می افزاید: مفهوم این بیت آن است که انسان هایی که به دنبال نور، روشنایی و آزادی هستند، همواره این دغدغه و نگرانی را دارند که «خورشید آزادی» مورد هجوم شب استبداد قرار گیرد، از همین رو همواره تلاش می کنند با روشنگری از میراث نور و روشنایی پاسداری کنند تا به مخاطره نیفتد.
____________________
یلدا، کنایه از دنیا
____________________
نویسنده کتاب «بانوی آئینه و آب» با بیان این که در شعرهایی که لهجه حکمی، اخلاقی و تعلیمی دارند، منظور شاعر از به کاربردن واژه یلدا کنایه از دنیا است، ادامه می دهد: در چنین اشعاری شب یلدا به ظلمت دنیا تشبیه شده و مژده پیروزی نور بر ظلمت و حق بر باطل داده می شود، مثلا خاقانی در بیت:
تو جان لطیفی و جهان جسم کثیف است
تو شمع فروزنده و گیتی شب یلداست
انسان آرمانی را به جان لطیف و جهان را به جسم کثیف تشبیه کرده است. اسماعیلی با اشاره به بیتی از صائب تبریزی با این مضمون:
مردان نظر سیاه به دنیا نمی کنند
روز سفید خود شب یلدا نمی کنند
اضافه می کند: شاعر در این بیت دنیا و ظلمت کده خاک را به شب یلدا تشبیه کرده و می گوید، مردانی که به دنبال معرفت و زندگی جاوید هستند، به دنیا التفاتی ندارند و در پی آن هستند که از این جهان پر ظلمت خود را به دنیای باقی و جاویدان برسانند.
به گفته این شاعر آیینی کشور، در اشعار عاشقانه، شب یلدا به معنای دیگری به کار برده شده است. در اشعار غنایی و عاشقانه شاعران گیسوی بلند یار و شب هجران و فراق را به شب یلدا تشبیه کرده اند. مثلا سعدی می گوید:
نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست
شب فراق تو هر شب که هست یلداییست
و عبید زاکانی در بیتی می گوید:
با زلف تو قصه ایست ما را مشکل
همچون شب یلدا به درازی مشهور
خواجوی کرمانی نیز در بیتی می گوید:
تا در سر زلفش نکنی جان گرامی
پیش تو حدیث شب یلدا نتوان کرد
به گفته اسماعیلی، این اشعار نشان می دهد، شاعرانی که لهجه عاشقانه در آثار خود داشته اند، دمیدن سپیده صبح و طلوع خورشید را به روزگار وصل و شب یلدا را به روزگار هجران و جدایی تشبیه کرده اند.
______________________
بار منفی «یلدا» در شعر کلاسیک بیشتر است
______________________
اسماعیلی با بیان این که یلدا در شعر کلاسیک بیشتر بار منفی دارد، می گوید: این شاعران به یلدا بیشتر به عنوان پدیده ای که زیاد مطلوب و مقبول نیست و مرحله ای که باید از آن گذر کرد، نگاه کرده اند. حتی بعضی از شاعران یلدا را بهانه شکوه و شکایت از روزگار فقر و تنگدستی قرار داده و با زبان شعر گریزی به وضعیت نابسامان اقتصادی خویش زده اند:
هیچ دانی که مرا حال شبانروزی چیست
از هجوم غم و رزق کم و افزونی وام
روز روشن ببرم چون شب یلدا تاریک
آب شیرین به مذاقم چو می تلخ حرام
(دیوان ادیب الممالک فراهانی: قصیده شماره 1)
وی ادامه می دهد: در شعر معاصر اما ، بیش تر وجه ایجابی یلدا مورد توجه شاعران قرار گرفته است. جشن یلدا در شعر امروز فرصتی برای رونمایی از سبک زندگی ایرانی - اسلامی و فرصتی برای احیای کرامت های اصیل انسانی و به تصویر کشیدن سیمای انسان آرمانی است. جشن یلدا در شعر امروز فرصتی برای رونمایی از سبک زندگی ایرانی - اسلامی و فرصتی برای احیای کرامت های اصیل انسانی و به تصویر کشیدن سیمای انسان آرمانی است.
به گفته این شاعر، در اشعار معاصر از شب یلدا به عنوان فرصتی برای بازگشت به خویشتن، مهرورزی و مردم داری، احسان، نیکوکاری، صله رحم ، و دستگیری از نیازمندان یاد شده است.
نویسنده کتاب «آسمانی ها» اضافه می کند: در شب یلدا به سنت های اصیل ایرانی و ملی خود بازگشته و جشن خود را به چاشنی تلاوت آیات قران، تفال به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی و مثنوی خوانی متبرک می کنیم.
به گفته وی، وقتی شب یلدا را در اشعار معاصر واکاوی می کنیم، متوجه تجلی مولفه های سبک زندگی انسان شرقی در آن می شویم.
مولف کتاب «رفتارشناسی ادبی و شعر مفهومی» به شعری از نغمه مستشار نظامی از شاعران جوان معاصر اشاره کرده و می گوید در این شعر به زیبایی این سبک زندگی به تصویر کشیده است:
یلدا شب بلند غزل های مشرقی ست
میلاد هر ترانـــه زیبـای مشرقی ست
حالا کــــه دوستان همـــــه جمعند دف بیار
چشم انتظار صد دل شیدای مشرقی ست
اسماعیلی می افزاید: شاعران معاصر سعی کرده اند با تاکید بر جشن و سنت شب یلدا به صیانت از ارزش های اصیل ملی و اسلامی ایرانی بپردازند و آن را فرصتی مغتنم برای با هم بودن و دور هم جمع شدن بدانند. چنان که خدابخش صفادل در غزل زیر به خوبی
از سیمای ایجابی و روشن شب یلدا رونمایی کرده است:
____________________
یلدا، کنایه از دنیا
____________________
نویسنده کتاب «بانوی آئینه و آب» با بیان این که در شعرهایی که لهجه حکمی، اخلاقی و تعلیمی دارند، منظور شاعر از به کاربردن واژه یلدا کنایه از دنیا است، ادامه می دهد: در چنین اشعاری شب یلدا به ظلمت دنیا تشبیه شده و مژده پیروزی نور بر ظلمت و حق بر باطل داده می شود، مثلا خاقانی در بیت:
تو جان لطیفی و جهان جسم کثیف است
تو شمع فروزنده و گیتی شب یلداست
انسان آرمانی را به جان لطیف و جهان را به جسم کثیف تشبیه کرده است. اسماعیلی با اشاره به بیتی از صائب تبریزی با این مضمون:
مردان نظر سیاه به دنیا نمی کنند
روز سفید خود شب یلدا نمی کنند
اضافه می کند: شاعر در این بیت دنیا و ظلمت کده خاک را به شب یلدا تشبیه کرده و می گوید، مردانی که به دنبال معرفت و زندگی جاوید هستند، به دنیا التفاتی ندارند و در پی آن هستند که از این جهان پر ظلمت خود را به دنیای باقی و جاویدان برسانند.
به گفته این شاعر آیینی کشور، در اشعار عاشقانه، شب یلدا به معنای دیگری به کار برده شده است. در اشعار غنایی و عاشقانه شاعران گیسوی بلند یار و شب هجران و فراق را به شب یلدا تشبیه کرده اند. مثلا سعدی می گوید:
نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست
شب فراق تو هر شب که هست یلداییست
و عبید زاکانی در بیتی می گوید:
با زلف تو قصه ایست ما را مشکل
همچون شب یلدا به درازی مشهور
خواجوی کرمانی نیز در بیتی می گوید:
تا در سر زلفش نکنی جان گرامی
پیش تو حدیث شب یلدا نتوان کرد
به گفته اسماعیلی، این اشعار نشان می دهد، شاعرانی که لهجه عاشقانه در آثار خود داشته اند، دمیدن سپیده صبح و طلوع خورشید را به روزگار وصل و شب یلدا را به روزگار هجران و جدایی تشبیه کرده اند.
______________________
بار منفی «یلدا» در شعر کلاسیک بیشتر است
______________________
اسماعیلی با بیان این که یلدا در شعر کلاسیک بیشتر بار منفی دارد، می گوید: این شاعران به یلدا بیشتر به عنوان پدیده ای که زیاد مطلوب و مقبول نیست و مرحله ای که باید از آن گذر کرد، نگاه کرده اند. حتی بعضی از شاعران یلدا را بهانه شکوه و شکایت از روزگار فقر و تنگدستی قرار داده و با زبان شعر گریزی به وضعیت نابسامان اقتصادی خویش زده اند:
هیچ دانی که مرا حال شبانروزی چیست
از هجوم غم و رزق کم و افزونی وام
روز روشن ببرم چون شب یلدا تاریک
آب شیرین به مذاقم چو می تلخ حرام
(دیوان ادیب الممالک فراهانی: قصیده شماره 1)
وی ادامه می دهد: در شعر معاصر اما ، بیش تر وجه ایجابی یلدا مورد توجه شاعران قرار گرفته است. جشن یلدا در شعر امروز فرصتی برای رونمایی از سبک زندگی ایرانی - اسلامی و فرصتی برای احیای کرامت های اصیل انسانی و به تصویر کشیدن سیمای انسان آرمانی است. جشن یلدا در شعر امروز فرصتی برای رونمایی از سبک زندگی ایرانی - اسلامی و فرصتی برای احیای کرامت های اصیل انسانی و به تصویر کشیدن سیمای انسان آرمانی است.
به گفته این شاعر، در اشعار معاصر از شب یلدا به عنوان فرصتی برای بازگشت به خویشتن، مهرورزی و مردم داری، احسان، نیکوکاری، صله رحم ، و دستگیری از نیازمندان یاد شده است.
نویسنده کتاب «آسمانی ها» اضافه می کند: در شب یلدا به سنت های اصیل ایرانی و ملی خود بازگشته و جشن خود را به چاشنی تلاوت آیات قران، تفال به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی و مثنوی خوانی متبرک می کنیم.
به گفته وی، وقتی شب یلدا را در اشعار معاصر واکاوی می کنیم، متوجه تجلی مولفه های سبک زندگی انسان شرقی در آن می شویم.
مولف کتاب «رفتارشناسی ادبی و شعر مفهومی» به شعری از نغمه مستشار نظامی از شاعران جوان معاصر اشاره کرده و می گوید در این شعر به زیبایی این سبک زندگی به تصویر کشیده است:
یلدا شب بلند غزل های مشرقی ست
میلاد هر ترانـــه زیبـای مشرقی ست
حالا کــــه دوستان همـــــه جمعند دف بیار
چشم انتظار صد دل شیدای مشرقی ست
اسماعیلی می افزاید: شاعران معاصر سعی کرده اند با تاکید بر جشن و سنت شب یلدا به صیانت از ارزش های اصیل ملی و اسلامی ایرانی بپردازند و آن را فرصتی مغتنم برای با هم بودن و دور هم جمع شدن بدانند. چنان که خدابخش صفادل در غزل زیر به خوبی
از سیمای ایجابی و روشن شب یلدا رونمایی کرده است: