✅ پی تیر، «نیتیر؟»:
حافظشناس و دوست گرامی من، آقای محمدحسن شرفی، دو سال پیش مطلبی را در گروه فیسبوکی «تصحیح و توضیح اشعار حافظ» منتشر کرد و معنای بیت و واژهای از حافظ را به اقتراح گذارد، اما تا امروز کوشش من برای یافتن معنای این واژه یا ترکیب بینتیجه مانده است. آیا بهراستی چنین واژه یا ترکیبی اساساً وجود داشته است؟ در اینجا عین مطلب ایشان را جهت یافتن معنای این واژه یا ترکیب منتشر میکنم. باشد که با کوشش فارسیدوستان معنای آن روشن شود (توضیح اینکه شمارهها مربوط به تاریخ نسخهها است):
بزد رقیب تو روزی به سینهام نی تیر
ز بس که تیرِ غمت سینه پیسپر دارد
نی تیر : 801، 813، 836
بیتیر : 803 {بود رقیب تو روزی که کشتهام بیتیر} (!)
پی تیر : 818، 824، 843، 866
تیری : 819، 867{نزد رقیب تو ...} و نسخۀ بیتاریخ کتابخانۀ ملک
یک تیر : 823
در غزل 112، 12 نسخه (801، 803، 813، 818، 819، 823، 824، 836، 843، 866، 867 و نسخۀ بیتاریخ کتابخانۀ ملیِ مَلِک) پس از بیت چهارم بیت فوق را آوردهاند. مصححان هیچکدام معنی درستی از آن در نیافتهاند و از این رو این بیت که در نسخۀ خلخالی مورخ 827 و به تبع در چاپ قزوینی- غنی، سایه، خرمشاهی- جاوید، وجود ندارد در چاپهای دکتر خانلری، دکتر نیساری و دکتر عیوضی نیز در حاشیه نشان شده است. بهیقین میتوان گفت که سطح پایین بیت نسبت به دیگر ابیات این غزل و در کل اشعار حافظ و نیز عدم استنباط معنی مشخصی از آن موجب شده تا کاتبان بعدی از نوشتن بیتی که در اغلب نسخ کهن بوده خودداری کنند. نسخههای کهن 821، 825 و 827 به علاوۀ 18 نسخۀ متأخر یا بیتاریخ بیت فوق را ندارند.
مصرع دوم مطابق اکثر و اقدم از آن 12 نسخۀ مذکور است:
ز بس که تیرِ غمت سینه پیسپر دارد : 801، 803، 813، 818، 819، 866، 867 و نسخۀ بیتاریخ کتابخانۀ ملی مَلِک
ز بس که تیرِ غمش سینه پیسپر دارد : 823
که بس که تیرِ غمت سینه پیسپر دارد : 824
که بس که تیرِ غمت سینه پیسپر دارد : 824
ز بس که دستِ غمم سینه بیسپر دارد : 836
ز بس که دستِ غمم سینه پیسپر دارد : 843
در نسخههای جدیدتر از نسخۀ فریدون میرزای تیموری (لسان الغیب)، شرح سودی، چاپ قدسی، این شکل آمده که آشکارا برساختن بیتی نازل با معنایی ساده است:
بزد رقیب تو روزی به سینهام تیری
ز بس که تیرِ غمت سینه بیسپر دارد
با توجه به معانی متعدد "پی" و "تیر" گرهِ کار این بیت در ترکیب "پیِ تیر" (پیتیر) و شاید "نیِ تیر" (نیتیر) مصرع نخست است و به احتمال زیاد مناقشهای در مابقی کلمات و ترکیبات بیت نباشد. آیا در متون و اشعار کهن به خصوص اشعار حماسی چنین ترکیباتی وجود دارند؟
@Loghatbazi