Forward from: سیاووش
از شیخ مصلح‌‌الدین سعدی نیز در بوستان و گلستان مناظرات جالبی نظیر گفت‌وگوی میان «پروانه و شمع» و «كركس و زغن» و «رایت و پرده» باقی است. همچنین جدال با مدعی در بیان توانگری و درویشی از بهترین نوع مناظره و مجادله در آثار سعدی است. از خواجوی كرمانی مناظراتی مانند: «نمد و بوریا», «تیغ و قلم», «شمس و سحاب» و از هلالی جغتایی(مقت: ۹۳۶) مناظره«تیر و كمان»در منظومه شاه و گدای او باقی مانده است. در ادبیات كلاسیك و نیز در ادبیات معاصر نمونه‌های فراوانی از این نوع ادبی دیده میشود. از معاصران شادروان ملك‌‌الشعرای بهار, مناظرات جالبی همانند مناظره«چشمه و سنگ», «نی و بلوط», «بط ماده و بط نر», «ضمیران و بید» وجود دارد. از میان شاعران معاصر, پروین اعتصامی شاعری است كه با قدرت ذوق و ابتكار خاص خود, مناظرات زیبا و آموزنده‌ای را از زبان اشیاء, پرندگان, عناصر طبیعت, از قبیل: سوزن و پیراهن, دیگ و تاوه, مور و مار, مرغ و ماهی, صیاد و مرغ, ابر و باران, كرباس و الماس, كوه و كاه, چشم و مژگان, دام ودانه,آینه و شانه, سیر و پیاز, عدس و ماش و....استادانه به رشته نظم درآورده است. نمونه‌ای از مناظره «گنج و درویش».
به غاری تیره: درویشی دمی خفت
در آن خفتن, به او گنجی چنین گفت
كه من گنجم چو خاكم پست مشمار
مرا زین خاكدان تیره بردار.......
برای خود مهیا كن سرایی
جراغی, موزه‌ای, فرشی, قبایی
اما پاسخ درویش, پاسخ مرد انزوا نیست. پاسخ شرف و غرور و بلندی روح انسانی است كه نمیخواهد حتی در عین فقر و امكان رسیدن به اشرافیت, به فساد مادیگری آلوده شود و در آن سقوط كند.
بگفت: ای دوست ما را حاصل از گنج
نخواهد بود غیر منت و رنج ........
مرا افتادگی آزادگی داد
نیفتاد آن را مانند من اُفتاد
چو شد هر گنج را ماری نگهدار
نه این گنجینه می خواهم نه آن مار....
هراس راه و بیم رهزنم نیست
كه دیناری به دست و دامنم نیست۱۲
با بررسی مناظره در اشعار پارسی كلاسیك و معاصر می توان گفت كه این نوع ادبی در قالبهای: قصیده, غزل, قطعه, رباعی, دوبیتی, مثنوی, آمده و در تمام قالبهای شعری از این نوع مناظره و مفاخره استفاده گردیده است.واكاوی مناظره یا گفت و گو در اشعار بزرگان ادب پارسی, زمینه‌ای است كه میتوان با كمك علم گفتمان شناسی Discourse Analaysis به آن نائل آمد, علم گفتمان شناسی كه از شاخه‌‌های جدید زبان شناسی است, اصول حاكم بر گفت و گو را از بعد نظری مورد مداقه قرار داده و گفت و گو گران خود را ملزم به رعایت آن می دانند. متفكران و محققانی كه در مباحث نظری گفت و گو یا مناظرهم تحلیل نموده‌اند, می گویند كه حقیقت در علوم انسانی به وجود نمی آید مگر از طریق تفاهم بین‌الاذهانی, و تفاهم بین‌الاذهان حاصل نمی گردد مگر به كمك ابزاری به نام گفت و گو. از سوی دیگر توجه به شرایط اجتماعی
گفت و گو. یكی دیگر از دغدغه‌هایی بوده كه متفكران این حوزه را به خود مشغول داشته است و شرایط اجتماعی گفت و گو ربط وثیقی با نظام سیاسی حاكم دارد.۱۳
امروزه تئاتر و نمایشنامه, نمونه خوبی از فضای گفت و گو هستند. در ادبیات منثور نیز نمونه‌‌هایی از این مناظر و گفت و گوها وجود دارد, به طوری كه تعزیه را می توان نمونه‌ای سنتی از این نوع گفت و گو محسوب داشت كه در آن تعزیه خوانان رابطه ظالم و مظلوم را در واقعه عاشورا به تصویر می كشند. در دوران معاصر, پروین اعتصامی مناظره را به حد كمال رسانده است و پس از او چهره سرشناسی كه گفت و گو و مناظره را به شیوه‌ای دل انگیز در ادبیات به كار گرفته, دكتر محمد رضا شفیعی كدكنی است. از این شاعر چند مكالمه و گفت و گو در دست است كه هر كدام گوشه‌ای از حیات سیاسی رژیم گذشته را به نقد
می كشاند. كمیت و كیفیت مناظره, درونمایه اصلی, برخورد نظریات متفاوت و متضاد, تحلیل و بررسی آن از دیدگاههای مختلف, و دیگر ویژگیهای این نوع ادبی از جمله مسائلی است كه از حوصله این بحث خارج و مقال دیگری می طلبد. در پایان می توان گفت كه مناظره و گفت و گو یك شیوه و یا سبكی است كه نشانه نوعی دگرگونی در اندیشه جامعه است و جامعه معتقد و به گفت و گو از مرحله تك بعدی و یكسو نگری گذشته و قادر به درك و حضور دیگران است و یكی از ابزارهای مهم رسیدن به حكومت و حاكمیت مردمی است.
منبع : شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی
