیگران نقل کرده‌اند که ابن عمر صبح روز عید فطر و قربان در گفتن تکبیر تلاش بسیار می‌کرد تا آنکه به مصلی می‌رسید، سپس تا خارج شدن امام [برای نماز] تکبیر می‌گفت.

و ابن ابی شیبه با سند صحیح از زهری روایت کرده که گفت: مردم در روز عید از هنگامی که از خانه بیرون می‌آمدند تا رسیدن به مصلی و تا هنگام بیرون آمدن امام تکبیر می‌گفتند، سپس با خروج امام ساکت می‌شدند و هر گاه امام تکبیر می‌گفت تکبیر می‌گفتند. مراجعه نمایید به إرواء الغلیل (۲/ ۱۲۱).

تکبیر از هنگام بیرون آمدن از خانه تا رسیدن به مصلی و تا خارج شدن امام برای نماز امری بسیار مشهور نزد سلف بوده و گروهی از مصنفان همانند ابن ابی شیبة و عبدالرزاق و فاریابی در کتاب «احکام العیدین» این را از گروهی از سلف نقل کرده‌اند، از جمله نافع بن جبیر که تکبیر می‌گفت و از تکبیر نگفتن مردم تعجب می‌کرد و می‌گفت: «مگر شما تکبیر نمی‌گویید؟!».

ابن شهاب زهری ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «مردم از هنگام خروج از خانه‌هایشان تا رسیدن امام تکبیر می‌گفتند».

وقت تکبیر در عید فطر از شب عید شروع می‌شود و تا وارد شدن امام برای نماز عید به پایان می‌رسد.

اما در عید قربان، تکبیر از نخستین روز ذی الحجه آغاز شده و تا غروب خورشید آخرین روز ایام تشریق پایان می‌یابد.

روش تکبیر:

در مصنف ابن ابی شیبة با سند صحیح از ابن مسعود ـ رضی الله عنه ـ روایت شده که وی در روزهای تشریق به این صورت تکبیر می‌گفت: اللهُ أكبر، اللهُ أكبر، لا إلهَ إلا الله، والله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد. ابن ابی شیبه یک بار دیگر همین حدیث را با سندی دیگر نقل کرده که در آن تکبیر سه بار گفته شده است.

همینطور محاملی با سند صحیح از ابن مسعود روایت کرده که چنین تکبیر گفت: اللهُ أكبرُ كبيراً، اللهُ أكبرُ كبيراً، الله أكبرُ وأجلّ، الله أكبر و للهِ الحمد. مراجعه نمایید به إرواء الغلیل (۳/ ۱۲۶).