نحوی، عهده‌دار وظیفه «کشف» قواعد و اصول حاکم بر استعمالات پیشین عربی است؛ قواعد و اصولی که عرب جاهلی بدون آنکه تفصیلاً آنها را بشناسد، ارتکازاً و بدون توجه، به آنها پای‌بند بوده و همین ارتکاز و ذائقه خویش را معیار تمیز صحیح از سقیم می‏دانسته است. عرب جاهلی برای تشخیص سخن برتر و اثر ادبی کامل­تر، به شیرینی، دل­ انگیزی، دل‌نشینی و جذابیت آن استناد می‏کرده، بدون آنکه بداند این شیرینی و دل‌نشینی از کجا سرچشمه گرفته و چه عامل مشخصی روی آن اثرگذار است؟

عرب جاهلی، فاعل را مرفوع استعمال می‏کند. رفع فاعل، نه امری فطری است و نه حقیقتی تکوینی. قراردادی عرفی است که به مرور، در میان اهل زبان شکل می­گیرد و بدون توجه، اعمال می‏شود. اگر اهل زبان بر اثر شرایط اجتماعی خاصی، همیشه فاعل را مجرور استعمال می‏کردند، در عالم تکوین هیچ حادثه‏ ای رخ نمی‏داد و ما نیز اینک پیرو آن استعمال بودیم.

از این جهت، نحوی در پی تفسیر و تحلیل استعمالات و «کشف» آن قراردادهاست و حق تغییر و تبدیل آن را ندارد و همیشه لسان حال او این است که «عرب چنین استعمال کرده، ما هم چنین می‏کنیم».

از میان تحلیل‏ها و تفسیرهایی که نحویان درباره استعمالات زبان ارائه می‏دهند، هر کدام این دو خصوصیت را داشته باشد، برگزیده‏تر و مقبول‏تر است.
اول: صحت و مطابقت با واقع؛

دوم: سادگی و بساطت در مقایسه با دیگر تفاسیر.
این دو ملاک و معیار، ترازوی سنجش عمل نحوی است. «صحّتِ» یک تحلیل به منزله رسیدن به مقصد و درک مطلوب است و «سادگی» آن تحلیل، زودتر رسیدن به مقصد، انتخاب طریق میان‏بر، صرف هزینه اندک و به کار گرفتن توان کمتر.

برای نمونه، مؤلف کتاب «تجدید النحو»، به تبعیت از مکتب نحوی کوفی، بر این باور است که «کان» و اخوات آن به مانند دیگر افعال، فعل تامّه و محتاج فاعل هستند. در این صورت، اسم مرفوعِ پس از آنها فاعل، و اسم منصوب، به عنوان حال ترکیب می‏شود. برای نمونه، در مثال «کانَ محمّدٌ مسافراً»، کلمه محمّد، فاعلِ «کان» و «مسافر» حال برای آن است.

بی‌گمان نحویان بر اصل استعمال این عبارت ـ کانَ محمّدٌ مسافراً ـ و مقبولیت آن نزد عرب، اتفاق نظر دارند. اینک برعهده نحوی است تا از روش استعمال عرب، تحلیل و تفسیر مناسبی ارائه دهد و رفع و نصب محمد و مسافر را توجیه و تحلیل، و نقش هر یک را بیان کند، به گونه‏ ای که به معنا آسیب نرسد
نحویان اجازه ندارند بر اساس استحسانات عقلی، از پیش خود، قواعد مناسبی برای زبان وضع و استعمال آن‌ را توصیه کنند. چنین رویه ‏ای، تغییر زبان و ایجاد زبان جدیدی است و به حال استعمالات گذشته اهل ‏زبان، سودمند نیست. برای نمونه، این پیشنهاد که ما اسامی غیر منصرف زبان عربی را نیز همچون اسامی منصرف با کسره و تنوین استعمال کنیم، [در نگاه اول] پیشنهاد مناسبی است که با قیاس و استحسان عقلی هماهنگ است و همگونی و یکرنگی کلمات زبان عربی را در پی دارد، اما چه کنیم که عرب تاکنون چنین نکرده و در استعمالات خود تنوین و کسره را بر اسامی غیرمنصرف حرام دانسته است! حتی اگر فرض کنیم عرب‏ زبان از این پس بر اساس قرارداد جدید عمل کند، بیان قواعد و اصول حاکم بر متون گذشته عربی ـ که محل احتیاج ماست ـ ضرورت دارد.